Halka kapalı şirket (close corporation, closely held corporation), mülkiyetin çoğunluğunun az sayıda hissedarın elinde olduğu bir ticari kuruluş türüdür. Tipik olarak bu hissedarlar aile üyeleri, arkadaşlar veya küçük bir grup kişiden oluşur. Bu tür bir şirket genellikle daha samimi ve yakından ilgili bir mülkiyet/sahiplik yapısıyla karakterize edilir.
1. Halka Kapalı Bir Şirketin Temel Unsurları
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) şirketlerin %90’ından fazlası halka kapalı şirketler olarak yapılandırılmıştır. Bu kuruluşlar tescilli/kayıtlı oldukları eyalete göre belirli düzenlemelere tabi olup, aşağıdakiler bunların ortak özellikleridir:
- Az sayıda hissedar: Halka kapalı şirketlerin az sayıda hissedarı vardır ve bu sayı 30’u geçmemelidir.
- Aile mülkiyeti: Küçük şirketler genellikle aile üyeleri tarafından yönetilir.
- Sınırlı sayıda hisse ihracı: Bu şirketler, kuruldukları ülkeye göre ancak sınırlı sayıda hisse ihraç edebilirler.
- Gayri resmi çalışma yapısı: Bu şirketlerin bir yönetim kurulu bulunmaması veya yıllık genel kurul toplantısı yapmaması nedeniyle belirli bir yapı veya sistemi takip etme zorunluluğu yoktur.
- Kontrol sahibi hissedarlar: Hissedarlar günlük operasyonları yönetir; işletmedeki rolleri ise işletme sahipliği ve yöneticiliktir.
- Yönetim aracı olarak hissedar sözleşmesi: Halka kapalı bir şirkette, günlük kararlar ile hisse satışı kararları, hissedar sözleşmesinde belirlenen prosedürlere göre yapılır.
2. Halka Kapalı Şirketlerin Çalışma Şekli
Aile şirketleri olarak işletilen işletmeler için ideal olan halka kapalı şirketler, karar alma sürecine katılan kişi sayısını azaltarak şirketin ve operasyonlarının kontrolünü sürdürmek için oluşturulur. Ayrıca hissedarlar katı prosedürlerden kaçınmak ve potansiyel olarak daha düşük vergilerden yararlanmak için bu yapıyı tercih ediyor. Özel nitelikte şirketler olduğundan halka kapalı ortaklıklar hisselerini menkul kıymetler piyasasında alıp satamazlar. Bu, bir hissedarın hisselerini satmaya karar vermesi durumunda, halka açık olarak satamayacağı için diğer hissedarlardan birinin bu hisseleri satın alması gerektiği anlamına gelir. Halka kapalı şirketler, ABD İç Gelir İdaresi (Internal Revenue Service-IRS) beyan prosedürlerini zamanında takip etmeleri halinde C corp (şirket) veya S corp olarak kaydedilebilirler.
3. Vergilendirme
Yakından tutulan şirketler C şirketi veya S şirketi olarak sınıflandırılabilir. Halka kapalı şirket, S şirketi olarak vergilendirilmeyi seçerse ve IRS uygunluk şartlarını karşılarsa, doğrudan geçişli kuruluş (pass-through entity) olarak vergilendirilecektir ki; bu, şirketin kendisinin geliri üzerinden vergi ödemediği anlamına gelir. Bunun yerine şirketin kâr ve zararları, vergi beyannameleriyle bunları bildiren hissedarlara aktarılır. Aksine, şirket C şirketi olarak sınıflandırılırsa çifte vergilendirmeye tabi olacaktır ki; bu, şirketin kârı üzerinden vergi ödeyeceği ve ardından hissedarların da şirketten aldıkları temettüler üzerinden vergi ödeyeceği anlamına gelir.
4. Bir İşletmenin Halka Kapalı Bir Şirket Olarak Yapılandırılma Zamanı
Aşağıda belirtilen senaryolarla karşı karşıya olunduğunda, halka kapalı bir şirketi tercih etmek avantajlı olabilir.
- Sahiplik ayrıcalığı isteniyorsa: Kişisel ilişkileri, belirli ahlaki ilkeleri veya ortak ticari çıkarları olan küçük bir sahip gruba sahip olma tercih ediliyorsa, halka kapalı bir şirket uygun bir seçim olabilir. Bu sahiplik yapısı, seçilmiş bir grup birey arasında yakın işbirliğine ve karar almaya olanak tanır.
- Daha fazla kontrol ve daha verimli karar alma süreci isteniyorsa: Daha az sayıda hissedarla, geniş ve çeşitli bir hissedar tabanının etkisi olmadan fikir birliğine varmak ve stratejik planları uygulamak genellikle daha kolaydır.
- Daha fazla mahremiyet ve gizlilik arınıyorsa: Bu kuruluşların ihtiyaç duyduğu daha az kamuyu aydınlatma yükümlülüğü ile bilgi sızıntısı olasılığı azaltılır.
- Bir aile şirketine borçlu olunması: Mülkiyetin ve kontrolün ailede veya belirli bir grup bireyde kalması sağlanır.
5. Halka Kapalı Bir Şirket Olarak Nitelendirilmenin Koşulları
IRS’ye göre bir işletmenin halka kapalı bir şirket olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki koşulları karşılaması gerekir:
- Vergilendirme döneminin son yarısındaki herhangi bir zamanda hisselerin %50’sinden fazlasının 5 veya daha az kişinin mülkiyetinde olması,
- Kişisel hizmet kuruluşu/işletmesi (sağlık, hukuk, mühendislik, mimarlık, muhasebe, danışmanlık gibi alanlarda kişisel hizmet sunan kuruluş) olmaması.
6. Halka Kapalı Bir Şirket Kurulması
İşletmenin kayıtlı olacağı eyalete bağlı olarak, halka kapalı şirketin belirli yapıya ve operasyonel koşullara uyması gerekir. Örneğin Illinois eyaletinde halka kapalı bir şirketin nasıl organize edileceği aşağıda açıklanmıştır:
- Bir ticaret unvanı seçilmesi: İşletme için bir unvan seçilmeli ve Illinois Dışişleri Bakanlığı veritabanı kontrol edilerek bu unvanının eyalette hâlihazırda kullanılmadığından emin olunmalıdır. Unvanın Illinois’de mevcut olması durumunda, bunun aslında ticari marka kanunu kapsamında mevcut olduğu anlamına gelmediği unutulmamalıdır.
- Ana sözleşme (articles of incorporation) hazırlanması: Ana Sözleşme hazırlanır ve Illinois Dışişleri Bakanı’na gönderilir. BCA 2.10 (2A) adı verilen bu form, şirketin unvanını, kayıtlı acenteyi, ana iş yerini, yetkili hisselerin amacını, sayısını ve türünü ve şirketin halka kapalı şirket olmayı seçtiğine dair bir beyanı gerektirir.
- Hissedarlar ve yöneticilerin tanımlanması: Şirketin hissedarları ve yöneticileri olacak kişiler belirlenir. Halka kapalı şirketlerde bu kişiler genellikle aynı kişilerdir.
- Hissedar sözleşmesi (shareholder agreement) taslağının hazırlanması: İşletmenin nasıl yönetileceğini belirleyen ve hisselerin devrine ilişkin hakları, sorumlulukları ve kısıtlamaları özetleyen bir hissedarlar sözleşmesi taslağı hazırlamak çok önemlidir.
- Taslak kurumsal yönetmelik/iç yönerge (corporate bylaws): Yönetmelikler, şirketin işleyişine ilişkin iç kuralları ve prosedürleri özetlemektedir. Bu, hissedar toplantıları (genel kurul), direktör sorumlulukları ve karar alma süreçleri ile ilgili günlük operasyonlar ve prosedürlere ilişkin ayrıntıları içerir. Illinois eyaleti, şirketlerin, hissedarların kayıtları, değişiklikler, tüzükler ve yönetim kurulu toplantıları gibi kurumsal konuları yıllık olarak raporlayan kayıt tutma prosedürlerine sahip olmasını gerektirir.
- Gerekli izinlerin ve lisansları alınması: Sektöre ve konuma bağlı olarak, işleri yasal olarak yürütmek için belirli izinler veya lisanslar alınması gerekebilir.
- Vergi kaydı: İşveren Kimlik Numarası alınarak eyalet ve federal vergilere kaydolunur ve yargı bölgendeki vergi yükümlülüklerine uyulur.
- Açık banka hesapları: Şirketin finansal işlemlerini yürütmek için kurumsal bir banka hesabı oluşturulur.
7. Halka Kapalı Şirketlerin Avantajları Ve Dezavantajları
7.1. Avantajları
- Sınırlı sorumluluk (limited liability): Diğer herhangi bir şirkette olduğu gibi, halka kapalı bir şirket de hissedarlarını koruyacak ve onları şirketin yükümlülüklerinden veya borçlarından koruyacaktır.
- Daha az düzenleme: Halka kapalı şirketler, şirketlerin tabi olduğu bazı yükümlülükleri göz ardı edebilir. Bu şirketler periyodik toplantı yapmamayı, şirkete çalışan veya direktör atamamayı veya finansal tablo sunmamayı tercih edebilir.
- İşletme üzerinde kontrol: Hissedar sayısının sınırlı olması nedeniyle her birinin eylemi şirket üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Hissedarlar, yönetim kuruluna danışmadan karar alabilmekte ve şirketi serbestçe yönetebilmektedir.
- Hisse fiyatlarının istikrarlı olması: Hisse senetleri açık piyasada işlem görmediği için fiyatları daha istikrarlıdır.
- Fikri mülkiyetin (intellectual property) korunması: Şirketin halka kapalı yapısı nedeniyle, bu tür bir şirketin fikri mülkiyeti, izinsiz olarak kullanılmaya daha az maruz kalır.
- Daha düşük işletme maliyetleri: Minimum koşullar nedeniyle, halka kapalı bir şirketin sahipleri muhasebe, hukuk danışmanlığı ve idari ücretler ile ilgili maliyetlerden tasarruf edebilir.
7.2. Dezavantajları
- Pay satışında/sahiplik devrinde (selling ownership) zorluk: Halka kapalı ortaklıkların karşılaştığı en önemli zorluklardan biri hisse devrine ilişkin kısıtlamalardır. Hisse senetlerinin satışı veya elden çıkarılması yalnızca şirket tüzüğünde belirlenen prosedüre göre yapılabilir ve hissedarların reddetme hakkı bulunabilir.
- Sermaye toplama/temerküzü (raise capital) için daha az fırsat: Hisseleri halka açık bir borsada kote edilemediğinden ve potansiyel hissedar havuzu sınırlı olduğundan, birbirine yakın şirketler genişleme fırsatlarını azaltır.
- Vergiler: Eyalet yasaları, halka kapalı şirketlerin sınıflandırılmasına göre değişiklik gösterir. Bir C şirketi olarak düşünülürse, halka kapalı şirketin sahipleri çifte vergilendirmeyle karşı karşıya kalabilir.
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.