ABD Mali Suçları Uygulama Ağı’nın Önerdiği Yeni ‘Kara Para Aklamayı Önleme/Terörizmin Finansmanıyla Mücadele Kuralları’ Üzerine


Giriş

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Mali Suçları Uygulama Ağı (Financial Crimes Enforcement Network-FinCEN) Haziran ayında, finansal kurumlarda kara para aklamayı önleme ve terör finansmanıyla mücadele programları geliştirmek için önerilen kuralları yayınlamıştır[1].

Mali Suçları Uygulama Ağı’nın kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele (anti-money launder/countering terrorism financing) programlarını güçlendirme ve modernize etme önerisini hangi şekilde okursanız okuyun, bir çıkarım göz ardı edilemez: Risk değerlendirmesi (risk assessment), kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele programının kritik bir unsurudur. Bu olmadan, önerilen kuralda bir gereklilik olan etkili, risk tabanlı, makul şekilde tasarlanmış bir programa sahip olmak zor olurdu.

Önerilen kural, kara para aklamayı önleme profesyonellerinin geçmişte görmediği yeni bir değişiklik de içermektedir. Önerilen kural, kara para aklamayı önleme profesyonellerinin ülke çapındaki kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele önceliklerini gözden geçirmelerini ve bunları uygun şekilde risk tabanlı programlara dâhil etmelerini gerektirmektedir. Bunu yapmanın en iyi yolu, bazıları kurumla ilgili olmasa bile öncelikleri kasıtlı olarak risk değerlendirmesine dâhil etmektir. Bunu yaparak, kara para aklamayı önleme profesyonelleri önceliğin düşünüldüğünü kanıtlayabilir ve bir açıklama ile “uygun değil” (not applicable/not available) olarak işaretleyebilir. (Bir şeyin asla bir açıklama olmadan “uygun değil” olarak işaretlenmemesi gerekir.) Yeniliğin kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele için mutlaka bir hükümet önceliği olmamasına rağmen, kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele programı kapsamında yenilik yapan kurumların bu tür faaliyetlerden kaynaklanan riskleri belgelemesi gerektiği unutulmamalıdır.

Bağımsız testlerin sıklığını, niteliğini ve kapsamını oluştururken ve kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele departmanında personel ve teknoloji gibi kaynakları tahsis ederken, risk değerlendirmesinin bir temel olarak hizmet ettiği kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele programının birçok unsuru vardır. Daha küçük kurumlar için risk değerlendirmesi dışarıdan kaynak sağlanabilir, ancak kurum tarafından yönetilmesi gerekir.

Mali Suçları Uygulama Ağı’nın önerdiği kural çeşitli finans kuruluşu türlerine[2] uygulanacaktır:

  • Bankalar;
  • Kumarhaneler;
  • Para hizmetleri işletmeleri;
  • Aracı kurumlar ve satımcılar;
  • Yatırım fonları;
  • Sigorta şirketleri;
  • Vadeli işlem tacirleri ve emtialara aracılık yapanlar;
  • Değerli metaller, değerli taşlar veya mücevherler ticareti yapanlar;
  • Kredi kartı sistemlerinin operatörleri;
  • Kredi veya finans şirketleri,
  • Hükümet destekli konut edindirme işletmeleri.

1. Bağımsız Test

Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele risk değerlendirmesi, yönetimin kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele riskinin kurumdaki diğer risklere göre nerede olduğunu anlamasına yardımcı olacak ve riskin programın kendisinde nerede bulunduğunu gösterecektir. Bu, kurumun bağımsız test (independent testing) sıklığını belirlemesine yardımcı olacaktır. Çoğu kurum risk değerlendirmesini her 12 ayda bir yapsa da, basit, düşük riskli bir program için bu her 18 ayda bire kadar uzayabilir. Öte yandan, yüksek riskli programlar sıklığı altı veya dokuz aya kadar kısaltabilir.

Test uzmanları ayrıca, testin niteliğini/kapsamını en yüksek riskli alanlara daha fazla odaklanmak için oluşturmak amacıyla kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele risk değerlendirmesini kullanabilirler. Bu, kontrol testlerine ilave olarak ayrıntılı testler yapmayı içerebilir. Riske dayalı daha büyük örneklem boyutlarını ve örneklerin en yüksek riski oluşturan popülasyonlardan seçildiği yargısal testleri içerebilir.

Bağımsız test uzmanları, risk değerlendirmesinin doğasını/kapsamını yeniden eşleştirmeye özen göstermelidir. Bu, denetçilerin kurumlardan ve bankacılık hizmeti veren kurumların fintech ortaklarından talep ettiği bir adımdır.

2. Kaynakların Tahsisi

Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele risk değerlendirmesinde belirlenen risklere dayalı personel kaynaklarının tahsis edilmesi personel sayısının ötesine geçer. Ayrıca personelin beceri setine de değinir. Önerilen kuralın ulusal öncelikleri dikkate alma gerekliliği göz önüne alındığında, evvelemirde hangi önceliklerin kurum için risk oluşturduğunu belirlemek ve ardından kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele personelinin bu öncelikleri yönetme konusunda nasıl deneyime sahip olduğunu belgelemek akıllıca olacaktır. Kurum önemli bir dolandırıcılık riskiyle karşı karşıyaysa ve personelin dolandırıcılık soruşturmaları veya dolandırıcılık şüpheli işlem raporları (suspicious activity reports) yazma konusunda bir geçmişi yoksa yasal bir uyumsuzluk olacaktır. Benzer şekilde, kurum tüm ulusal önceliklerden kaynaklanan artan riskle karşı karşıyaysa ancak personel büyüklüğü göz önüne alındığında riskleri ele alamıyorsa, personel sayısının yeniden değerlendirilmesi gerekebilir.

Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele risklerini yönetmek için teknoloji sistemlerinin kullanılabilirliği son birkaç yılda artmış olsa da, bu büyüme aynı zamanda her sistemin ne yaptığı konusunda bir bulanıklığa da yol açmıştır. Herhangi bir kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele profesyoneline son kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele sistemleri teklif taleplerinin (request for proposals) nasıl gittiği sorulduğunda muhtemelen bir çözümün kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele çözümü olarak nasıl pazarlandığına dair hikâyeler duyulacaktır; oysa gerçekte tek ele aldığı şey olumsuz haberler veya müşteri durum tespitiydi. Bunun olumlu tarafı, her tür mali suç riski için gerçekten bir kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele sistemleri çözümü olmasıdır. Risk değerlendirmesinin sonuçları kullanılarak mevcut sistemler risklerle eşleştirilmeli ve boşluklar not edilmelidir (ve bunları çözmek için ileriye dönük yolun belgelendiğinden emin olunmalıdır).

Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele görevlisinin, sistemlerin şüpheli işlemleri belirleme, soruşturma ve nihayetinde bildirimde bulunma hedefine ulaşmada nasıl yardımcı olduğunu gösterebilmesi gerekir.

Sonuç

Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele risk değerlendirmesi yapan ve riskleri programa tahsis edilen kaynaklara eşleyen kurumlar için önerilen kuralda ulusal önceliklerin dikkate alınması dışında pek bir yenilik yoktur. Birçok kurum ilk yayınlandıklarında ulusal öncelikleri dikkate almaya başlamıştır, bu nedenle önerilen kuralın çok fazla yeni bir yük olacağı beklentisi yoktur. Ancak, yukarıdakiler artık gerekli olacağından, kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele görevlileri son birkaç yıldır proaktif olmayan kurumlara yönelik daha fazla yaptırım eylemi beklemelidir.

Her ne kadar incelemecilerin bu seçeneğe her zaman sahip olduğu hissi uyandırsa da, etkisizliğe yol açan kusurlara sahip programlarla karşılaştıklarında durdurma ve vazgeçme emrine geçebilecekleri anlaşılmaktadır. Dikkat gerektiren konuların (requiring attention reports) düzenlenmesi ve yönetime düzeltici eylem gerçekleştirme fırsatı sağlanması süreci açısından daha kısa bir bağlantı (leash) gibi gelmekte, ancak bu bağlantının başlangıçta oldukça kısa olduğu anlaşılmaktadır.

Genel olarak, bir risk değerlendirmesi yapma ve sonuçları bağımsız testlerin sıklığı, doğası ve kapsamına ve personel ve teknoloji arasında kaynakların dağıtımına eşleme gereksinimi kurumlar için yalnızca iyi bir şey olabilir. Kara para aklamayı önleme/terörizmin finansmanıyla mücadele programlarının üzerine inşa edildiği temeli güçlendirmelidir.

[1] <https://www.fincen.gov/news/news-releases/fincen-issues-proposed-rule-strengthen-and-modernize-financial-institutions>

[2] Metnin İngilizce orijinalinde yer alan kurumlar şunlardır: [“banks, casinos, money services businesses, broker-dealers, mutual funds, insurance companies, futures commission merchants and introducing brokers in commodities, dealers in precious metals, precious stones or jewels, operators of credit card systems, loan or finance companies, housing government sponsored enterprises.”]

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.