1. Getirilen düzenlemenin genel esasları
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (Securities and Exchange Commission; SEC/Komisyon), çoğu rutin menkul kıymet işlemi (alım satımı) için standart takas/uzlaşma/mutabakat döngüsünü, işlem tarihinden sonraki iki iş gününden işlem tarihinden bir iş günü sonrasına (veya halk dilinde “T+2”den “T+1”e) kısaltmak için bir kural değişikliğini kabul etmiştir.
Bu değişiklik, Komisyon’un 2021 yılındaki “meme hisse senedi”[1] de denilen olayları ve Kovid-19 salgınını da içeren piyasadaki son dalgalanma dönemlerini ele almaya çalıştığı yollardan biridir. Nihai kurallar, kabul edilen düzenlemenin ABD Federal Sicili’nde yayınlandığı tarihten 60 gün sonra yürürlüğe girecek, ancak kural değişikliğine uyum tarihi 28 Mayıs 2024 tarihi olacaktır.
SEC, ulaşma döngüsünün kısaltılmasının, çözümlenmemiş menkul kıymet alım satımlarından kaynaklanan kredi, piyasa ve likidite risklerini azaltacağına inanmaktadır. İşlemlerin gerçekleştirilmesi ve sonuçlandırılması arasındaki bu kısaltılmış süre, genel olarak tamamlanmamış işlemlerin sayısını, bu gerçekleştirilmemiş işlemlere maruz kalma süresini ve gerçekleştirilmemiş işlemlerin temelini oluşturan menkul kıymetlerdeki potansiyel fiyat hareketlerini azaltacaktır. ‘T+1’in uygulanması aynı zamanda yatırımcıların menkul kıymet işlemlerinden elde edilen gelirlere mevcut ‘T+2’ ortamında mümkün olandan daha kısa sürede erişmelerine olanak tanıyacaktır.
Nihai kurallar aynı zamanda Doğu saati ile 16.30’dan sonra fiyatlandırılan menkul kıymetler için firmanın kesin teminatını içeren halka arzlara (firm commitment underwritten offerings) ilişkin uzlaşma döngüsünü de kısaltmaktadır. Mevcut kurallara göre, Doğu saati ile 16.30’dan sonra fiyatlandırılan kesin teminatlı halka arzların, sözleşme tarihinden (örneğin, kayda alınmış bir aracılık yüklenimli halka arzdaki aracılık yüklenim sözleşmesinin tarihi) sonraki dört iş gününe kadar ödenmesine izin verilmektedir. Bununla birlikte, yaygın bir uygulama olarak, kesin teminatların çoğu, Doğu saati ile 16.30’dan sonra fiyatın sözleşme tarihinden itibaren üç iş gününden daha uzun bir süre içinde ödenmeyeceğine dair aracılık yüklenimli halka arzlardır. Yeni kurallara göre, bu tür halka arzların artık sözleşme tarihinden sonraki ikinci iş gününde ödenmesi gerekmektedir. Buna karşılık, eğer bu tür halka arzlar Doğu saati ile 16.30’dan önce gerçekleşirse (ki bu olağan şartlarda alışılmadık bir durumdur), sözleşmeden bir iş günü sonra uzlaşmaya varılması gerekecektir.
Yeni kurallar, tarafların işlem sırasında açık anlaşma yoluyla uzlaşma tarihlerini değiştirme konusundaki mevcut yeterliklerini değiştirmemektedir. Halka arzın koşulları, standart uzlaşma döngüsünü uzatmak için açık bir anlaşma gerektiriyorsa, alternatif uzlaşma döngüsünün yatırımcılara halka arz belgesi ve bir izahname veya fiyatlandırma ön protokolü aracılığıyla açıklanması standart uygulamadır.
Mevcut kurallardaki istisnalar genel olarak değişmeden kalmaktadır. Bunlar, standart takas döngüsünden muaf veya hariç tutulan menkul kıymet türlerini içermektedir. Ancak kabul edilen değişiklik, diğer menkul kıymet işlemlerinden menkul kıymet tabanlı swaplar (security-based swaps) arasındaki doğal farklılıklara dikkat çekerek, ilk defa, menkul kıymet tabanlı swapları Kural 15c6-1 kapsamındaki takas döngüsü şartının dışında bırakacaktır.
Beri yandan, ileriye dönük olarak SEC, yaklaşan T+1 uzlaşma döngüsüne geçişi, T+0 veya anlık uzlaşma döngüsüne giden potansiyel yolları belirlemenin ilk adımı olarak öngörmekte ve T+0’ın gelecekteki fizibilitesini de izlemeye devam etmektedir.
2. Uzlaşma/Takas hadisesi
Uzlaşma ya da takas, bir menkul kıymet satın alındığında veya satıldığında, menkul kıymetlerin alıcının hesabına, nakdin ise satıcının hesabına resmi olarak aktarılmasını ifade eder. 2017 yılından bu yana, çoğu menkul kıymet işlemi için takas döngüsü (işlem tarihi ile takas tarihi arasındaki süre) iki iş günü olmuştur ve genellikle “T+2” olarak anılmaktadır. “T+2” kapsamında örneğin ‘ABC’ hisseleri Pazartesi günü satılırsa, işlem Çarşamba günü tamamlanır.
3. Yeni uygulama sonrası uzlaşmadaki durum
Yeni “T+1” takas döngüsü kapsamında, ABD finans kuruluşlarından yapılan tüm geçerli menkul kıymet işlemleri, işlem tarihlerinden itibaren bir iş günü içinde sonuçlandırılacaktır. Örneğin, yukarıdaki ‘ABC’ hisseleri Pazartesi günü satılıyorsa, işlem Salı günü sonuçlanacaktır. Yani, bir menkul kıymet sertifikası varsa, menkul kıymet sertifikasının aracı kurum-satımcıya bugün olduğundan daha erken veya farklı yöntemlerle teslim edilmesi gerekebilir. Menkul kıymetler aracı kurum-satımcıda tutuluyorsa, aracı kurum-satımcı menkul kıymetleri bir gün önce işlemci adına teslim edecektir. Benzer bir şekilde “T+1” takas döngüsüne tabi menkul kıymet satın alınıyorsa, menkul kıymet işlemlerinin ödemesinin bir iş günü önceden yapılması gerekebilir. Bir teminat hesabı varsa “T+1” mutabakat döngüsü, teminat sözleşmesinin belirli hükümlerini etkileyebilir. Özellikle işlem sahibinin hesabını etkileyebilecek değişiklikler konusunda aracı kurum-satımcıya danışılması gerekmektedir.
“T+1” takas döngüsü, “T+2” takas döngüsü kapsamındaki aynı menkul kıymet işlemleri için geçerli olacaktır. Bunlar arasında hisse senetleri, tahviller, belediye tahvilleri, borsada işlem gören fon katılma payları, belirli yatırım fonları ve borsada işlem gören komandit şirketler (stocks, bonds, municipal securities, exchange-traded funds, certain mutual funds, and limited partnerships) yer almaktadır.
Yeni “T+1” takas döngüsü, 28 Mayıs 2024 tarihinde veya sonrasında gerçekleşen tüm geçerli menkul kıymet işlemleri için geçerli olacaktır.
[1] “Meme” hisseleri, artan sosyal duyarlılık nedeniyle viral popülerlik kazanan bir şirketin hisselerini ifade eder. Bu sosyal duyarlılık genellikle çevrimiçi, özellikle sosyal medya platformlarındaki etkinliklerden kaynaklanmaktadır. Bu çevrimiçi topluluklar, yoğun araştırmaları ve kaynakları belirli bir hisse senedine ayırabilir. Meme hisseleri genellikle ‘Reddit’ gibi web sitelerindeki tartışma başlıklarında ve X (eski adıyla Twitter) ve Facebook gibi platformlarda takipçilere gönderilen gönderilerde daha ağır söylem ve analizlere sahiptir. Bazıları meme hisse senedi topluluklarının bu hisselerin fiyatlarını etkileme çabalarını koordine ettiğine inansa da, meme hisse senedi paydaşları genellikle her biri kendi yatırım görüşleri ve tercihlerine sahip, örgütlenmemiş bağımsız bireylerden oluşan bir gruptur. Toplu olarak, bağımsız eylemlerinin, çok kısaltılmış isimlerde kısa sıkıştırmalar başlattığı da görülmüştür. Kısacası, “meme” hisse senetleri, anlatıları tanıtmak ve oluşturmak için etrafında çevrimiçi toplulukların oluştuğu şirketlerin hisseleridir. Bu hisseler, mevcut haliyle, 2020 yılında ‘Reddit’ten ortaya çıkmıştır. ‘GameStop’, meme topluluğunun kısa süreli bir sıkıştırma yapması nedeniyle fiyatı birkaç ay içinde 100 (yüz) kata kadar artan ilk meme hissesi olarak kabul edilmektedir. Bu hisse senetleri, çevrimiçi forumlarda ve sosyal medyada kullanılan kendi argolarını ve dillerini oluşturmuşlardır. Ancak bu hisseler, çeşitli sosyal medya platformlarındaki viral gönderilerden kaynaklanabilecek normalden daha yüksek dalgalanma riski taşımaktadır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.