Giriş
Konsolide Bant (consolidated tape), özsermaye unsurları (hisseler/pay senetleri ve borsa yatırım fonları), tahviller ve türev ürünler [equity (shares and ETFs), bonds, and derivatives] de dâhil olmak üzere tüm piyasa oyuncularına finansal araçların fiyat oluşumuna ilişkin tek ve neredeyse gerçek zamanlı bir genel bakış sağlar. Finansal Araçlar Piyasası Direktifi II ve Finansal Araç Piyasalarına İlişkin Yönetmelik[1] [Finansal Araçlar Piyasası Direktifi II ve Brexit sonrasında Birleşik Krallık kıyılarında/sınırlarında (together Market for Financial Instruments Directive (MiFID) II[2], and on-shored in the UK, post-Brexit)], Konsolide Bant Sağlayıcılarının (Consolidated Tape Providers) kurulması için düzenleyici bir çerçeve sağlamaktadır. Ancak şu ana kadar hiçbiri ortaya çıkmamıştır. Son bir makalede daha yakından incelendiği üzere, Avrupa Birliği (AB) Finansal Araç Piyasaları Yönetmeliği (Markets in Financial Instruments Regulation-MiFIR) raporu, AB Konsolide Bant Sağlayıcısı çerçevesini yenilemeyi amaçlamaktadır. Benzer şekilde Birleşik Krallık Toptan Satış Piyasaları (Wholesale Markets) raporunda da Birleşik Krallık için benzer yeni bir çerçeve önerilmiştir.
Bu yeni kurallar artık (neredeyse) tamamlandığında, bu yazıda sonraki adımlar da dâhil olmak üzere mevcut duruma ilişkin bir güncelleme sunulmaktadır.
1. AB Finansal Araç Piyasaları Yönetmeliği raporu
AB Sermaye Piyasaları Birliği (Capital Markets Union), tarihsel gelişimi nedeniyle parçalanmış bir işlem (alım satım) ortamı olmayı sürdürmektedir. Bir an için ulusal ve bölgesel değişimlerin miktarını, ayrıca çok taraflı veya iki taraflı fiyat oluşumunun gerçekleştiği tüm diğer yerleri düşünelim. Konsolide Bant, tüm piyasa katılımcıları için dağınık ve cılız/seyrek (dispersed and scattered) işlem bilgilerini bir araya getirecektir. Başka bir deyişle, bir yatırımcının her bir varlık türü için AB Sermaye Piyasaları Birliği’nin tamamındaki fiyat oluşumunu görüntülemek için diğer tüm piyasa veri kaynakları yerine yalnızca tek bir Konsolide Bant Sağlayıcısına bağlanması gerekir. Avrupa Komisyonu’nun, AB Finansal Araç Piyasaları Yönetmeliği raporunda Konsolide Bant Sağlayıcısı çerçevesini yenilemeyi bir öncelik haline getirmesine şaşırmamak gerekir: Konsolide Bant, ‘gerçek’ bir Sermaye Piyasaları Birliği’nin oluşturulmasına büyük ölçüde yardımcı olacaktır. Bu konuda Ekim 2023’te bir anlaşmaya varılmış ve 16 Ocak 2024 tarihinde Avrupa Parlamentosu tarafından da onaylanmıştır[3]. Bu anlaşma[4], üç varlık türünün [yani tahviller, özsermaye unsurları ve türev ürünler (bonds, equity, and derivatives)] her biri için tek bir Konsolide Bant Sağlayıcısı öngörmektedir.
2. Birleşik Krallık Toptan Satış Piyasaları raporu
Daha önce Edinburgh Reformlarında da açıklandığı gibi, Birleşik Krallık Hazine Müsteşarlığı ve Finansal Davranışlar Otoritesi (Financial Conduct Authority) de Birleşik Krallık Konsolide Bant Sağlayıcısı için yeni bir düzenleyici rejim oluşturmaktadır. Finansal Davranışlar Otoritesi, istişarenin ardından yeni bir Finansal Davranışlar Otoritesi çerçevesi için bazı izleme istişareleri de dâhil olmak üzere önerilerde bulunmuştur. Genel olarak yeni AB çerçevesine benzemekle birlikte, bazı farklılıklar ortaya çıkabilir. Örneğin, gelir paylaşımı, fiyat süreci ve Konsolide Bant Sağlayıcısı seçimine ilişkin ölçütler biraz farklı görünebilir.
3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) öncülük ediyor
Piyasa yapısı farklı olmasına rağmen ABD, Avrupa sermaye piyasaları için sıklıkla örnek olarak kullanılmaktadır. Konsolide Bant açısından bakıldığında, ABD’nin Avrupa’nın birkaç on yıl ilerisinde olduğu düşünülmektedir. ABD hisse senedi piyasalarında, tüm işlem (alım satım) mekânlarından gerçek zamanlı birleştirilmiş fiyat (bant) ve işlem verileri akışı [real-time consolidated feed (tape[5]) of quote and trade data], ulusal en iyi fiyat teklifinin (national best bid offer) oluşturulmasına olanak tanıyan emir defterindeki (top-of-orderbook) bilgileri içeren tek bir bilgi işlemcisi (a single information processor) tarafından yönetilmektedir. Mükemmel değildir: Veriyi sağlayan borsalar şu anda kontrolü elinde tutuyor, ancak bant kullanıcıları yönetime dâhil değildir. ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (Securities and Exchange Commission-SEC) şu anda bu duruma çözüm bulmaya çalışıyor[6] ki; mümkün olduğu ölçüde AB ve Birleşik Krallık bu tür derslere kulak vermelidir.
Sonraki adımlar
Etkili bir Konsolide Bant Sağlayıcısı Rejimi yapılandırmasında sonraki ilk adımlardan ilki, tahviller (ve türev ürünler) için işlemin sonuçlanması ile işlem bilgilerinin yayınlanması arasındaki sürenin belirlenmesi, yani erteleme rejiminin kalibrasyonudur. Finansal Araç Piyasaları Yönetmeliği raporu, Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (European Securities and Markets Authority) tarafından daha ayrıntılı olarak doldurulması gereken geniş bir kategorizasyon sağlamıştır. Elbette, işlem bilgilerinin büyük bir kısmı ertelenirse, Konsolide Bant çok az gerçek zamanlı bilgi içerecek ve hem daha az kullanışlı hem de ekonomik olarak sürdürülemez hale gelecektir. Yukarıda bahsedilen ABD çerçevesi, fiyatta erteleme olmadığı, yalnızca işlemin (yeterince büyükse) boyutunda bir ertelemeye sahip olduğu göz önüne alındığında, bu konuda bir örnek sağlayabilir. Türev ürünler için şeffaflık aynı zamanda ertelemelerin kalibre edilmesini de içerse de, Faiz Oranı Swaplarının ve Kredi Temerrüt Swaplarının raporlanması ve toplanması (reporting and aggregating of interest rate swaps and of credit default swaps) için en uygun ürün tanımlayıcının seçimi konusunda ilave karmaşıklığa sahiptir. Uluslararası Menkul Kıymet Kimlik Numaralarının (International Securities Identification Numbers-ISINs) ve Tektip Ürün Tanımlayıcılarının (Unique Product Identifiers-UPIs) veya bunların bir kombinasyonunun veya uzantısının kullanımı arasında bir seçim yapılması gerekir. Birleşik Krallık’ta Finansal Davranışlar Otoritesi şu anda tahviller ve türev ürünler için saydamlık ve bildirim/raporlama rejimi konusunda danışmanlık[7] yapmaktadır.
Bu konular sıralandıktan sonra bir sonraki adım, üç varlık türüne (tahviller, hisse senetleri ve türev ürünler) yönelik Konsolide Bant Sağlayıcılarının her biri için bir düzenleme[8] yapmaktır (organising a tender). AB içerisinde Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi sorumlu olacak olup hâlihazırda beklenen zaman çizelgelerine[9] ilişkin bir genel bakış sunmuştur. Finansal Araç Piyasaları Yönetmeliği raporunun 2024 yılı başında yürürlüğe girmesiyle birlikte, Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi’nin tahviller için Konsolide Bant Sağlayıcılarını düzenlemek için dokuz ayı olacak ve bu da bizi 2024 yılının sonuna götürecektir. Değerlendirme ve karar, 2025 yılının ilk altı ila dokuz ayı içerisinde gerçekleşecektir ki; bu, tahvillere yönelik Konsolide Bant Sağlayıcısının 2025 yılı sonuna kadar yetkilendirilebileceği ve faaliyete geçebileceği anlamına gelmektedir. Hisse senetlerine yönelik Konsolide Bant Sağlayıcısının zaman çizelgesi altı ay sonradır, yani düzenlemenin 2025 yılı ortasına kadar yapılması gerekmektedir. Türev ürünlere yönelik Konsolide Bant Sağlayıcısı ise, bundan altı ay sonra 2025 yılı sonunda yapılacak düzenleme ile takip edilecektir. İngiltere’de Finansal Davranışlar Otoritesi, 2024 yılında atama yapmak amacıyla tahvil Konsolide Bant Sağlayıcısı için de düzenlemeye başlayacaktır. Konsolide Bant Sağlayıcısı, Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi tarafından işletilen benzer zaman çizelgeleri doğrultusunda 2025 yılının ikinci yarısında faaliyete geçecektir. Finansal Davranışlar Otoritesi, 2024 yılında özsermaye unsurlarına dair Konsolide Bant Sağlayıcısına yönelik ilave adımları açıklayacaktır.
Hem hukuki çerçevelerin hem de düzenlemelerin hemen hemen aynı zamanlarda başlatılmasıyla birlikte, merak uyandırıcı bir soru varlığını sürdürmektedir: Birleşik Krallık ve AB sonuçta aynı Konsolide Bant Sağlayıcılarına sahip olacak ve bu da Avrupa’daki işleme (alım satım) daha eksiksiz ve bütünleşik bir genel bakış sağlayacak mı, yoksa yalnızca daha parçalı bir işleme mi yol açacaktır? Birleşik Krallık ve AB’de farklı kapsam belirleme ve rekabet eden teknolojiler var mıdır?
[1] <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014R0600>
[2] <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014L0065>
[3] <https://www.thetradenews.com/european-parliaments-approval-of-mifid-mifir-revisions-a-starting-gun-for-change/>
[4] <https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/plmrep/COMMITTEES/ECON/AG/2023/10-23/1288540EN.pdf>
[5] ABD resmi devlet sitesi [<https://www.investor.gov/introduction-investing/investing-basics/glossary/consolidated-tape>]: “Konsolide bant”, borsada işlem gören hisse senetlerinin satışlarına ilişkin en son fiyat ve hacim verilerini raporlayan yüksek hızlı, elektronik bir sistemdir. Birleştirilmiş bantta yansıtılan veriler, tüm Ulusal Menkul Kıymetler Borsaları ve Alternatif İşlem Sistemleri dâhil olmak üzere çeşitli piyasa merkezleri ve borsalarda işlem yapan aracı kurum-satımcılar tarafından üretilmektedir. Televizyonda güncellenmiş piyasa bilgileri ve finansal haber programları sağlayan web siteleri genellikle konsolide banttan alınan işlem raporlarını içerir.
[6] <https://www.thetradenews.com/sec-issues-ruling-for-a-new-national-market-system/>
[7] <https://www.fca.org.uk/publication/consultation/cp23-32.pdf>
[8] İşbu çeviride yer alan ‘düzenleme’ ibaresi, ‘düzeleme tasarısı veya düzenleme önerisi’ manasında kullanılmıştır.
[9] <https://www.esma.europa.eu/esmas-activities/markets-and-infrastructure/consolidated-tape-providers>
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.