1. Giriş
Avrupa Parlamentosu, 20 Nisan 2023 tarihinde, kripto işlemlerinde şeffaflığı, kamuyu aydınlatmayı ve denetimi artırmak için yeni Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’ni (Markets in Crypto-assets Regulation; MiCA) ve Transfer Fonları Yönetmeliği’ne (Transfer Funds Regulation-TFR) ilişkin revizyonu kabul etti. Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği özellikle, Avrupa Birliği (AB) finansal hukukunun mevcut tanımları kapsamında “devredilebilir menkul kıymetler” veya “elektronik para” (e-para) olarak nitelendirilmeyen kripto varlıklar için özel bir rejim uygulamaktadır.
Bu konudaki son bir çalışmada, Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’nin benimsenmesi ve Transfer Fonları Yönetmeliği’nin revizyonundan sonra AB kripto düzenlemesinde kalan riskleri ve eksiklikleri belirlemek için küresel pazar gelişmeleri gözden geçiriliyor ve ardından geriye kalan kripto merkezli eksiklikleri kapatmak için de bir dizi politika seçeneği sunuluyor.
2. Merkezi Olmayan Finansın Etkisi
Merkezi Olmayan Finans’taki (Decentralized Finance) merkeziyetsizlik derecesinin sektör genelinde büyük farklılıklar gösterdiği görülüyor. Bazı Merkezi Olmayan Finans platformları, borç verenleri ve borçluları merkezi olmayan bir şekilde eşleştirerek eşler arası finansmanı organize eder. Diğer platformlar, likiditeyi bir araya getirmek veya bir aracının bilançosunda işlem yapmak için kullanıcıların fonlarını bir araya getirir. Tüm bu Merkezi Olmayan Finans biçimlerinin ortak noktası, büyük pazar paylarından veya kritik değerleme hizmetleri rollerinden kaynaklanan platformun merkezileştirilmesi riskidir.
Makaledeki bulgular, konsantre Merkezi Olmayan Finans platformlarının sistemik açıdan önemli kripto aracı kurumlarının (systemically important crypto intermediaries-SICIs) yükselişine yol açtığını gösteriyor. Merkezi Olmayan Finans’ın geleneksel finansta yoğunlaşmış aracı kurumlara daha güvenli bir alternatif olarak alışılmadık şekilde idealleştirilmesi ve bunun sonucunda ortaya çıkan başarısız olamayacak kadar büyük riskler göz önüne alındığında, bu bulgu acil endişe kaynağıdır. Aslında bu korkular, yaygın operasyonel arızalar ve varlık saptırmalarıyla başlayıp Luna/Terra sabitcoin sisteminin çöküşüyle doruğa ulaşarak 2021 yılının ikinci yarısında somutlaştı.
3. Kripto İle İlgili Denetleyici ve Düzenleyici Zorluklar
Merkezi Olmayan Finans, finansa yönelik merkezi olmayan yaklaşımı açısından yenilikçi olsa da söz konusu makalede, kripto risklerinin geleneksel finans ile ilişkili risklere çok benzediği savunuluyor; ajans riskleri, aracılık fonksiyonlarının bir araya getirilmesi ile ilişkili çıkar çatışmaları, kripto kredilerinde gizli kaldıraç ve sistemik açıdan önemli kripto aracı kurumlarındaki yığılma ve yoğunlaşma riskleri dâhil olmak üzere çeşitli riskler belirleniyor ve bunların her biri “aynı riskler, aynı kurallar” ilkesi (same risks, same rules principle) kapsamında düzenleyici bir tepkiyi haklı çıkarılıyor.
Finansın merkezi olmayan yapısı, düzenleme kapsamının tanımlanmasında, risklerin yönetilmesinde ve iflas durumunda iş sürekliliğinin sağlanmasında zorluklar ortaya çıkarmaktadır. Dahası, kriptoya özgü ciddi olumsuz çevresel dışsallıklar, Sürdürülebilir Finans Açıklama Yönetmeliği ve Taksonomi Düzenlemesi kapsamında gerekli olan geleneksel kamuyu aydınlatma kurallarından kaçar. Bu nedenle, anılan makalede, bu koşulların tamamlayıcı “yeni riskler, yeni kurallar” ilkesi (complementary principle of new risks, new rules) kapsamında daha fazla düzenleme yapılması gerektirdiği öneriliyor.
4. Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği ve Transfer Fonları Yönetmeliği’nin Etkisi
Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’nin kabul edilmesinden ve Transfer Fonları Yönetmeliği’nin revizyonundan önce, AB finansal düzenleme rejimi, AB Üyesi Devletler genelinde tutarsız uygulamalardan kaynaklanan boşlukları içeriyordu. “Devredilebilir menkul kıymet”, “finansal araçlar” ve “e-para” (transferable security, financial instruments and e-money) gibi standart kavramlardaki belirsizlik ve hukuki belirsizlik genellikle düzenleyici arbitrajın kaynağıydı. Temel AB finansal düzenlemelerinin uygulanmasındaki mevcut belirsizlik ve iş modellerinin şeffaf olmaması, denetimin uygulanmasını zorlaştırmaktadır.
Bu arka plana karşı, Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği ve Transfer Fonları Yönetmeliği’nin merkezi kripto hizmet sunumunun ana zorluklarını ele aldığı görülüyor. Bu birleşik rejim, özel uygulama mevzuatıyla genişletilmesi halinde kripto hizmet sağlayıcılarının düzgün bir şekilde düzenlenmesi için sağlam bir çerçeve sağlar. Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’nin merkezi kripto varlık servis sağlayıcıları, E-Para Token’leri ve Varlıkla İlgili Token’ler (E-Money Tokens and Asset-Related Tokens) için siparişe dayalı lisanslama planı, gelişmiş kamuyu aydınlatma yükümlülükleri ve teknik inceleme kayıt şeması, önceden var olan AB finansal düzenleme ortamındaki önceki boşlukları doldurmak için bir araya gelmektedir.
Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’nin kapsamı ile AB finansal düzenlemesinin yerleşik koşulları arasındaki bir sınırlama, Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’ne tabi kuruluşların periyodik olarak açıklanması ve muhasebeleştirilmesi, mevzuatın yeniden yapılandırılması ve çözümlenmesi, sınır ötesi uyumlaştırma ve “tamamen merkezi olmayan hizmetlerin” (fully decentralized services) hariç tutulması da dâhil olmak üzere birçok zorluğun devam ettiğini gösteriyor.
5. Arta Kalan Zorluklar
Hem Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği hem de Transfer Fonları Yönetmeliği’nin karşılaştığı doğal zorluklardan biri, kripto hizmetleri ortamının mevcut düzenlemenin kapsamını aşma hızıdır. Özellikle Nitelikli Fikri Tapuların (non-fungible tokens; NFTs) yükselişiyle ortaya çıkan, yenilikçi yeni kripto varyantlarının sürekli akışı bu noktayı açıkça göstermektedir. İyileştirmelerine rağmen kripto dünyası artık Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’nin tasarlandığı ortamı yansıtmıyor ve bu durum, ele alınması gereken önemli düzenleme zorlukları bırakıyor. Makalede, çeşitli endişe alanları belirlendi. Bunlar sırasıyla şunlardır;
- AB yasalarının farklı türdeki kripto varlıklarına uygulanabilirliğine ilişkin yasal belirsizlik;
- Ulusal yetkili makamların yargı yetkisini elinde bulundurup bulundurmadığına ilişkin sorunlar;
- Bir kripto varlığının Nitelikli Fikri Tapu mu, yoksa “finansal Nitelikli Fikri Tapu” olarak mı nitelendirildiğinin belirlenmesindeki zorluklar;
- Tam olarak merkezi olmayan kripto borç verme ve destekleme kapsamının eksikliği (lack of coverage for fully decentralized crypto lending and staking);
- Enerji yoğun merkezi olmayan platform protokollerinin mevcut bildirim yükümlülüklerinden kaçınılması;
- Hem teknik arızalar hem de temel aracı kurumların iflası için iş sürekliliği konseptleri de dâhil olmak üzere çeşitli Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği kurallarını uygulayan mevcut mevzuat;
- Dar kamuyu aydınlatma yükümlülükleri ve
- Özel hukuk konularının Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği kapsamı dışında tutulması.
Makalede, revize edilen Transfer Fonları Yönetmeliği ile ilgili olarak, “tam olarak merkezi olmayan” (fully decentralized) kripto hizmetlerinin hariç tutulmasında benzer sınırlamalar ve önerilen izleme kurallarının uygulanabilirliği ile ilgili zorluklar da görülüyor. Kripto varlıklarının birleştirilmesi, yeniden paketlenmesi ve yeniden kullanılması, cüzdanların merkezileştirilmesi ve işbirlikçi olmayan yetki alanlarına aktarılması gibi teknikler sorunlu olmaya devam edecek ve AB finansal düzenlemesinin kapsamının genişletilmesini gerektirecektir.
6. Beş Temel Politika Sorunu
Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği ve Transfer Fonları Yönetmeliği’nin revizyonundan sonra kalan temel zorlukların ele alınması konusunda mezkûr çalışmada beş temel politika sorununu önermektedir.
- Potansiyel olarak Avrupa Denetleyici Otoriteleri (European Supervisory Authorities) tarafından sektörler arası, uyumlu bir şekilde ters taleple ilgilenme ihtiyacı;
- Tüm kripto varlıklarını, kripto hizmet sağlayıcılarına tabi “devredilebilir menkul kıymetler” (transferable securities) olarak kabul eden ve onların davranışlarının AB düzenlemeleri kapsamından muaf olduğunu kanıtlayan bir varsayılan kuralın arzu edilirliği;
- AB dışındaki düzenleyiciler arasında sınır ötesi işbirliği ihtiyacı;
- Finansal hizmetlerde yer alan “Merkezi Olmayan Özerk Kuruluşlar” (Decentralized Autonomous Organizations) için düzenleyici kuruluş statüsüne duyulan ihtiyaç ile
- Nitelikli Fikri Tapular ile ilgili ilave operasyonel ve finansal riskleri ele almak için Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği’ni genişletme ihtiyacı.
AB finans hukuku ile uyumluluk, uygulanan teknolojiye entegre edilmiş temel uyumluluk özelliklerine sahip bir “Avro cüzdanı” (Euro wallet) aracılığıyla da ilerletilebilir. Böyle bir “Avro cüzdanı” Dijital Avro ile ilgili uygulamaların da önünü açabilir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.