Giriş
Yazarın bir önceki yazısının devamı niteliğinde olan bu makalede[1], şu anda Avrupa’da değerlendirilen[2] kripto varlık hizmet sağlayıcılarının [cryptoasset service providers] gözetiminin merkezileştirilmesine bir alternatif sunulmaktadır. Bu minvalde, ‘finansal gözetimde bilgi paylaşımı’na dayalı bir çerçeve önerilmekte ve Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi [European Securities and Markets Authority-ESMA] tarafından mevcut işbirliği mekanizmalarının ve yakınsama araçlarının stratejik kullanımı vurgulanmaktadır. Merkezi gözetim, tutarlı uygulama ve ölçek ekonomileri gibi faydalar sunmasına rağmen, genellikle gelişmekte olan bir finansal sistemin karakteristik özelliği olan çeşitli ulusal bağlamları, piyasa özellikleri ve hızla değişen teknolojik ortamları ele almada başarısız olmaktadır.
Önerilen çerçevede, standartlaştırılmış yönergelerin/gözetim toplantılarının (brifinglerinin) devamlı geliştirilmesi ve uygulanması, bilgi paylaşımını geliştirmek için eğitim programları, sistematik emsal (akran) inceleme süreçleri ve ortak gözetim faaliyetleri [common supervisory actions] ile desteklenen ulusal finansal gözetim otoriteleri arasında daha fazla işbirliği savunulmaktadır. Bu makalenin temel argümanı, işbirliğine dayalı ve yakınsama çabalarını güçlendirmenin kripto varlık piyasasının karmaşıklıklarını düzenlemek için sağlam ve esnek bir çerçeve sağlamasıdır. Bu yaklaşım, sürekli öğrenmeyi [continuous learning] teşvik edecek, yeniliği [innovation] besleyecek ve finansal gözetim otoriteleri arasında karşılıklı güven[3] [mutual trust among financial supervisors] oluşturacaktır.
- Finansal Gözetimde Bilgi Paylaşımı
Finansal gözetimde bilgi paylaşımı [knowledge sharing in financial supervision] için önerilen çerçeve, gözetim otoriteleri arasında mevcut bilgi, uzmanlık ve en iyi uygulama alışverişini güçlendirecektir. Avrupa gözetim otoriteleri, ulusal çeşitliliğe saygı duyarken, yakınsak kripto varlık hizmet sağlayıcısı gözetimini kolaylaştıran, tanımlanmış en iyi uygulamaları kapsayan bir gözetim el kitabı [ki, gözetim toplantıları/brifingleri[4] (supervisory briefings) olarak da anılır] geliştirmeye devam edecektir. Bu kalıcı çeşitlilik, finansal gözetimdeki en iyi uygulamaların rekabetiyle birleştiğinde (‘dibe doğru yarış’ yerine ‘zirveye doğru yarış’ hedeflenerek) gözetim yöntemlerinin sürekli evrimini teşvik edecektir. Bu da, gözetim evrimini mükemmelliğe doğru yönlendirecek ve denetçileri Avrupa Birliği genelinde fiili emsal haline gelen en uygun ilkeleri belirlemeye teşvik edecektir.
Finansal gözetimde bilgi paylaşımı için bir çerçevenin işler hale getirilmesi, özellikle finansal denetçiler için bir Avrupa Gözetim Otoriteleri [European Supervisory Authorities] akademisi kurulması yoluyla daha yapılandırılmış kolektif eğitim girişimlerinin oluşturulmasını gerektirecektir. Bu eğitim programları beceri oluşturmaktan daha fazlasını yapacak; yerel uzmanlık geliştirerek ve Avrupa Birliği genelinde bağımsız karar almayı destekleyen uzmanlaşmış bir bilgi sistemi oluşturarak Avrupa’nın kripto varlık hizmet sağlayıcıları üzerindeki gözetimini güçlendirecektir. Avrupa Birliği Komisyonu tarafından öncülük edilen Avrupa Birliği Dijital Finans Gözetim Akademisi[5] [EU Supervisory Digital Finance Academy] gibi girişimler hâlihazırda yürürlükte olsa da, bu makalede tüm gözetim alanlarını kapsayan daha kalıcı bir yapının Avrupa gözetim otoriteleri tarafından düşünülmesi, kurulması ve düzenlenmesi gerektiği önerilmektedir.
Gözetim otoriteleri arasında bilgi paylaşımını vurgulayan önerilen bu yaklaşım, piyasa yeniliklerine ve ortaya çıkan risklere hızla yanıt verebilen iş birlikçi bir öğrenme ortamını teşvik eder. Bu kolektif öğrenme ortamı, gözetim yakınsaması için güçlendirilmiş bir süreçle birlikte, tek bir, potansiyel olarak daha az esnek, merkezi otoriteye güvenmek yerine, çeşitli uzmanlıklardan ve yerelleştirilmiş içyüzünü anlama kapasitelerinden yararlandığı için kripto varlık hizmet sağlayıcılarının gözetiminin önerilen merkezileştirilmesinden[6] daha üstün olacaktır.
- Gözetim Yakınsaması
Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi tarafından mevcut gözetim yakınsaması araçlarının[7] [existing supervisory convergence tools] stratejik açıdan sürekli olarak konuşlandırılması, işbirliğini ve tutarlılığı teşvik etmek ve nihayetinde ulusal finansal gözetim otoriteleri arasındaki karşılıklı güveni güçlendirmek[8] için hayati öneme sahiptir. Özellikle, gözetim kurulları gibi mekanizmalarla desteklenen akran incelemeleri[9] [peer reviews] ve ortak gözetim faaliyetleri[10], daha yakınsak bir gözetim ortamına katkıda bulunacaktır.
Örneğin, kripto varlık hizmet sağlayıcıları için bir Avrupa gözetim el kitabının (gözetim brifingleri biçiminde) devam eden geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi liderliğindeki emsal inceleme süreçlerini gerektirecektir. Finansal gözetimde bilgi paylaşımı çerçevesi altında, akran incelemeleri yalnızca uyumu değerlendirmekle kalmayacak, aynı zamanda karşılıklı öğrenme ve gözetim deneyimlerinin paylaşılması için platformlar olarak da işlev görecektir. Hedeflenen değişimler yoluyla farklılıkları ele alarak ve ortaya çıkan en iyi uygulamaları dâhil ederek, akran inceleme mekanizması bir uyum aracı olmaktan çıkıp kapasite oluşturma ve karşılıklı güveni teşvik etme aracı haline gelebilir.
Buna ek olarak, ortak gözetim faaliyetleri, Avrupa Birliği genelinde yatırımcı koruması ve piyasa bütünlüğüne yönelik riskleri doğrudan azaltan ölçülebilir gözetim sonuçlarına ulaşmaya açıkça yönlendirilmelidir. Bilgi paylaşımı felsefesi kapsamında, bu sonuçlar açıkça ifade edilecek ve gerçekleşmelerini sağlamak için sistematik olarak izlenecektir.
Önerilen bu yaklaşım, karşılıklı öğrenmeye dayalı merkezi olmayan ancak koordineli bir sistemi desteklemeye devam edeceği için merkezileştirmeden daha iyi olacağı rahatlıkla iddia edilebilir. Bu yaklaşım, yargı alanına özgü uzmanlığı bastırma, operasyonel esnekliği azaltma ve hızlı piyasa ve teknolojik değişikliklere yanıt vermeyi engelleme gibi merkezi gözetimin içsel dezavantajlarını hafifletir. Akran değerlendirmesi ve önerilen sonuç odaklı ortak gözetim faaliyetleri gibi hedefli araçlar vasıtasıyla, yakınsama sürekli bilgi alışverişini ve kademeli kurumsal öğrenmeyi teşvik eder ve bu da gözetim etkinliğini artırır.
- Gözetim Otoriteleri Heyetleri
Gözetim otoriteleri heyetleri[11] [colleges of supervisors], kripto varlık hizmet sağlayıcılarının verimli, etkili ve tutarlı bir şekilde gözetlenmesini sağlamada önemli bir araç olabilir. Bu heyetler, etkili bir işbirliğine olanak tanırken yargı alanındaki ince ayrımları korur ve bu da onları kripto varlık hizmet sağlayıcıları arasında yaygın olan çok yargı alanına sahip kuruluşların gözetlenmesi için özellikle uygun hale getirir. Ulusal otoritelerin yerel uzmanlıktan yararlanmalarına olanak tanır ve gözetimin belirli pazar, yasal ve kültürel bağlamlara duyarlı kalmasını sağlar ki; bu da ince ayrımlı ve çevik gözetim için önemlidir. Bu heyet organları, karşılıklı güveni, bilgi paylaşımını ve koordineli uygulamayı teşvik ederek, ortaya çıkan risklere karşı duyarlılığı artırır. Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi’ni bu yapılara, gözetim otoriteleri heyetlerinin çerçevesi altında entegre etmek, koordinasyonu daha da teşvik edecek ve sınır ötesi sistemik tehditlere karşı hızlı, tutarlı yanıtlar sağlayacaktır. Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi, bu heyetlerin operasyonel etkinliğini ve tekdüzeliğini aktif bir şekilde teşvik edebilir ve denetleyebilir. Bu kapasitede, tutarlı ve uyumlu bir şekilde çalışmalarını sağlamak için bir liderlik rolü üstlenecektir.
Sonuç
Sonuç olarak, finansal gözetimde bilgi paylaşımı için önerilen çerçeve, sübvansiyon ilkesiyle uyumlu olarak, ulusal düzenleyici özerkliğe saygı duyarken gözetim yakınsamasını elde etmede işbirliği ve dayanışmanın kritik önemini vurgular. Önerilen bu çerçeve, kripto piyasalarının hızlı evrimine yanıt verebilen uyarlanabilir bir düzenleyici ortamda faaliyet gösteren ulusal finansal gözetim otoritelerinin benzersiz güçlü yönlerini kabul eder. Sürekli eğitim, bir gözetim el kitabı, akran değerlendirmeleri ve sonuç odaklı ortak gözetim faaliyetleri uygulamak, mütemadi iyileştirmeyi garanti ederek bu sistemin merkezinde yer alır.
Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcısı gözetimi için sürekli olarak iyileştirilmiş bir Avrupa el kitabına dayanan önerilen çerçeve, merkezi bir çerçeve aracılığıyla potansiyel olarak elde edilemeyen verimliliği garanti altına alır ve bu da bürokratik verimsizliklere ve kripto varlık piyasalarının zararına bir yanıt eksikliğine yol açabilir. Avrupa Birliği, yapılandırılmış işbirliği ve karşılıklı öğrenme yoluyla, gözetim mükemmelliğini teşvik edecek ve yakınsamayı teşvik etmeye devam ederken, aynı zamanda çeşitliliği ve uzun vadeli büyümeye ve güvene elverişli inovasyon dostu bir finansal ortamı koruyacaktır.
Merkezi gözetim, tekdüze uygulama ve ölçek ekonomileri gibi potansiyel faydalar sunarken, genellikle çeşitli ulusal bağlamları ve gelişen teknolojik manzaraları hesaba katmakta zorlanır. Buna karşılık, bir bilgi paylaşım çerçevesi, ulusal otoritelerin merkezi olmayan uzmanlığından yararlanarak daha ayrıntılı ve duyarlı bir yaklaşımı teşvik eder. Avrupa Birliği, yapılandırılmış işbirliği, kapsamlı eğitim ve sonuç odaklı eylemler yoluyla, ‘en iyi gözetim uygulamalarının rekabeti’ kültürünü geliştirebilir, yeniliği ve yükseltilmiş standartları teşvik edebilir.
[1]<https://blogs.law.ox.ac.uk/oblb/blog-post/2025/05/counterarguments-centralising-casp-supervision-eu >.
[2]<https://finance.ec.europa.eu/document/download/13085856-09c8-4040-918e-890a1ed7dbf2_en?filename=250319-communication-savings-investmlents-union_en.pdf >.
[3]<https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3747910 >.
[4]<https://www.esma.europa.eu/sites/default/files/2025-01/ESMA75-453128700-1263_Supervisory_Briefing_on_Authorisation_of_CASPs.pdf >.
[5]<https://eusdfa.eui.eu/ >.
[6]<https://www.amf-france.org/en/news-publications/public-statements/european-supervision-crypto-first >.
[7]<https://www.esma.europa.eu/esmas-activities/supervision-and-convergence/supervisory-convergence-tools >.
[8] Bkz. dipnot “3”.
[9]<https://www.esma.europa.eu/publications-and-data/peer-reviews >.
[10]<https://www.esma.europa.eu/press-news/esma-news/esma-launches-common-supervisory-action-ncas-compliance-and-internal-audit >.
[11]<https://www.bis.org/publ/bcbs287.pdf >.
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.