Bağımsız denetim firmaları (audit firms) benzersiz bir dizi zorlukla karşı karşıyadır. Çevresel, sosyal ve yönetişim (environmental, social, and governance-ESG; çevresel, sosyal ve kurumsal yönetişim) gibi politikaların ilave edilmesi, şirket paydaşları ve yatırımcılar için yeni ilgi alanları yaratıyor; küçülen yetenek havuzu, süreçleri otomatikleştirerek iş akışını iyileştirmek isteyen firmalara sahip ve uyum önlemlerine artan bir odaklanma her iki denetçiyi de etkiliyor. Ama müşteriler benzerdir.
Bağımsız denetim firmaları bu endişeleri kendi içlerinde yönlendirmek zorunda olmakla kalmıyor; ayrıca müşteri çalışmalarında onlara hitap etmelidirler.
Şimdi, denetimdeki bu ilk dördün değişim alanına ve bunların nasıl geliştiğine daha yakından bakalım.
1. ESG’ye artan odaklanma [increased focus on ESG]
Vergi ve muhasebe firmalarının dikkate alması gereken ESG ile ilgili bir dizi sorun ve zorluk vardır. Bunların ilk beşinin kısa bir özeti şöyledir:
1.1. ESG’ye artan odaklanma bağımsız denetim mesleğini nasıl etkiliyor?
ESG giderek artan bir şekilde paydaşların ve yatırımcıların incelemesine tabi olduğundan, bağımsız denetçiler işlerinin kapsamını genişletmek zorunda kalıyor. Hâlâ gelişmekte olan ve -bağımsız denetim ve muhasebe (audit and accounting) açısından- henüz emekleme aşamasında olan bir alan olarak, biraz Vahşi Batı gibi hissedilebilir. Ancak, tedarikçi seçimi, hibeler ve finansmandan değerlemelere kadar her şeyi etkileyebileceğinden, ESG hakkında raporlama sunma ihtiyacı çok ciddi bir iş haline geliyor.
1.2. Denetim firmalarının ESG konusundaki kamuyu aydınlatma açıklamalarını denetlerken karşılaştıkları temel zorluklardan bazıları nelerdir?
Firmalar, uygun taahhütlerin gerçekleşmesini sağlamak için ya bağımsız denetçilerinin becerilerini geliştirmeli ya da ESG ile ilgili eğitim ve niteliklerle yeni yeteneklere yatırım yapmalıdır. Raporlama parçalı olabilir, deşifre edilmesi zordur ve daha önce hiçbir standardın bulunmadığı bir konu olmuştur. Karşılaştırma yapmak zor olabilir. Kasım 2021’de Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu’nun (International Sustainability Standards Board-ISSB) tanıtılması, dört temel hedefle ESG raporlamasının kapsamlılığını ve kalitesini iyileştirmeyi amaçlıyor.
1.3. Yetenek edinme ve elde tutma [talent acquisition and retention]
Vergi ve muhasebe sektöründe üst düzey yetenekleri çekmek ve elde tutmak zor olabilir. Nitelikli bağımsız denetçilere olan talep arttıkça ve diğer firmalar ve endüstriler ile rekabet arttıkça bu durum özellikle doğrudur. Aralık 2022’de The Wall Street Journal, son iki yılda 300 binden fazla muhasebeci ve bağımsız denetçinin görevlerinden ayrıldığını bildirdi.
1.4. Son yıllarda bağımsız denetim mesleğinde (audit profession) yeteneklere olan talep nasıl değişti?
Deneyimli denetçilerin çıkışı, yeni denetçilerin azalan yetenek havuzu ve değişen beklentiler ve gereken beceriler, meslekte bir beyin göçüne yol açtı. Bağımsız denetçilerden gerçekleştirmeleri istenen iş kapsamı, raporlar ve kamuyu aydınlatma açıklamaları hakkında güvence sağlamayı, sonsuz gibi görünen veri setlerinin her yerde bulunmasını ve yeni teknoloji ve araçlarla çalışmayı içerecek şekilde genişlemektedir. İşverenler, bu boşlukları doldurmak için geleneksel niteliklerin ötesine bakıyor.
1.5. Gelişmekte olan teknolojilerin bağımsız denetim mesleğindeki yetenek havuzuna getirdiği bazı potansiyel riskler ve fırsatlar nelerdir?
Gelişmekte olan teknolojilerin yükselişi, bağımsız denetçilere ağır işleri daha fazla yapmak için teknolojiyi kullanarak hizmet ve tekliflerini genişletme fırsatı sunuyor. Öte yandan, teknoloji maliyetli olabilir ve kıdemli profesyonellerin araç tabanlı raporlamaya yatırım yapmaya hazır olmayabileceği varsayımı vardır. Devam eden eğitim ve öğretim koşullarına olan ihtiyaç artmaya devam edecek ve bu da daha fazla bağımsız denetçinin bunun yerine potansiyel olarak başka sektörlerde kariyer seçmesine neden olacaktır.
2. Teknoloji/İnovasyon [technology/innovation]
Teknolojideki hızlı ilerlemeyle, bağımsız denetçiler, müşteriler tarafından kullanılan yeni yazılım araçlarına ve süreçlerine ayak uydurmanın yanı sıra verimli ve etkili kalabilmek için kendi bağımsız denetim süreçlerini uyarlamakta zorlanabilirler.
Bağımsız denetim firmaları, denetim süreçlerini iyileştirmek ve işlerinin kalitesini artırmak için teknolojiden nasıl yararlanıyor?
Niteliği, niceliği, üretkenliği ve kârlılığı artırma çabasıyla, teknoloji geleceğin yoludur. Bulut tabanlı sistemler (cloud-based systems), ekiplerin daha yüksek değerli görevlere odaklanmasını sağlayan iş akışını ve iletişimi (workflow and communication) kolaylaştırır. Veriler ve analizler, yapay zekâ araçları ile hızla sentezlenir ve daha yüksek düzeyde doğruluk sağlar ve gelişmiş içyüzünü anlamayı sunabilir.
Bağımsız denetim firmaları, yenilik ihtiyacını risk yönetimi ve mevzuata uygunluk ihtiyacı ile nasıl dengeleyebilir?
Eğitimin zaman ve insan sermayesine yatırım gerektirebildiği ve bu kişilerin meslekten ayrılmayı seçmeleri durumunda kaybedilebilecek insan sermayesine yatırımın söz konusu olduğu durumlarda, teknolojiyi kullanarak yenilik yapmak, risk yönetimi ve mevzuat uyumluluğuna yönelik artan talepleri karşılamak için kanıtlanmış süreç odaklı sonuçlara duyulan güveni güvence altına alır. Bağımsız denetim firmaları, dijital raporlamayı işin içyüzünü anlamaları ile düzenleyerek uyum sağlamanın bir yolunu bulmalıdır.
3. Birleşme ve satın alma etkinliği [mergers and acquisitions activity]
Birleşme ve satın alma faaliyetlerindeki artışla birlikte bağımsız denetçiler, işlemin karmaşıklıklarını yönetmede ve finansal raporlamanın doğru ve güvenilir olmasını sağlamada zorluklarla karşılaşabilir. 2022 yılında yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) 20 binden fazla birleşme ve satın alma gerçekleşti.
Bağımsız denetim firmaları, müşterilerinin birleşme ve satın alma işlemleri ile ilgili zorlukların üstesinden gelmesine nasıl yardımcı olabilir?
Birleşmeler ve satın almalar daha karmaşık hale geldikçe, değerlemelerin doğruluğu ve finansal sistemlerin ve kontrollerin birleştirilmesini destekleme yeteneği, kullanılan teknoloji ve araçlar hakkında çeşitli bilgiler gerektirecektir. Hem birleşmeler ve satın almalar hem de endüstriler içinde uyum konusunda uzmanlaşmış bilgiye olan ihtiyaç artacaktır. İç kontrol değerlendirmeleri, risk yönetimi ve birleşme sonrası performans önemli roller oynamaya devam edecektir.
Bağımsız denetçiler, birleşme ve satın alma işlemleriyle ilgili finansal raporlamanın doğru ve güvenilir olduğundan nasıl emin olabilir?
Gerçekleşen tüm değişiklikler ile birlikte bağımsız denetçiler, etkinliklerini ve kalitelerini değerlendirmek için dâhili operasyonlarına derinlemesine dalmak isteyeceklerdir. Yeni yetkinliklere dayalı yeni benzersiz satış önerileri geliştirmek, kalabalığın arasından sıyrılmalarına yardımcı olacaktır. Finansal raporlama metodolojilerini planlamak ve yeniden tasarlamak için zaman ayırmak, doğruluk ve güvenilirlik açısından kritik öneme sahip olacaktır.
4. Uyumluluğu sağlamak [ensuring compliance]
Sürekli değişen düzenlemeler ve artan düzenleyici inceleme ile denetçiler, en son gereksinimlere ayak uydurmalı ve uyumlulukla ilgili zorlukları yönetmek için gerekli becerilere ve uzmanlığa sahip olmalıdır. Müşteriler sürekli olarak vergi kanunu değişiklikleri, güncellemeler ve içyüzünü anlama uzmanlığı gerektiren yeni uyumluluk çerçeveleriyle karşı karşıya kalmaktadır.
Bağımsız denetçiler, uyumluluk ile ilgili zorlukları yönetmek için gerekli becerilere ve uzmanlığa sahip olduklarından nasıl emin olabilirler?
Uyumluluk çok sektöre özgü olduğundan, bağımsız denetçiler, uyum yükümlülükleri ile güncel kalmanın etkili bir yolunu dış kaynaktan temin etmeyi veya uyum danışmanlarını görevlendirmeyi bulabilirler. Dış kaynak kullanımı, zaten zayıf olan kurum içi yetenekler üzerindeki baskıyı hafifletecektir. Alternatif olarak, uyum ile ilgili tüm konularda kurum içi danışman rolü olan özel kaynakları işe almak isteyebilirler.
Bağımsız denetçilerin eğitim ve gelişim çabalarına odaklanmaları gerekebilecek kilit alanlardan bazıları nelerdir?
Veri analitiği, araçlar ve teknolojide eğitim ve geliştirme, temel odak alanları olmalıdır. Liderlik perspektifinden sürekli öğrenme ve gelişim kültürünü desteklemek, ekip üyelerinin bilgi ve deneyimlerini geliştirmek ve elde tutmak için en iyi uygulamadır. Bulut tabanlı çözümlerle çalışırken yüksek düzeyde rahatlık geliştirmek ve “her zaman yapıldığı gibi” ötesinde düşünmek, bağımsız denetim firmalarının müşterilerinin artan ölçeği ve kapsamıyla bağlantı halinde kalmasına yardımcı olacaktır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.