İlk halka arzlar (initial public offerings-IPOs), şirketlerin sermaye sağlamaları için önemli bir yoldur. Halka arzları düzenlemek için kamuyu aydınlatmaya dayalı bir sistemi (disclosure-based system) benimseyen birçok gelişmiş ekonomiyle karşılaştırıldığında Çin, son yirmi yılda izne dayalı bir sistem (merit-based system) kullanmıştır. Yakın zamandaki halka arz düzenleme reformuyla, bunun yeri kayda almaya dayalı bir sistemle (registration-based system) değiştirilmiştir. İzne dayalı halka arz sistemi kapsamında Çinli yetkililer, birçok gelişmiş ekonomide kullanılanlara benzer kamuyu aydınlatmaya dayalı kuralları uygularken, aynı zamanda kamuya açıklanan bilgilerin kalitesine ilişkin önemli incelemeler yürütüyor ve önerilen bilgilerin esasına ilişkin değer yargılarını ifade ediyordu. Halka arzlar bu nedenle pazara girişi kalite kontrolüne tabi tutar.
2000’li yıllardaki başlangıcından bu yana, birkaç bin Çin halka arzı izne dayalı sistemle düzenlendi. Ancak bu sistem, düzenleyici verimsizlikleri ve belirsizlikleri beraberinde getirerek uzun bir halka arz kuyruğuna neden oldu. Bugünlerde pek çok Çinli ihraççının, halka arzları genellikle çıkış yolu olarak kullanan özel sermaye fonları tarafından desteklendiği göz önüne alındığında, izne dayalı sistem önemli bir engel haline gelmiş olabilir. Çinli yetkililerin kayda almaya dayalı halka arz sistemini uygulamaya karar verdikleri arka plan budur.
Kayda almaya dayalı halka arz sistemi kapsamında, Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu (China Securities Regulatory Commission-CSRC), halka arzları incelemek için esas olarak kamuya açıklanan bilgileri masaüstü bazda incelemektedir. Bununla birlikte, Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu, kamuya ifşa edilen bilgilerle ilgili herhangi bir endişesi olması halinde, kamuya açıklanan bilgilerin kalitesine ilişkin ara sıra önemli incelemeler, yani yerinde denetimler yapma yetkisini saklı tutmaktadır. Ayrıca, kayda almaya dayalı sistem kapsamında, Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu artık halka çağrısı yapılan arzların esasını yargılamamaktadır. Bu, kayda almaya dayalı sistemi öncekilerden ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki (ABD) kamuya aydınlatmaya dayalı düzenleyici sistemden ayırmaktadır (aşağıdaki tabloya bakınız).
Kamuyu aydınlatma merkezli doğası nedeniyle, kayda almaya dayalı halka arz sistemi bazen ABD’nin kamuyu aydınlatmaya dayalı sisteminin Çin sürümü olarak da kabul edilir, ancak Çin’in piyasa üzerindeki devlet kontrolü göz önüne alındığında temelde farklılıklar olabilir. Bu nedenle, kayda almaya dayalı sistemin düzenleyici kesinliği ve ihraççıları cezbetme verimliliğini sağlayıp sağlayamayacağı belirsizdir. Üstelik Çin borsasının hâlâ çok sayıda bilgisiz perakende yatırımcıya sahip olduğu göz önüne alındığında (reformdan önceki durumdan önemli ölçüde farklı olmayan bir durum), halka arz düzenlemelerinde izin alma hükmünün kaldırılması, kayda almaya dayalı sistem kapsamında yatırımcı korumasının nasıl sağlanacağı konusunda bir soru ortaya çıkarmaktadır.
Yakın tarihli bir makalede, Çin’in ekonomi politiği bağlamında kayda almaya dayalı sistem yakından inceleniyor, uygulamadaki işleyişi araştırılıyor, ilerlemesi ve ihraççılara uyum sağlamadaki sorunlar ele alınıyor ve yatırımcı korumasının ortamına ve beklentilerine bakılıyor. Kayda almaya dayalı sistem kapsamında Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu’nun bazı düzenleyici yetkileri borsalara devrettiği, böylece hisse senedi arzı ve kotasyon incelemesini tek bir süreçte bütünleştirdiği görülüyor. Ancak temelindeki politik ekonomi nedeniyle kayda alma temelli sistem, Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu’nun geniş ve şeffaf olmayan gücünden kaynaklanan düzenleyici belirsizlikleri ortadan kaldıramamaktadır. Sonuç olarak, bazı ihraççıların Çin’de halka açılma konusunda hâlâ güveni olmayabilir. Bununla birlikte, kayda almaya dayalı sistem, Çin’deki halka arzların süresini önemli ölçüde kısaltıyor. 22 Temmuz 2019 tarihinden 31 Kasım 2020 tarihine kadar olan piyasa verileri, ihraççıların halka arz başvurularını sunmaları ile Şanghay Menkul Kıymetler Borsası STAR Kurulu’nda (Shanghai Stock Exchange STAR Board[1]) kayda almaya dayalı sistem kapsamında halka açılmaya kadar harcadıkları ortalama sürenin 228 gün olduğunu gösteriyor. Şanghay Menkul Kıymetler Borsası ve Shenzhen Menkul Kıymetler Borsası Ana Kurulları (Shanghai Stock Exchange and Shenzhen Stock Exchange Main Boards) aynı dönemde izne dayalı sistem kapsamındadır. Dolayısıyla, artan düzenleme verimliliği, Şubat 2023’ten itibaren Çin borsasının tüm segmentlerinde kayda almaya dayalı halka arz sisteminin uygulanmasına yönelik son reformun temelini oluşturmuştur.
Kayda almaya dayalı sistem, piyasa bütünlüğünü korumak için özel eşik tutma işlevleri, zorunlu borsa kotundan çıkarma kuralları ve menkul kıymet türü eylemleri dâhil olmak üzere birkaç destekleyici mekanizmaya dayanmaktadır. Bu destekleyici mekanizmalar uzun vadede önemli bir rol oynayabilir. Ancak geçiş döneminde, yatırımcıların korunmasında düzenleyici bir boşluk oluşmasını önlemek için kamu düzenleyici otoritelerinin önemli incelemelere yakın katılımının hâlâ gerekli olduğuna inanılmaktadır.
[1] Şangay Menkul Kıymetler Borsası STAR Piyasası, resmi olarak Şanghay Menkul Kıymetler Borsası Bilim ve Teknoloji İnovasyon Kurulu olarak da bilinir. Bu, 22 Temmuz 2019 tarihinde kurulan Çin bilim ve teknoloji odaklı bir hisse senedi piyasasıdır. STAR, Şangay’ın ABD’nin Nasdaq’ına eşdeğer olarak lanse edilmiş olup, devlet medyası, amacının Çin bilim ve teknoloji şirketlerine sermaye piyasalarına daha fazla erişim sağlamak olduğunu iddia etmektedir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.