Şirketler veya daha genel olarak şirketler hukuku için bir “amaçtan” (purpose) bahsedebilir miyiz? Hissedar önceliği doktrininin uzun zamandır kolay bir cevabı vardı: Hem solo şirketler hem de şirketler hukuku hissedar zenginliğini en üst düzeye çıkarmaya çalışmalıdır. Ancak bu indirgeyici ve açgözlü ilke gözden düşmeye başlamıştır. Bu değişimin kanıtlarını Larry Fink’in mektuplarında, 2019 yılı İş Yuvarlak Masa bildirisinde, ESG ve diğer sosyal adalet fonlarının büyümesinde ve kurumsal yönetişime paydaş odaklı bir yaklaşıma olan ilgide görüyoruz. Bu değişimin bir parçası olarak, kurumsal yönetişim alanı kurumsal amaca yenilenmiş bir odaklanma benimsemiştir.
Kurumsal amaç iki ana fikri kapsar: solo şirketlerin amaçları ve kurumsal hukukun genel amacı. Tarihsel olarak, kurumsal tüzüklerdeki amaç ifadeleri, solo işletmeler için net operasyonel sınırlar belirler ve hissedarların bu sınırları aşan eylemlere itiraz etmelerine olanak tanır. Ancak şimdi, tüzükler genellikle işletmelerin herhangi bir yasal faaliyette bulunmasına izin verir (son zamanlardaki çıkar şirketleri hariç). Bir işletme perspektifinden, birçok şirket daha yüksek amaçları takip eden bir amaç veya misyon belirlemeyi yararlı bulur: Örneğin Starbucks Coffee Company, “insan ruhunu ilhamlandırmayı ve beslemeyi”[1] hedeflerken, Meta “dünyayı birbirine daha da yakınlaştırmayı” ister[2]. Ancak bu tür ifadeler genellikle pratikte çok az etkisi olan sloganlardır.
Şirketler hukukunun daha geniş amacı, özellikle yasanın hissedar önceliğini zorunlu kılıp kılmadığı konusunda önemli akademik tartışmaların konusu olmuştur. Bazıları, şirketler hukukunun hissedar zenginliğine öncelik verilmesini gerektirmediğini, yöneticilere ve çalışanlara tanınan önemli takdir yetkisini öne sürmüş olsa da, hissedar önceliği şirketler hukuku ve yönetiminde yerleşik olmaya devam etmektedir. Mevcut yasa, hissedarlara oy hakkı, yöneticileri sorumlu tutma gücü ve önemli şirket kararları üzerinde kontrol vererek hissedarları büyük ölçüde kayırmaktadır. Geleneksel hissedar zenginliğini maksimize etmeyi aşmak üzere tasarlanmış kamu yararına çalışan şirketler bile hissedar merkezlidir (shareholder-centric).
Aynı zamanda, çoğu şirketler hukuku bilgini hâlâ hissedar önceliğini rehber bir yasal ilke olarak desteklerken, çok azı şirket yönetimini paydaş çıkarlarıyla yeniden uyumlu hale getirmek için gerekli olan önemli değişiklikleri savunmaktadır. Şirket amacı ve yönetim arasındaki mevcut sinerji, modelin entelektüel çekiciliğini açıklamaya yardımcı olabilecek şekilde belirgin olarak akıcı ve etkilidir. Şirketler hukuku teorisyenleri, çeşitli şirket paydaşlarının çıkarlarını dengeleyerek daha duyarlı bir yönetime yol açabilecek alternatif modelleri çoğunlukla görmezden gelmiştir.
Kurumsal amaç, doğası gereği bu çıkarları ele almayı içerir. Şirketler için zorluk, tüm paydaşlarının (çalışanlar, tedarikçiler, alacaklılar ve müşteriler) tercihlerini doğru bir şekilde ölçmek ve kararlarına dâhil etmektir. Hissedar-öncelikli model (shareholder-primacy model), hissedar çıkarlarını büyük ölçüde genel kurullarda oy kullanma yoluyla yönetir ve kalan bileşenlerin tercihlerini sözleşme yoluyla ele alır. Ancak bu yaklaşım, şirketin kontrolünü bir bileşene verirken diğerlerini dışarıdakiler olarak kendi başlarının çaresine bakmaya bırakır.
Hissedar servetinin maksimizasyonuna karşı mevcut isyan, sosyal refahı artırmadaki öngörülebilir başarısızlıklarının bir sonucudur. Şirket kârları, birincilliğin hegemonyası sırasında gerçek ücretlerden çok daha fazla büyümüştür. İklim değişikliği, hissedar birincilliğinin matrisine uymuyor; birçok hissedar gezegeni önemsemesine ve daha sağlıklı bir çevre için biraz servetten vazgeçmeye istekli olmasına rağmen, bir dışsallık olarak kabul ediliyor. Şirket amacının diğer bileşenlerin çıkarlarını da içermesi çağrıları şaşırtıcı olmamalıdır -eğer bir şey varsa, bunlar gereksiz yere geciktirilmiştir. Bu sözleri eyleme dönüştürmenin zamanı gelmiştir.
Kurumsal amaç, kurumsal yönetişim ile bağlantılı olmalıdır. Amacı daha geniş bir paydaş çıkarları kümesine uzanan bir şirketin, bu paydaşlara bu çıkarlar doğrultusunda hareket etmeleri için gerçek yönetim gücü sağlaması gerekir. Paydaşlar, bu amaçları gerçekleştirmek için tasarlanmış yapılar aracılığıyla şirketin misyonu, işlevi ve kültürü hakkındaki fikirlerini ifade edebilmelidir. Başka bir deyişle, kurumsal amacı değiştirmenin anahtarı, kurumsal yönetişim içindeki güç dağılımını değiştirmektir.
Bunu yapmanın bir yolu kurumsal seçici kitleyi değiştirmektir. Birçok Avrupa şirketi, çalışanlara şirketin yönetim kurulu veya yönetiminin bir kısmı üzerinde oy hakkı sağlayan ortak karar alma yoluyla çalışanları kurumsal seçici kitleye entegre etmiştir. Çalışmalar, ortak karar alma şirketlerinin çalışanlara daha iyi baktığını, hissedarlar için koruma sağladığını ve riski yönettiğini göstermiştir[3]. Kurumsal seçici kitlesindeki diğer paydaşları da dâhil etmek mantıklı olabilir. Vergi mükellefleri kamu hizmetlerinin yönetiminde bir rol hak etmektedir[4]. Sosyal medya kullanıcılarının veri gizliliği ve içerik denetimi konusunda güçlü çıkarları vardır ve bu, yönetim gücüyle ilerletilebilir. Ürünlerle uzun vadeli ilişkileri olan tüketiciler, bu ilişkinin nasıl yönetileceği konusunda söz sahibi olmayı hak etmektedir[5].
Her paydaş yönetimde eşit veya asgari düzeyde bir söz hakkına sahip olmayı hak etmez. Ancak paydaşçılığın bir yönetim felsefesi olarak güvenilir bir alternatif olabilmesi için, en azından bazı paydaşlara daha fazla güç veren yönetişimde önemli değişiklikler içermesi gerekir. Şirketler, karar alma süreçlerine daha geniş bir paydaş perspektifi yelpazesi entegre ederek yüzeysel taahhütlerin ötesine geçebilir ve bileşenlerinin çeşitli ihtiyaç ve tercihlerini gerçekten ele alabilirler. Böyle bir değişim, şirketin amacının yalnızca soyut bir kavram değil, anlamlı yönetim uygulamalarıyla takip edilmesini sağlayacaktır. Elbette, farklı gruplar arasında göreceli oy haklarının atanmasında zorluklar olacaktır; siyasi çekişmelerin normal karmaşası. Ancak statüko daha düzenli görünse de, bu, kurumsal aktörlerin bir kısmının oy kullanma haklarının ellerinden alınması pahasına gelir.
Daha geniş bir kurumsal amacın peşinde koşmanın kurumsal yönetişimde reformlar gerektirdiğini kabul etmenin zamanı gelmiştir. Amacın, ona hayat verecek güce ihtiyacı vardır. Aksi takdirde, kurumsal amaç tartışması bugün olduğu gibi kalacaktır: hissedar üstünlüğü sahnesinde anlamsız bir gösteri.
[1] Starbucks Coffee Company, Culture and Values, <https://www.starbucks.com/careers/working-at-starbucks/culture-and-values/>
[2] Meta, Meta Investor Relations: FAQ, <https://investor.fb.com/resources/>
[3] Bu konudaki tartışma için bkz. Grant M. Hayden & Matthew T. Bodie, Codetermination in Theory and Practice, 73 Fla. L. Rev. 321, 349-57 (2021).
[4] Bkz. Aneil Kovvali & Joshua C. Macey, The Corporate Governance of Public Utilities, 40 Yale J. on Reg. 569, 601-03 (2023).
[5] Bkz. David G. Yosifon, The Consumer Interest in Corporate Law, 43 U.C. Davis L. Rev. 253, 255 (2009).
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.