1. Giriş
Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyi (European Central Bank Governing Council), dijital avronun tasarımı ve dağıtımına ilişkin iki yıllık araştırma aşamasının tamamlanmasının ardından dijital avro hazırlık aşamasını başlatacaktır.
Hazırlık aşaması, kural kitabının nihai hale getirilmesini ve platform ve altyapı geliştirmek için sağlayıcıların seçilmesini içerecek çalışmalarla potansiyel bir dijital avronun temellerini atacak ve dijital avro çıkarmaya ilişkin gelecekteki potansiyel kararın yolunu açacaktır.
Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyi bugün (18 Ekim 2023) dijital avro projesinin bir sonraki aşamasına geçme kararı aldı: “hazırlık aşaması” (preparation phase). Bu karar, dijital avro için olası tasarım ve dağıtım modellerini araştırmak üzere Avro Sistemi (Eurosystem) tarafından Ekim 2021’de başlatılan araştırma aşamasının tamamlanmasının ardından geldi. Avrupa Merkez Bankası, yayınlanan bu raporda ayrıntılı olarak açıklanan söz konusu aşamanın bulgularına dayanarak, bankalar gibi denetlenen aracılar tarafından dağıtım yoluyla vatandaşların ve işletmelerin geniş çapta erişebileceği bir dijital avro tasarladı.
Tasarım, dijital avroyu, avro bölgesindeki tüm dijital ödemeler için kullanılabilecek dijital bir nakit biçimi olarak öngörüyor. Yaygın olarak erişilebilir, temel kullanım için ücretsiz ve hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak kullanılabilir olacaktır. En yüksek düzeyde gizlilik sunacak ve kullanıcıların ödemeleri anında merkez bankası parasıyla yapmalarına olanak tanıyacaktır. Kişiden kişiye, satış noktasında, elektronik ticarette (e-ticaret) ve resmi işlemlerde kullanılabilir. Hiçbir dijital ödeme aracı bu özelliklerin tamamını sunmaz. Dijital avro bu boşluğu dolduracaktır.
Dijital avro projesinin bir sonraki aşaması olan hazırlık aşaması 01 Kasım 2023 tarihinde başlayacak ve başlangıçta iki yıl sürecektir. Bu, dijital avro kural kitabının nihai hale getirilmesini ve dijital avro platformu ve altyapısı geliştirebilecek sağlayıcıların seçilmesini içerecektir. Ayrıca, kullanıcı deneyimi, mahremiyet, finansal katılım ve çevresel ayak izi gibi konularda hem Avrupa Sistemi’nin gereksinimlerini hem de kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayan dijital bir avro geliştirmek için test ve deneyleri de içerecektir. Avrupa Merkez Bankası bu aşamada halkla ve tüm paydaşlarla iletişim kurmaya devam edecektir. İki yıl sonra, Bankanın Yönetim Konseyi, gelecekte olası bir dijital avro ihracının ve kullanıma sunulmasının önünü açmak için hazırlıkların bir sonraki aşamasına geçilip geçilmeyeceğine karar verecektir.
Hazırlık aşamasının başlatılması, dijital avro çıkarılıp çıkarılmayacağına dair bir karar değildir. Bu karar ancak Avrupa Birliği’nin yasama süreci tamamlandıktan sonra Yönetim Konseyi tarafından değerlendirilecektir. Avrupa Merkez Bankası, yasama görüşmeleri sonucunda dijital avronun tasarımında gerekli olabilecek her türlü düzenlemeyi dikkate alacaktır.
Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde, “Para birimimizi geleceğe hazırlamamız gerekiyor” dedi ve ekledi: “Dijital avroyu, tüm dijital ödemeler için ücretsiz olarak kullanılabilecek ve en yüksek gizlilik standartlarını karşılayan dijital bir nakit türü olarak tasavvur ediyoruz. Kimseyi geride bırakmadan her zaman mevcut olacak fiziksel nakitle birlikte var olacaktır.”
Dijital avro veri korumayı öncelik haline getirecektir. Avro Sistemi, kullanıcıların kişisel verilerini göremeyecek veya ödeme bilgilerini bireylere bağlayamayacaktır. Dijital avro aynı zamanda çevrimdışı ödemeler için nakit benzeri bir gizlilik seviyesine de ulaşacaktır.
Dijital avro, Avrupa ödemeler sektöründe esnekliği, rekabeti ve yeniliği teşvik edecektir. Bu, Avrupa yönetimi altındaki Avro Bölgesi için pan-Avrupa ödeme çözümünün olmasını sağlayacaktır. Kendi altyapısına güvenecek ve böylece dayanıklılığı güçlendirecektir. Ayrıca Avrupalı denetlenen aracıların müşterileri için Avrupa çapında hizmetler oluşturabilecekleri, verimliliği artırabilecekleri, maliyetleri düşürebilecekleri ve yeniliği teşvik edebilecekleri bir platform sağlayacaktır.
Avrupa Merkez Bankası İcra Kurulu üyesi ve dijital avro Üst Düzey Görev Gücü Başkanı Fabio Panetta, “İnsanlar giderek daha fazla dijital ödeme yapmayı tercih ettikçe, nakit paranın yanı sıra dijital avro da çıkarmaya hazır olmalıyız” dedi ve ekledi: “Dijital avro, Avrupa ödemelerinin verimliliğini artıracak ve Avrupa’nın stratejik özerkliğine katkıda bulunacaktır.”
Kullanıcılar, dijital avro hizmetlerine, ödeme hizmeti sağlayıcılarının özel uygulaması ve çevrimiçi ara yüzü veya Avro Sistemi tarafından sağlanan dijital avro uygulaması aracılığıyla erişebiliyordu. Banka hesabına veya dijital cihazlara erişimi olmayan kişiler de, örneğin postane gibi bir kamu kurumu tarafından sağlanan bir kartı kullanarak dijital avro ile ödeme yapabilecektir. Kullanıcılar ayrıca bankamatiklerde dijital avroyu nakit parayla veya tam tersiyle değiştirebilecektir.
Avro Sistemi, bireylerin temel kullanımı için ücretsiz olacak bir dijital avro öngörüyor. Aracı kuruluşlar ve satımcılar arasındaki bir tazminat modeli, diğer elektronik ödeme araçlarında olduğu gibi aracıların da dijital avro dağıtması için teşviklerin olmasını ve satımcılar için aşırı hizmet ücretlerine karşı yeterli önlemlerin alınmasını sağlayacaktır. Avro Sistemi, program yönetimi ve uzlaşma işlemleriyle ilgili olanlar da dâhil olmak üzere kendi maliyetlerini karşılayacaktır.
Paydaşlarla saydamlık ve yakın işbirliği projenin temel dayanakları olmaya devam ediyor. Avro Sistemi, Avrupalı karar vericilerden, piyasa katılımcılarından ve potansiyel kullanıcılardan gelen geri bildirimlerden büyük ölçüde yararlanmıştır ve geniş bir yelpazedeki paydaşlarla aktif olarak iletişim kurmaya devam edecektir. Ayrıca Avrupa Birliği yasa koyucularıyla yakın işbirliği sürdürülecektir.
2. ‘Dijital Avroya İlişkin Bir Değerlendirme’ Raporu’nun Yönetici Özeti[1]
2.1. Araştırma aşamasının kapsamı
Dijital ödemeler dijitalleşmiş bir toplumda giderek daha popüler hale gelirken, Avrupa Merkez Bankası, dünyadaki diğer büyük merkez bankaları gibi, nakdi merkez bankası dijital para birimi ile tamamlamanın fizibilitesini araştırıyor. Bu rapor, Avro Sistemi’nin (Eurosystem[2]) dijital avro araştırması aşamasında son iki yılda gerçekleştirdiği çalışmanın bulgularını sunuyor.
Avro Sistemi, üst düzey bir ürün tasarımı ve bununla ilgili işlevsel ve işlevsel olmayan kullanıcı gereksinimleri geliştirmiştir. Bu çalışma, önerilen tasarımı teknik açıdan doğrulamak için ilk örnek (prototip) oluşturma faaliyetleri ve son kullanıcı tercihleri ve beklentileri hakkında girdi elde etmek amacıyla odak grup araştırmasıyla desteklenmiştir. Piyasa katılımcıları, diğer Avrupa Birliği kurumları ve politika yapıcılarla yakın ve şeffaf ilişkiler, tüm paydaşların tasarım ve dağıtım seçenekleri konusunda geri bildirimde bulunabilmesini sağlamıştır. Pazar araştırması, dijital avro çözümleri geliştirebilecek yeterince büyük bir Avrupalı sağlayıcı havuzunun bulunduğunu ve çeşitli mimari ve teknolojik tasarım seçeneklerinin mevcut olduğunu göstermiştir.
2.2. Neden dijital bir avro?
Avrupa dijital çağa girerken, para birimimizin evriminde bir sonraki adım dijital avro olacaktır. Fiziksel bir madeni para veya banknot biçiminde olmayacak ancak dijital ödeme yaparken, kamu malı (public good) olarak nakdin en önemli özelliklerinden yararlanacaktır:
- Yaygın olarak kabul görmüş ve kullanımı kolay;
- Temel kullanım için ücretsiz;
- Avro Bölgesindeki herhangi bir dijital ödeme için kullanılabilir;
- Çevrimiçi bağlantı gerektirmeyen (çevrimdışı da kullanılabilir);
- Mümkün olan en yüksek düzeyde gizlilik korunması sunmak;
- Kapsayıcı, kimseyi geride bırakmayan;
- Ödemelerin anında yapılması;
- Güvenli;
- Risksiz (merkez bankası tarafından basılan para gibi);
- Satış noktasında ve kişiden kişiye ödemeler için kullanılabilme.
Başka hiçbir dijital ödeme aracı tüm bu özellikleri aynı anda sunamaz. Dijital avro bu boşluğu dolduracaktır.
Avro nakit ve diğer elektronik ödeme araçlarının yanı sıra, son kullanıcılara ilave seçim özgürlüğü sunan dijital bir avro da mevcut olacaktır.
Halkının güvenli paraya ücretsiz erişimini sağlamak bir merkez bankasının doğasında vardır. Bankalar (veya diğer özel para ihraççıları) tarafından ihraç edilen parayı herhangi bir zamanda merkez bankası tarafından ihraç edilen (ve dolayısıyla egemenlik tarafından desteklenen) ve yasal ödeme aracı, bir bütün olarak ödemeler sistemi için güvence ve istikrar çapası sağlar. Şu anda nakit bu işi tek başına yapıyor. Gelecekte, tüketiciler dijital ödeme yapmayı giderek daha fazla tercih etse de, dijital avro, kamu parasının bu rolü yerine getirmeye devam etmesini sağlayacaktır.
Dijital avro ile insanlar nasıl ödeme yapacakları konusunda daha fazla seçeneğe ve gizliliklerine tamamen saygı duyan güvenli bir çözüme sahip olacaktır. Merkez bankasının insanların ödeme şekillerini denetlemekle hiçbir ilgisi yok ve hiçbir ticari isteği de yoktur. Son kullanıcıları doğrudan tanımlayacak hiçbir kişisel veriye erişemeyecek veya bu verileri saklayamayacaktır. Dijital avronun aynı zamanda çevrimdışı ödemeler için nakit benzeri bir mahremiyet düzeyi elde etmesi de amaçlanıyor; zira üçüncü taraf doğrulaması gerektirmiyor ve yalnızca ödeyiciden alacaklıya doğrudan transfere dayanıyor.
Üstelik dijital avronun kullanımı kolay olacak, böylece dijital cihazlarla daha fazla zorluk yaşayanlar geride kalmayacaktı. Ödeme kartı almaya gücü yetmeyen veya banka hesabı olmayanların hariç tutulmaması için temel bir hizmet mevcut olacaktır. İster mağazada, ister çevrimiçi, bireyler arasında veya devlet transferleri olsun, ödeme söz konusu olduğunda herkese temel bir teklif sunulmaya devam edilmelidir.
Dijital ödemelere yönelik artan eğilim, Avrupa’nın yabancı hizmet sağlayıcılara bağımlılığının da artmasına neden oldu. Dijital avro aynı zamanda jeopolitik gerilimlerden kaynaklanan riskleri de ele alacaktır. Küresel tedarik zincirlerinin koronavirüs (Covid-19) salgını ve Rusya’nın Ukrayna’daki saldırganlığı nedeniyle maruz kaldığı kırılganlık, temel ihtiyaçlar için yalnızca dış tedarikçilere güvenmenin risklerini acı bir şekilde göstermiştir. Dijital avro, Avrupa’nın dayanıklılığını en az üç şekilde güçlendirebilir: Bunlardan birincisi, (şu ana kadar ulusal düzeyde kalan) Avrupa özel ödeme çözümlerine ilave olarak, Avrupa yönetimi altındaki Avro Bölgesi için de bir ödeme çözümünün bulunmasını sağlayacaktır. Bu, Avrupa’nın tüm ödeme ekosisteminin stratejik özerkliğini destekleyecektir. İkincisi, dijital bir avro kendi temel altyapısına güvenebilecektir ki; bu, siber saldırılar ve teknik aksaklıklar durumunda Avrupa’nın elektronik ödeme sisteminin genel dayanıklılığını artıracaktır. Üçüncüsü ise, dijital avro aynı zamanda Avrupalı ödeme hizmeti sağlayıcılarının (payment service provider-PSPs) müşterilerine pan-Avrupa erişimine sahip hizmetler oluşturabileceği pan-Avrupa platformu da sağlayacak ve bu da, ödeme sisteminin verimliliğini artıracak, maliyetleri düşürecek ve yeniliği teşvik edecektir.
Elbette dijital avronun yanı sıra avro nakit de mevcut olmaya devam edecektir. Avro Bölgesi’ndeki tüketicilerin ödeme tutumları üzerine yapılan son araştırmanın (SPACE) bulgularına[3] göre Avrupalıların %60’ı nakit ödeme seçeneğinden hoşlanıyor. İster dijital ister fiziksel biçimde olsun, Avro Sistemi güvenilir para sağlamaya kendini adamıştır.
2.3. Sonraki adımlar
Dijital bir avronun özel bir yasal çerçevesi olacaktır. Nakit paranın temel özelliklerinin dijital alanda kopyalanmasını sağlamak Avrupalı ortak yasa koyucuların sorumluluğunda olacak. Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyinin dijital avro çıkarmaya yönelik olası kararı ancak bu mevzuat kabul edildikten sonra verilecek. Avrupa Merkez Bankası, dijital avronun tasarımında yasama müzakerelerinden kaynaklanabilecek her türlü değişikliği değerlendirecek.
Avrupa Komisyonu, Haziran 2023’te Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından kabul edilmek üzere bir yasama teklifinin yayınlanmasıyla dijital avroya yönelik yasama sürecini başlattı. Avrupa Merkez Bankası, ortak yasa koyucuların çalışmalarını desteklemek için gereken her türlü teknik girdiyi sağlamaya hazırdır. Mevzuat taslağı, dijital avro mantığıyla tutarlıdır ve Avro Sistemi, para birimimizin dijital çağa uygun olmasını sağlamak amacıyla dijital avroyu uygulamaya koymak için diğer Avrupa Birliği kurumlarıyla birlikte çalışmayı sürdürmeyi sabırsızlıkla beklemektedir. Avro grup (Eurogroup[4]) ve Avrupa Parlamentosu düzenli olarak dijital avroyu tartışıyor ve Avro Sistemi’nin çalışmalarını memnuniyetle karşılıyor.
Dijital avro araştırma aşaması, dijital avro ihracına yönelik motivasyonların, dijital ödemeler için nakit paranın temel faydalarını sağlamaktan rekabeti, dijitalleşmeyi ve yeniliği desteklemeye, Avrupa stratejik özerkliğini güçlendirmeye ve dayanıklılığı artırmaya kadar her zamanki gibi güncel olduğunu göstermiştir. Avro Bölgesi vatandaşlarının giderek dijitalleşen bir dünyada kamu ödeme seçeneğine sahip olmasını sağlamak için ödeme sistemimizin geliştirilmesi. Dijital avro araştırma aşaması, ürün tasarımı ve dağıtım perspektifinden, kullanıcıların ihtiyaçlarını ve Avro Sistemi’nin gereksinimlerini karşılayan bir dijital avro geliştirmenin mümkün olabileceğini de göstermiştir. Bu nedenle Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyi, fiili ihraç konusunda henüz bir karar almadan projenin hazırlık aşamasına geçerek Avro Sistemi’nin dijital avro üzerindeki çalışmalarını sürdürmeye karar vermiştir.
[1] Bu konuda bkz. Avrupa’nın ‘Dijital Avro’ İhtiyacının Nedeni (Çeviri), Legal Blog, 06 Eylül 2023, < https://legal.com.tr/blog/ekonomi/avrupanin-dijital-avro-ihtiyacinin-nedeni/ >
[2] Avro sistem (Eurosystem), Avro bölgesinin merkez bankacılığı sistemidir. Avrupa Merkez Bankası’ndan ve para birimi avro olan Avrupa Birliği Üyesi Devletlerin ulusal merkez bankalarından oluşur.
[3] Bkz. Study on the payment attitudes of consumers in the euro area [SPACE (Avro Bölgesi’ndeki tüketicilerin ödeme tutumları üzerine bir çalışma)] – 2022, European Central Bank (ECB-Avrupa Merkez Bankası), December 2022, < https://www.ecb.europa.eu/stats/ecb_surveys/space/html/ecb.spacereport202212%7E783ffdf46e.en.html >
[4] Avro grup (Eurogroup), Avro Bölgesi üyesi ülkelerin ekonomi ve maliye bakanlarının, tek para birimine ilişkin ortak sorumlulukları ile bağlantılı konuları tartıştıkları gayrı resmi bir toplantıdır. Avrupa Komisyonu ve Avrupa Merkez Bankası toplantılara katılmaya davet edilir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.