Dijital menkul kıymetler koruma alanı [sanal alanı (digital securities sandbox)], firmaların finansal menkul kıymetler için noterlik, sürdürme ve tasfiye/uzlaşma faaliyetlerini tek başlarına veya bir işlem yerinin işletimi ile birlikte üstlenmeleri için gelişen teknolojilerin nasıl kullanılabileceğini araştırmak için oluşturulmuş düzenlenmiş bir canlı ortamdır. Örneğin, dijital menkul kıymetler koruma alanı, Birleşik Krallık’ta dağıtık, programlanabilir defterlerde dijital menkul kıymetlerin ihracını, alım satımını ve tasfiyesini kolaylaştıracaktır. Bu faaliyetlerin Finansal Davranışlar Otoritesi (Financial Conduct Authority-FCA) ve İngiltere Merkez Bankası (Bank of England) tarafından yapılan düzenlemelere uyması gerekecektir.
1. Amaçları nedir?
Finansal Davranışlar Otoritesi ve İngiltere Merkez Bankası, üç temel amacı gözeterek dijital menkul kıymetler koruma alanını işletmektedir:
- Yeniliğin kolaylaştırılması (facilitate innovation): Böylece güvenli, sürdürülebilir ve verimli bir finansal sistemin teşvik edilmesi marifetiyle menkul kıymetlerin alım satımı ve tasfiyesine yeni teknolojinin uygulanması sağlanmaktadır.
- Finansal istikrarın korunması (protect financial stability): Sınırlamalar, yeniliği baltalamadan finansal istikrara yönelik riskleri azaltan, işletmelerin güvenli bir şekilde ölçeklenmesini kolaylaştıracaktır.
- Piyasa bütünlüğünün korunması (protect market integrity): Düzenleyici yaklaşım, Birleşik Krallık finans piyasalarının bütünlüğünü ve temizliğini sağlamaya devam edecektir.
Dijital menkul kıymetler koruma alanını geliştirirken, rehber ilke, iş modellerinin oluşturduğu risklerle orantılı olarak uygulanan düzenleyici korumaların sağlanması olmuştur. Bu, düzenlemenin finansal istikrarı korumak için inovasyonu engellememesini sağlamaktır. Bunun üç temel örneği vardır:
- Sınırlar (limits): Bu yenilikçi teknolojiler, Birleşik Krallık’ta ve küresel olarak önemli ölçekte önemli finansal piyasalarda test edilmemiştir. Sonuç olarak, dijital menkul kıymetler koruma alanındaki canlı etkinlik, dijital menkul kıymetler koruma alanı kapsamındaki farklı varlık türleri için piyasa analizine göre dikkatlice kalibre edilmiş belirli sınırlara tabi olacaktır.
- Değiştirilmiş ve esnek yasal rejim (modified and flexible legal regime): ‘BankOpens’ tarafından yeni bir pencerede uygulamaya konulan esnek kurallar dizisini de içeren değiştirilmiş bir yasal rejim, dijital menkul kıymetler koruma alanı süresince yürürlükte kalacaktır. Bu, Finansal Davranışlar Otoritesi ve İngiltere Merkez Bankası’nın gelişen teknolojilerin kullanımını engelleyen yasal engelleri ve diğer engelleri kaldırmasına ve bunları koruma alanındaki faaliyetler ışığında uyarlamasına olanak tanımaktadır.
- Süzülme yolu tasarımı (glidepath design): Dijital menkul kıymetler koruma alanı, katılımcıların her bir aşamada düzenleyici koşullara uyumlarını gösterdikçe daha yüksek limitlere erişerek işlerini ölçeklendirebilmeleri için tasarlanmıştır (aşağıdaki ‘Bir deneme ortamı katılımcısı için dijital menkul kıymetler koruma alanının aşamaları ve kapıları’ tablosuna bakın). Dijital menkul kıymetler koruma alanının sonunda, teknoloji başarıyla benimsenirse, ilgili katılımcıların yeni bir kalıcı rejime geçiş yapma fırsatına sahip olmaları amaçlanmaktadır. Dijital menkul kıymetler koruma alanı içindeki deneyim ve katılımcılardan gelen geri bildirimler, bu rejimin şekillenmesine yardımcı olacaktır.
Dijital menkul kıymetler koruma alanının 08 Ocak 2029 tarihine kadar sürmesi beklenmekte olup yeni bir düzenleyici rejime geçiş için daha fazla zamana ihtiyaç duyulması halinde Birleşik Krallık Hazine Bakanlığı tarafından mevzuat yoluyla uzatılabilecektir.
2. Dijital menkul kıymetler koruma alanı, daha geniş finansal sisteme nasıl fayda sağlayabilir?
Dijital menkul kıymetler koruma alanı, özellikle Dağıtık Defter Teknolojisi (distributed ledger technology) gibi yeni teknolojilerin kullanımı yoluyla finansal piyasa altyapısında inovasyonu teşvik etmek amacıyla oluşturulmuştur.
Bu tür bir teknolojinin uygulanması, ‘işlem sonrası’ süreçlerin verimliliğini artırabilir. Bu teknolojilerin benimsenmesi, bunları daha hızlı ve daha ucuz hale getirerek, başarılı bir şekilde uygulanırsa, emeklilik fonları, yatırım şirketleri ve bankalar gibi finansal piyasa katılımcılarında önemli tasarruflara yol açabilir. Örneğin, sermaye piyasalarını finansman sağlamak için kullanan şirketler, daha fazla yatırımcı katılımının finansman sağlama kolaylığını ve maliyetlerini azaltabileceği daha verimli ve ‘daha derin’ sermaye piyasalarından faydalanabilir.
Bu faydaları elde etmek için piyasa katılımcıları, bu hizmetleri sağlayan herhangi bir düzenlenmiş firma ile aynı şekilde deneme ortamındaki firmalarla etkileşim kurabilecektir. Ancak bu hizmetlerin kullanıcıları, deneme ortamına girenlerin tam yetkili bir finansal piyasa altyapısı ile aynı dayanıklılık standartlarını hemen karşılamaları gerekmeyeceği için bunu yapmanın potansiyel risklerinin farkında olmalıdır.
3. Hangi dijital menkul kıymetler dijital menkul kıymetler koruma alanı kapsamı dâhilindedir?
Kapı 2’den sonra dijital menkul kıymetler koruma alanında gerçekleşen faaliyetler ‘canlı’ olacaktır. Başka bir deyişle, bu gerçek dijital menkul kıymetlerin ihraç edilmesini, alım satımını ve tasfiyesini içerecektir. Bu menkul kıymetler geleneksel olanlarla aynı şekilde kullanılabilir. Örneğin, firmalar koruma alanı içinde ihraç edilen menkul kıymetleri geri alım anlaşmalarında kullanabilecek veya normalde başka herhangi bir şeyde yaptıkları gibi dijital menkul kıymetler koruma alanındaki menkul kıymetlere dayalı türev sözleşmeler yazabilecektir.
Aşağıdaki finansal araçlar dijital menkul kıymetler koruma alanında ihraç edilebilecek ve işlem görebilecek araçlara örnektir:
- Hisse senetleri (equities);
- Şirket tahvilleri ile Devlet tahvilleri (corporate and government bonds);
- Finansman bonosu ve mevduat sertifikaları gibi para piyasası araçları (money market instruments such as commercial paper and certificates of deposits);
- Kolektif yatırım kuruluşlarındaki birimler [fon katılma payları (units in collective investment undertakings-fund units)],
- İhraç izinleri (emissions allowances).
Türev sözleşmelerin ve Bitcoin gibi ‘desteklenmeyen kripto paralar’ın (unbacked cryptocurrencies) alım satımı ve takası, dijital menkul kıymetler koruma alanı kapsamında değildir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.