Dünya Bankası Grubu, dünya ekonomilerini[1] dört gelir grubuna ayırır: düşük, alt-orta, üst-orta ve yüksek. Bu sınıflandırmalar, her yıl ‘01 Temmuz’da bir önceki takvim yılının kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hâsılasına (GSYH) göre güncellenir. GSYH ölçümleri, mevcut haliyle 1989 yılında[2] tanıtılan Atlas yöntemine[3] göre türetilen dönüştürme faktörleri kullanılarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) doları[4] cinsinden ifade edilir. Dünya Bankası’nın gelir sınıflandırması, ekonomik kapasitenin yaygın olarak bulunan bir göstergesi olarak Atlas kişi başına düşen GSYH’sinden yararlanarak bir ülkenin kalkınma düzeyini yansıtmayı amaçlamaktadır. Ülkelerin gelir kategorilerine göre sınıflandırılması, 1980’lerin sonlarından bu yana geçen dönemde önemli ölçüde değişmiştir. 1987 yılında, bildirimde bulunan ülkelerin %30’u (yüzde 30) düşük gelirli, %25’i ise yüksek gelirli ülke olarak sınıflandırılmıştı. 2023 yılına gelindiğinde, bu genel oranlar düşük gelir kategorisinde %12’ye ve yüksek gelir kategorisinde %40’a kadar düşmüştür. Ancak bu değişimlerin ölçeği ve yönü dünyadaki bölgeler arasında büyük ölçüde farklılık gösterir. İşte bazı bölgesel önemli noktalar:
- 1987 yılında Güney Asya ülkelerinin tamamı düşük gelirli ülke sınıfında yer alırken, bu oran 2023 yılında %13’e düşmüştür.
- Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da 2023 yılında düşük gelirli ülkelerin oranı (%10), 1987 yılında hiçbir ülkenin bu kategoriye dâhil edilmediği döneme kıyasla daha yüksek olacaktır.
- Latin Amerika ve Karayipler’de yüksek gelirli ülkelerin payı 1987’de %9 iken 2023 yılında %44’e çıkmıştır.
- Avrupa ve Orta Asya’nın 2023 yılında yüksek gelirli ülkelerin payı (%69), 1987’deki (%71) paya göre biraz daha düşük olacaktır.
Bu değişen kompozisyonlar, 1987 yılından bu yana bölgelere ve zaman içinde ülke sınıflandırmalarını gösteren aşağıdaki diyagramda görsel olarak tasvir edilmiştir.
Sınıflandırma Değişiklikleri
2023 yılı kişi başına düşen GSYH’ye dayalı olarak 2025 mali yılı için güncellenen ülke gelir sınıflandırmalarına yandaki siteden [<https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups>] ulaşılabilir.
İstatistiksel açıdan sınıflandırmalar iki nedenden dolayı değişebilir:
- Kişi başına Atlas gayrisafi milli hâsıladaki (GSMH) değişiklikler: Her ülkede, ekonomik büyüme, enflasyon, döviz kurları ve nüfus artışı gibi faktörler, kişi başına Atlas GSMH seviyesini etkileyebilir. Yöntemleri ve verileri iyileştirmek için yapılan revizyonlar da bir etkiye sahip olabilir. 2023 yılı için kişi başına Atlas GSMH’ye ilişkin güncellenmiş verilere yandaki siteden [<https://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD>] erişilebilir.
- Sınıflandırma eşiklerindeki değişiklikler: Gelir sınıflandırma eşiklerini reel olarak sabit tutmak için, bunlar yıllık olarak Çin, Japonya, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve Avro Bölgesi’nin GSYH deflatörlerinin ağırlıklandırılmış ortalaması olan Özel Çekme Hakları (Special Drawing Rights-SDR) deflatörü[5] kullanılarak enflasyona göre ayarlanır. Kişi başına Atlas GSMH’nin (ABD doları cinsinden) yeni eşikleri aşağıdaki gibidir:
Bu yıl üç ülke (Bulgaristan, Palau ve Rusya) üst-orta gelir kategorisinden yüksek gelir kategorisine geçmiştir:
- Bulgaristan, pandemi sonrası toparlanma döneminde ılımlı büyümeyle istikrarlı bir şekilde yüksek gelir eşiğine yaklaşırken, 2023 yılında da reel GSYH, tüketim talebinin desteğiyle %1,8 oranında büyümüştür.
- Palau ayrıca GSYH’nin önceki seviyelere dönmesiyle pandemi sonrası toparlanmasını sürdürmüş ve reel olarak %0,4 büyümüştür. Enflasyon (GSYH deflatörüyle ölçüldüğü gibi) %8,1 iken nominal GSMH %10,0 artmıştır.
- Rusya’daki ekonomik faaliyet 2023 yılında askeri faaliyetlerdeki büyük artıştan etkilenirken, büyüme aynı zamanda ticaretteki (+%6,8), finans sektöründeki (+%8,7) ve inşaattaki (+%6,6) toparlanmayla da desteklenmiştir. Bu faktörler hem reel (%3,6) hem de nominal (%10,9) GSYH’de artışlara yol açmış ve Rusya’nın Atlas kişi başına GSMH’si %11,2 artmıştır.
Cezayir, İran, Moğolistan ve Ukrayna bu yıl alt-orta gelir kategorisinden üst-orta gelir kategorisine yükselmiştir:
- Cezayir ekonomisi 2023’te %4,1 büyürken, yukarı doğru yeniden sınıflandırmanın temel nedeni, Cezayir makamları (Office National des Statistiques) tarafından güncel uluslararası standartlarla uyumlu hale getirmek için yapılan ulusal hesap istatistiklerinde kapsamlı bir revizyondu. Bu yeniden düzenleme, örneğin yatırım tahminlerinin araştırma ve geliştirmeyi içerecek şekilde genişletilmesi, kamu yönetiminde üretimi ölçmek için geliştirilmiş yöntemler ve gözlemlenmeyen ekonominin kapsamının iyileştirilmesi nedeniyle GSYH düzeyinde yukarı doğru bir revizyonla sonuçlanmıştır (2018-2022 döneminde ortalama %13,3 daha yüksek).
- İran ekonomisi 2023 yılında, esas olarak petrol ihracatı ve hizmet ve imalat sektörlerindeki kazanımlarla desteklenen %5,0 oranında büyümüştür. GSMH nominal olarak %39,5 oranında artmış ve bu, İran riyalinin değer kaybıyla birleşince, Atlas GSMH’sinin kişi başına %17,6 oranında artmasıyla sonuçlanmıştır.
- Moğolistan pandemi sonrası toparlanmaya devam etmiş ve reel GSYH 2023 yılında %7,0 artmıştır. Büyüme, madencilikteki %23,4’lük genişlemenin yanı sıra ihracatı %53,4 oranında artıran daha yüksek ihracat fiyatlarıyla sağlanmıştır.
- Ukrayna’nın sınıflandırmadaki yukarı yönlü değişimi, 2023 yılında ekonomik büyümenin yeniden başlamasından (reel GSYH, 2022’de %28,8’lik bir düşüşün ardından %5,3 büyümüştür) ve Rusya’nın işgali başladığından beri %15’ten fazla düşen nüfusun devam eden düşüşünden kaynaklanmıştır. Bu faktörler, yerel olarak üretilen mal ve hizmetlerin fiyat artışlarıyla daha da güçlendirilmiş ve nominal Atlas kişi başına GSMH’de %18,5’lik büyük bir artışla sonuçlanmıştır. Ukrayna’nın ekonomisi Rusya’nın işgali nedeniyle önemli ölçüde bozulurken, 2023 yılındaki reel büyüme inşaat faaliyetlerinden (%24,6) kaynaklanmış ve devam eden yıkımın ardından Ukrayna’nın yeniden inşa çabalarını destekleyen yatırım harcamalarında önemli bir artışı (%52,9) yansıtmıştır.
- Batı Şeria ve Gazze, bu yıl sınıflandırması aşağı doğru hareket eden tek ülkeydi. Orta Doğu’daki çatışma Ekim 2023’te başlamış ve Batı Şeria ve Gazze üzerindeki etki dördüncü çeyrekle sınırlı olsa da, ölçeği nominal GSYH’de %9,2’lik bir düşüşe (-%5,5 gerçek anlamda) yol açmaya yetmiştir. Batı Şeria ve Gazze’nin ekonomisi eşiğe yakın olduğundan (üst-orta gelir kategorisine yalnızca geçen yıl girmiştir), bu düşüşler Atlas kişi başına GSMH’yi alt-orta gelir kategorisine geri getirmiştir.
[1] Ekonomi ile eşanlamlı olarak kullanılan ülke terimi, siyasi bağımsızlığı ima etmez; ancak yetkililerin ayrı sosyal veya ekonomik istatistikler bildirdiği herhangi bir bölgeyi ifade eder.
[2] 1987 referans yılında başlayan veriler için. Yazarlar, meslektaşlarımız Charles Kouame ve Tamirat Yacob’a bu eserin hazırlanmasındaki önemli katkılarından dolayı teşekkür etmekten mutluluk duyarlar.
[3] <https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/77933-what-is-the-world-bank-atlas-method>
[4] İkili veya çoklu döviz kurlarının kullanıldığı ülkelerde, yerel para birimlerini ABD dolarına çevirmek için kullanılan döviz kuru, gerekli verilerin mevcut olması koşuluyla bu döviz kurlarının ortalamasıdır.
[5] <https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378829-what-is-the-sdr-deflator>
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.