Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun (United States Securities and Exchange Commission-SEC) yakın zamanda yatırım şirketi adına ilişkin koşullarını sıkılaştırması[1] ve Finansal Davranışlar Otoritesi’nin (Financial Conduct Authority-FCA) Sürdürülebilirlik Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri (Sustainability Disclosure Requirements) ve yatırım etiketleme rejiminin[2] bir parçası olarak tanıtılan yatırım ürünlerinin pazarlanması ve isimler ile ilgili kuralları da dâhil olmak üzere, diğer yargı bölgelerindeki düzenleyici otoriteler tarafından yapılan benzer girişimlerin izinden giden Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (ESMA), çevre, sosyal ve kurumsal yönetişim (ESG) veya sürdürülebilirlik ile ilgili terimleri kullanan fon isimlerine ilişkin nihai Kılavuzlarını (kısaca ‘Kılavuz/Rehber’) 14 Mayıs 2024 tarihinde yayınlamıştır.
Söz konusu Kılavuzlar, bir fonun adının, o fon hakkındaki bilgilerin potansiyel yatırımcılara iletilmesinde temel bir unsur ve fon için önemli bir pazarlama aracı olduğu yönündeki ESMA’nın ve daha genel olarak Avrupa yasama ve denetleyici otoritelerinin görüşünü yansıtmaktadır.
Bunu akılda tutarak, Kılavuzun belirtilen amacı, yatırımcıların fon adlarındaki asılsız veya abartılı sürdürülebilirlik iddialarına karşı korunmasını sağlamak ve varlık yöneticilerine ESG veya fon isimlerinde sürdürülebilirlik ile ilgili terimleri kullanma yeteneklerini değerlendirmeleri için açık ve ölçülebilir kriterler sağlamaktır.
Kılavuzlar, UCITS (Devredilebilir Menkul Kıymetlere Yönelik Kolektif Yatırım Taahhütlerine İlişkin Direktif) ve AIFM (Alternatif Yatırım Fonları Yönetici Direktifi)[3] yöneticilerinin [dâhili olarak yönetilen alternatif yatırım fonları (AIF), Avrupa Girişim Sermayesi Fonları (EuVECA), Avrupa Sosyal Girişimcilik Fonları (EuSEF) ve Avrupa Uzun Vadeli Yatırım Fonları (ELTIF) yöneticileri dâhil] yanı sıra yetkili makamlar için de geçerlidir. Kılavuzların solo düzenleyici otoriteler tarafından nasıl yorumlandığına ve/veya ulusal yasal çerçevelerde nasıl uygulandığına bağlı olarak, Avrupa Ekonomik Alanında pazarlanmak üzere onaylanmış, Avrupa Birliği (AB) dışı yöneticiler tarafından yönetilen fonları da kapsayabilir.
1. Fon İsimlerine İlişkin ‘Öneriler’
Kılavuzlar, fon yöneticilerine, fon adlarında aşağıdaki kategorideki terimlerin kullanımına ilişkin tavsiyeler içermektedir.
i) Geçiş, sosyal ve yönetişim (transition, social and governance) ile ilgili terimler
- “Geçiş” ile ilgili terimler, temel “geçiş” sözcüğünden türetilen tüm terimleri kapsar. Örneğin, “geçiş/geçişli” (transitioning/transitional) vb. ve “iyileşme”, “ilerleme”, “evrim”, “dönüşüm”, “net-sıfır” (improve, progress, evolution, transformation, net-zero) vb. kelimelerinden türetilen terimler.
- “Sosyal” ile ilgili terimler, yatırımcıya sosyal özelliklerin teşvik edildiğine dair herhangi bir izlenim veren herhangi bir kelime anlamına gelir. Örneğin, “sosyal”, “eşitlik” (social, equality) vb.
- “Yönetişim” ile ilgili terimler, yatırımcıya kurumsal yönetişime odaklanıldığı izlenimini veren herhangi bir kelime anlamına gelir. Örneğin, “yönetişim”, “anlaşmazlıklar” (governance, controversies) vb.
Adında böyle bir terimi kullanan bir fon;
- (A) Yatırımlarının %80’inin, her durumda Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği (Sustainable Finance Disclosure Regulation) sözleşme öncesi kamuyu aydınlatma eklerinde açıklanan bağlayıcı çevresel ve/veya sosyal özelliklere (‘Madde 8’ fonlarında) veya sürdürülebilir yatırım hedeflerine (‘Madde 9’ fonlarında) uygun olmasını sağlamalıdır.
- (B) Avrupa Birliği İklim Geçişi Göstergeleri ve AB Paris Uyumlu Göstergeleri (EU Climate Transition Benchmarks and EU Paris-aligned Benchmarks[4]) için asgari standartlara ilişkin 17 Temmuz 2020 tarihli ve 2020/1818 sayılı Komisyon Yetki Yönetmeliği’nin (Commission Delegated Regulation) 12(a)-(c) no.lu maddesinde tanımlanan şirketlere yapılan yatırımları hariç tutmalıdır[5].
ESMA, danışma sırasında alınan geri bildirimlere yanıt olarak, ‘geçiş ile ilgili terimler’den oluşan yeni bir kategori başlatmıştır. Bu, muhtemelen mezkûr Kılavuzlara tabi en geniş ve en az tanımlanmış terimler dizisi olsa da, bu şartlara uygulanan koşullar [özellikle ‘Çevre veya etki ile ilgili şartlar’ açısından hariç tutulan yatırımların yalnızca bir alt kümesini hariç tutan ‘B Maddesi’ (çevresel hedefe önemli ölçüde zarar vermemek) ve ‘Sürdürülebilirlik ile ilgili terimler’], gelirlerinin bir kısmını fosil yakıtlardan elde eden şirketlere yapılan yatırımları cezalandırmayacak ve böylece daha yeşil bir ekonomiye geçiş yolunu teşvik etmeyi amaçlayan stratejileri teşvik edecek şekilde tasarlanmıştır.
ii) Çevre veya etki (environmental or impact) ile ilgili terimler
- “Çevre” ile ilgili terimler, yatırımcıya çevresel özelliklerin teşvik edildiğine dair herhangi bir izlenim veren herhangi bir kelime anlamına gelir. Örneğin “yeşil”, “çevre”, “iklim” (green, environmental, climate) vb. Bu terimler aynı zamanda “ESG” (environmental, social, and governance; çevre, sosyal ve kurumsal yönetişim), ve “SRI” (socially responsible investing; sosyal sorumlu yatırımlar) kısaltmalarını da içerebilir.
- “Etki” ile ilgili terimler, temel “etki” sözcüğünden türetilen terimler anlamına gelir. Örneğin, “etkileyici”, “etkili” (impacting, impactful) vb.
Adında böyle bir terimi kullanan bir fon;
- (A) Yatırımlarının %80’inin, her durumda Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği (Sustainable Finance Disclosure Regulation) sözleşme öncesi kamuyu aydınlatma eklerinde açıklanan bağlayıcı çevresel ve/veya sosyal özelliklere (‘Madde 8’ fonlarında) veya sürdürülebilir yatırım hedeflerine (‘Madde 9’ fonlarında) uygun olmasını sağlamalıdır.
- (B) Asgari Standartlar Yetki Yönetmeliği’nin (Minimum Standards Delegated Regulation) 12(a)-(g) no.lu maddesinde tanımlanan şirketlere[6] yapılan yatırımları hariç tutmalıdır.
iii) Sürdürülebilirlik (sustainability) ile ilgili terimler
“Sürdürülebilirlik” ile ilgili terimler, yalnızca “sürdürülebilir” (sustainable) temel kelimesinden türetilen terimler anlamına gelir. Örneğin, “sürdürülebilir biçimde”, “sürdürülebilirlik” (sustainably, sustainability) vb.
Adında böyle bir terimi kullanan bir fon;
- (A) Yatırımlarının %80’inin, her durumda Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği (Sustainable Finance Disclosure Regulation) sözleşme öncesi kamuyu aydınlatma eklerinde açıklanan bağlayıcı çevresel ve/veya sosyal özelliklere (‘Madde 8’ fonlarında) veya sürdürülebilir yatırım hedeflerine (‘Madde 9’ fonlarında) uygun olmasını sağlamalıdır.
- (B) Asgari Standartlar Yetki Yönetmeliği’nin 12(a)-(g) no.lu maddesinde tanımlanan şirketlere[7] yapılan yatırımları hariç tutmalıdır.
- (C) Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında yorumlandığı şekliyle sürdürülebilir yatırımlara anlamlı yatırım yapmayı taahhüt etmelidir.
Yukarıdaki (C) maddesi, başlangıçta, sürdürülebilir yatırımlar oluşturmak için bir fonun yatırımlarının asgari bir oranını (%50) gerektirecek şekilde tasarlanmış, ancak istişare döneminde piyasanın güçlü lobi faaliyetlerine küçük bir selam olarak ESMA, bu objektif standardı, fonun bunu anlamlı bir şekilde yapması koşuluyla değiştirerek yöneticilere daha fazla esneklik sağlamıştır.
2. Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Kılavuz İlkeler kapsam içi terimlerin üç grubunu nispeten hedefli bir şekilde tanımlasa da, bu açıklamaların (yukarıda belirtildiği gibi) kesin veya kapsamlı olarak ifade edilmediğine dikkat edilmelidir. Bu nedenle yöneticiler, Kılavuzları dar amaçlı bir yaklaşımla okuduklarından emin olmalıdırlar.
Belirtilen üç terim kümesinin kullanımına ilişkin giderek daha kuralcı hale gelen koşullar, ESMA’nın bu terim dizilerinin yatırımcılara farklı seviyelerde sürdürülebilirlik standartlarının uygulandığı izlenimini verdiği ve dolayısıyla etkileri bakımından giderek daha ‘güçlü’ olduğu yönündeki görüşünü yansıtmaktadır. Şartların birleştirilmesi durumunda hükümlerin birikimli olarak uygulanması gerekir.
Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği amaçları doğrultusunda ‘Madde 6’, ‘Madde 8’ veya ‘Madde 9’ fonlarını oluşturmalarına bakılmaksızın, Kılavuz İlkelerin tüm fonlar için geçerli olduğunun belirtildiği unutulmamalıdır. Yukarıdaki her durumda (A) Maddesinin ‘6.Madde’ fonlarının (Sürdürülebilir Finans Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği sözleşme öncesi açıklama eklerini hazırlamayan) bu şartları tamamen kullanmasını yasaklayacak şekilde yorumlanıp yorumlanmayacağı henüz bilinmemektedir. Ayrıca, ‘sürdürülebilirlik ile ilgili şartlar’ yalnızca ‘Madde 8+’ olarak adlandırılan fonlar (yani sürdürülebilir yatırımlara yatırım yapmayı taahhüt eden ‘Madde 8’ fonları) için geçerli olacaktır.
ESMA’nın, bir fonun yatırımlarının %80’inin bağlayıcı çevresel ve/veya sosyal özelliklerine (‘Madde 8’ fonları için geçerli olduğu üzere) veya sürdürülebilir yatırım hedeflerine (‘Madde 9’ için geçerli olduğu üzere) uymasının gerekli olduğunu kabul etmemesi üzücüdür. Fonun şekli ve koşullarından bağımsız olarak, genellikle büyük bir likidite yatırımı portföyüne sahip olan açık uçlu fonlar da dâhil olmak üzere belirli fon türleri için zorluklar oluşturabilir. Açık uçlu bir fonun likit portföyünün büyüklüğü, fonun belirli özelliklerine bağlı olarak değişecektir ve düzenleyici koşullara göre belirlenebilir, ancak %20’lik bir likit portföy, piyasanın belirli kesimlerinde alışılmadık bir durum değildir. Varsayımsal olarak, bu tür likit yatırımların fonun bağlayıcı çevresel ve/veya sosyal özelliklerini veya sürdürülebilir yatırım hedeflerini (uygun olduğu şekilde) karşılamadığı ölçüde, bu, likit olmayan yatırımlar havuzunun %100 yasal uyuma ulaşması gerektiği anlamına gelebilir; ancak pratikte başarılması zordur.
Kılavuzlar, ESMA’ya alternatif yatırım fonu adının belirsiz, adil olmayan veya yanıltıcı olduğu ve Kılavuzların yasal temelini oluşturduğu durumları belirten kılavuzlar geliştirmesini zorunlu kılan Alternatif Yatırım Fonu Yöneticileri Direktifindeki nihai güncellemelerin hemen ardından gelmiştir. Ancak AIFMD II, sektöre özgü mevzuatın, bu talimat kapsamında ESMA tarafından geliştirilen kılavuzların üzerinde geçerli olacağını açıklamaktadır.
3. Sonraki adımlar
Kılavuzların AB’nin resmi dillerine çevrilmesi ve ESMA web sitesinde yayınlanması planlanmaktadır. Kılavuz İlkeler, aşağıda açıklanan mevcut fonlara tanınan geçiş sürelerine tabi olarak, çevirilerin yayınlanma tarihinden itibaren üç ay sonra uygulanacaktır.
Kılavuzların, yöneticiler ve diğer finansal piyasa katılımcıları için teknik açıdan bağlayıcı olmadığı unutulmamalıdır. Ancak, AB Üyesi Devletlerin düzenleyici otoriteleri ve finansal piyasa katılımcıları Kılavuzlara uymak için her türlü çabayı göstermelidir.
Solo düzenleyici otoriteler, Kılavuzların ilgili ulusal yasal çerçevelere dâhil edilmesi ve/veya Kılavuzların finansal piyasa katılımcılarının denetiminde uygulanması da dâhil olmak üzere, çevirilerin yayınlandığı tarihten itibaren, Kılavuzlara uyup uymadıklarını, uyma niyetinde olup olmadıklarını veya uymayı düşünmediklerini ESMA’ya bildirmek için iki ay süreye sahip olacaklardır.
4. Mevcut Fonlara Başvuru
İstişare süreci sırasında, piyasanın ana endişelerinden biri, Rehberin yürürlüğe girdiği tarihte artık katılıma açık olmayan fonlar için uygun bir tarihsel tahsis hükmünün bulunmamasıydı. Bu odak alanı, ESMA’nın fon adının önemli bir pazarlama aracı olduğu yönündeki görüşüne dayanıyordu ki; buna göre piyasa, artık pazarlanmayan kapalı uçlu fonların bu kuralların etkisinden muaf tutulmasını istemiştir.
Ancak ESMA bu konuda açık sözlü olmamış ve Kılavuzlara eşlik eden raporda, mevcut teklifin yeterince cömert olduğu ve kapatılan fonların isimlerinin bile sahip oldukları yatırımlarla uyumlu olmasını sağlamanın değerli olduğu inancını belirtmiştir.
Bu itibarla Kılavuz, açık uçlu fonlar ile kapalı uçlu fonlar arasında veya katılıma açık kalan fonlar ile kapalı olanlar arasında bir ayrım yapmamaktadır.
Bunun yerine, Rehberin yürürlüğe girdiği tarihte mevcut olan fonlara, yeni fonlarla karşılaştırıldığında, Rehbere uyum sağlamak için fazladan altı ay (yani çevirilerin yayınlandığı tarihten itibaren dokuz ay) süre tanınmaktadır.
[1] <https://www.friedfrank.com/news-and-insights/sec-and-fincen-propose-customer-identification-requirements-for-investment-advisers-11835>
[2] <https://www.friedfrank.com/news-and-insights/uk-sdr-and-investment-label-rules-11621>
[3] Devredilebilir Menkul Kıymetlere Yönelik Kolektif Yatırım Taahhütlerine İlişkin Direktif (undertakings for collective investment in transferable securities-UCITS) ve Alternatif Yatırım Fonları Yönetici Direktifi (Alternative Investment Funds Manager Directive-AIFMD).
[4] <https://eur-lex.europa.eu/eli/reg_del/2020/1818/oj>
[5] Bu hükümlerde tanımlanan şirketler şunlardır: (1) tartışmalı silahlarla ilgili herhangi bir faaliyette bulunan; (2) tütün ekimi ve üretimine karışan ve (3) Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi (United Nations Global Compact-UNGC) ilkelerini veya Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) Çokuluslu Şirketler için Yönergelerini (Organisation for Economic Cooperation and Development Guidelines for Multinational Enterprises) ihlal eden şirketler.
[6] Bu hükümlerde tanımlanan şirketler şunlardır: (1) tartışmalı silahlarla ilgili herhangi bir faaliyette bulunan; (2) tütün ekimi ve üretiminde yer alan; (3) Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi ilkelerini veya Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün Çokuluslu Şirketlere ilişkin Kılavuzlarını ihlal eden; (4) gelirlerinin %1 veya daha fazlasını taş kömürü ve linyitin aranması, çıkarılması, dağıtımı veya rafine edilmesinden elde edenler; (5) gelirlerinin %10 veya daha fazlasını petrol yakıtlarının aranması, çıkarılması, dağıtımı veya rafine edilmesinden elde edenler; (6) gelirlerinin %50 veya daha fazlasını gazlı yakıtların aranması, çıkarılması, üretilmesi veya dağıtımından elde edenler ve (7) gelirlerinin %50 veya daha fazlasını sera gazı yoğunluğu 100 g CO2 e/kWh’den fazla olan elektrik üretiminden elde edenler.
[7] Bkz. dipnot 2.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.