1. Giriş: Varlık Tokenizasyonu
Blok zinciri teknolojisinin en heyecan verici uygulamalarından biri, bir varlığın sahiplik haklarını dijital token’lara dönüştürme ve bunları bir blok zincirinde saklama eylemi olan dijital varlık tokenleştirmesidir. Token’lar, bu durumlarda dijital, fiziksel, değiştirilebilir ve değiştirilemez olanlar dâhil olmak üzere hemen hemen her türlü varlığı temsil ederek dijital sahiplik sertifikaları olarak hizmet verebilir. Varlıklar bir blok zincirinde tutulduğu için, sahipleri bunların velayetini elinde tutabilir.
Arttırılmış varlık faydası ve birleştirilebilirlik sayesinde bu yaklaşım, küresel finans manzarasını tamamen değiştirme potansiyeline sahiptir. Varlık tokenizasyonunun potansiyel avantajlarını fark eden dünya çapındaki düzenleyici otoriteler, yatırımcıları zarardan korurken inovasyonu ve sektör genişlemesini teşvik edecek çerçeveler oluşturmak için çaba sarf etmektedir. Bu makalede, Hindistan’ın varlık tokenizasyonundaki ilk adımları ele alınıyor. Makalede, Hindistan Merkez Bankası, Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu ve Hindistan Uluslararası Finansal Hizmetler Merkezleri Otoritesi (Reserve Bank of India-RBI, Securities and Exchange Board of India-SEBI and International Financial Services Centres Authority-IFSCA) gibi kuruluşlar tarafından alınan girişimler vurgulanıyor. Ayrıca gelişmiş küresel yaklaşımlar karşılaştırılıyor ve Hindistan için ileriye dönük bir yol öneriliyor.
2. Hindistan’da Gelişimin Erken Aşamaları
Hindistan, varlık tokenleştirme dünyasını keşfetmeye yeni başlıyor, çünkü ülke bu yenilikçi finansal teknolojiyi kullanmada ilk adımları atıyor. Gelişimin erken aşamalarında olmasına rağmen Hindistan, tokenleştirme ve blok zinciri teknolojisini ekonomik yapısına dâhil etme konusunda artan bir ilgi gösteriyor ki bu girişimler şunlardır:
2.1. Hindistan Merkez Bankası
1 Kasım 2022 tarihinde başlatılan Hindistan Merkez Bankası’nın toptan Merkez Bankası Dijital Para Birimi (Central Bank Digital Currency[1]) pilot projesi, müşteri tarafından tutulan sabit mevduat dâhil olmak üzere varlık, tahvil ve menkul kıymet tokenizasyonunu incelerken işlem hacmi yerine teknik testlere daha fazla odaklanmaktadır. Dijital Toptan Rupi (Digital Rupee-Wholesale) programı, kamu menkul kıymetlerini içeren ikincil piyasayı çözmektedir. Ayrıca, Emsaller arası (P2P) ve Eş tacirler arası (P2M) işlemleri, bir Merkez Bankası Dijital Para Birimi ekosistemini teşvik eden Hindistan Merkez Bankası’nın Aralık 2022 perakende Merkez Bankası Dijital Para Birimi denemesi kapsamında yer almaktadır.
Hindistan Merkez Bankası Başkan Yardımcısı T Rabi Sankar, 19. Bankacılık Teknolojileri Konferansı’nda yaptığı açıklamada[2], Hindistan Merkez Bankası’nın işlem hacmi yerine teknolojik testlere daha fazla önem vererek varlıkları ve devlet tahvillerini tokenleştirme fikrini değerlendirdiğini açıklamıştır.
2.2. Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu’nun Menkul Kıymet Token’larına Bakış Açısı
Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu, finansal menkul kıymetleri temsil eden menkul kıymet token’larını düzenlemeyi, ihraç ve alım satımı teşvik etmeyi planlamaktadır. Blok zincirleri, kesirli mülkiyet (fractional ownership) yoluyla piyasaları demokratikleştirebilir. Kesirli mülkiyet, bir varlığın veya mülkün maliyetinin bireyler arasında bölündüğü ve her birinin bir pay aldığı zamandır. Bir bireyin birden fazla yatırımcıyla yüksek değerli bir mülke ortak sahip olmasına yardımcı olur. 12 Mayıs 2023 tarihinde yayınlanan “Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları (Small and Medium Real Estate Investment Trusts) için Düzenleyici Çerçeve” başlıklı danışma belgesinde[3] Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu, kesirli gayrimenkul sahipliğini kolaylaştıran firmalara hitap etmektedir. Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu, varlık demokratikleşmesini ve piyasa katılımını teşvik etmek için 25 Kasım 2023 tarihindeki 203. yönetim kurulu toplantısında kesirli gayrimenkul sahipliği için yasal bir çerçeve oluşturmuştur[4].
2.3. Uluslararası Finansal Hizmetler Merkezleri Otoritesi
12 Eylül 2023 tarihinde Hindistan hükümetinin yasal otoritesi olan Uluslararası Finansal Hizmetler Merkezleri Otoritesi, varlık tokenleştirme düzenlemeleri oluşturmak ve akıllı sözleşmelerin yasallığını değerlendirmek için bir komite kurmuştur[5]. Somut, gerçek dünya varlıklarının tokenleştirilmesi için özel olarak bir düzenleyici çerçeve oluşturmak, herhangi bir otorite için büyük bir ilktir.
GIFT City (Gujarat Uluslararası Finans Teknolojisi Şehri): Gift City Varlık Tokenizasyonu Uzman Komitesi’nin amacı, hem somut hem de somut olmayan varlıkları tokenleştirmek için kapsamlı kurallar oluşturmak, akıllı sözleşmelerin geçerliliğini değerlendirmek ve dijital token’lar ile ilişkili riskleri yönetmek için güçlü bir çerçeve sağlamaktır. Gift City çerçevesi içinde sorumlu kullanım ve entegrasyonu sağlamak için komite ayrıca varlık tokenizasyonu paradigmasında dijital koruyucuların rolünü araştıracak ve işlevlerini desteklemek için operasyonel yönergeler geliştirecektir.
Bu geniş kapsam, komitenin Gift City’nin varlık tokenleştirme düzenlemelerini ve operasyonel çerçevesini oluşturmadaki kritik rolünü vurgular. Uluslararası Finansal Hizmetler Merkezleri Otoritesi tarafından onaylandığı üzere GIFT City’de dijital varlıkların blok zinciriyle oluşturulması ve tokenleştirilmesinin kullanımına izin verilecektir[6]. Başlangıçta ana odak noktası gayrimenkul olsa da, konfor malları ve değerli metaller de planlanmaktadır.
2.4. Telangana Hükümeti
Telangana hükümeti, sektör ve akademi arasındaki işbirliği için bir kooperatif platformu görevi görme amacıyla bir Blok Zinciri Bölgesi oluşturmuştur. Blok Zinciri Bölgesinin kurucu üyeleri Telangana hükümeti, IIIT-Hyderabad (International Institute of Information Technology-Haydarabad Uluslararası Bilgi Teknolojileri Enstitüsü), Tech Mahindra ve Gelişmiş Bilgisayar Geliştirme Merkezi’dir (Centre for Development of Advanced Computing). Telangana hükümetinin Bilgi Teknolojileri, Elektronik ve İletişim Departmanı tarafından Varlık Tokenizasyonuna ilişkin bir Teknik Rehberlik Notu da yayınlanmıştır. Belge, tokenizasyonun teknik ince ayrımlarını ayrıntılı olarak açıklamakta, standartlar önermekte ve varlık tokenizasyonuna başlayan işletmeler veya yeni kurulan şirketler için stratejileri özetlemektedir.
3. Önemli Yargı Bölgelerinde Tokenizasyon
Hindistan varlık tokenizasyonunu keşfetmeye başlasa da ilerlemesi erken aşamalarda kalmaya devam etmektedir. Buna karşılık, Singapur, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve İsviçre gibi önde gelen yargı bölgeleri, yasama çabaları ve işbirlikli projeleriyle tokenizasyon manzarasını aktif olarak şekillendirmektedir.
Singapur’da, Singapur Para Otoritesi (Monetary Authority of Singapore-MAS), Menkul Kıymetler ve Vadeli İşlemler Yasası’nın (Securities and Futures Act[7]) 2(1) no.lu maddesi uyarınca bir sermaye piyasası ürünü olarak nitelendirilip nitelendirilmediğini belirlemek için ilgili hakları da dâhil olmak üzere dijital bir tokenin yapısını ve özelliklerini inceler. MAS, 27 Haziran 2024 tarihinde finansal hizmetler için varlık tokenleştirmesini ölçeklendirmeyi amaçlayan programların genişletildiğini duyurmuştur[8]. Bu, sabit gelir, döviz ve varlık ve servet yönetimi alanlarında standart varlık tokenleştirme protokollerini tanıtmak için uluslararası ticaret birlikleri ve bankacılık kuruluşlarıyla iş birliği yapmayı içerir. MAS, küresel finans kuruluşlarıyla birlikte Küresel Katman Bir (GL1) girişiminin ilk aşamasının başarıyla tamamlandığını duyurmuştur. Grup ayrıca, tokenleştirilmiş varlıkları destekleyecek temel dijital altyapı için piyasa normları, kuralları ve yol gösterici ilkeler oluşturma planlarını da açıklamıştır. MAS, Project Guardian kapsamında son iki yılda varlık tokenleştirmesi için potansiyel kullanım durumlarını test etmek üzere 24 finans kuruluşuyla iş birliği yapmıştır[9].
Varlık tokenleştirme düzenlemesi söz konusu olduğunda, ABD daha temkinli bir duruş benimsemiştir. Menkul kıymet olarak sınıflandırılan token’ların ve dijital varlıkların ihracı veya yeniden satışı üzerindeki düzenleyici denetim, genel olarak ABD Menkul Kıymetler Borsası Komisyonu’nun (Securities and Exchange Commission-SEC) yetki alanındadır, ancak bu konuda resmi bir kılavuz yayınlamamıştır. Düzenleyici otorite, sektör ortaklarıyla müzakerelere aktif olarak katılmış ve yeni tokenleştirme şemalarını test etmek için bir deneme ortamı oluşturmuştur. Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi ve Finansal İstikrar Kurulu’nun (Committee on Payments and Market Infrastructures, and Financial Stability Board) her ikisinin de üyesi SEC’dir. Bu gruplar, dijital varlıkların kontrolü için uluslararası yönergeler oluşturmaya çalışmaktadır.
Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki menkul kıymetler ve emtia piyasalarını yöneten ve denetleyen Menkul Kıymetler ve Emtia Otoritesi (Securities and Commodities Authority-SCA), “varlık tokenizasyonu” için kapsamlı bir düzenleyici çerçeve oluşturmuştur. Tokenize edilmiş varlıklara yatırım yapan veya bunları ihraç eden şirketler, geleneksel menkul kıymetleri yöneten kurallarla aynı kurallara tabidir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde dijital varlıkların ve ilişkili finansal hizmetlerin teklifi, ihracı, kotasyonu, pazarlanması ve alım satımı, Kasım 2020’de kabul edilen Menkul Kıymetler ve Emtia Otoritesi’nin ‘Kripto Varlık Faaliyetleri Yönetmeliği (Crypto Assets Activities Regulation[10]) ile ilgili 23/2020 sayılı SCA Kararı’ ile düzenlenmektedir. Kripto varlıkları daha fazla düzenleyen ‘Kripto Varlık Yönetmelikleri için Rehberlik ile ilgili 2021 sayılı (11) İdari Karar’ (2021 tarihli Kripto Varlık Rehberi[11]) Mart 2021’de yayınlanmıştır. BAE’de gayrimenkulün tokenleştirilmesi popülerlik kazanmakta ve tokenleştirilmiş gayrimenkul yatırım ortaklıklarının ve diğer yatırım araçlarının oluşturulmasına yol açmaktadır.
İsviçre’de, 1 Şubat 2021 tarihinde Dijital Defter Teknolojisi Yasası (Swiss Digital Ledger Technology Act[12]) yürürlüğe girmiş ve tokenleştirilmiş menkul kıymetlere, bir blok zincirinde işlem gördüklerinde geleneksel varlıklarla aynı yasal statü sağlanmıştır. İsviçre Bern Kantonu’nun devlet bankası (Kantonalbank), 1 Aralık 2021 tarihinde tokenleştirilmiş varlık dijital Pazar/işlem yeri başlatmıştır. “SME|X” olarak bilinen blok zinciri destekli pazar yeri, küçük ve orta ölçekli işletmelere hitap etmektedir. Hisse senedi ihracından tokenleştirilmiş varlık yerleşimine, ticarete ve depolamaya kadar tüm süreç bu ihraç ile kapsanmaktadır.
4. Tokenizasyon: Hindistan’ın Stratejisi
Bu gelişmiş yargı bölgelerinden alınan dersler Hindistan’ın varlık tokenleştirme çabasını büyük ölçüde geliştirmesine yardımcı olacaktır. Uygulama için en önemli nokta açık ve kapsamlı bir düzenleyici çerçevedir. Örneğin Singapur, Singapur Para Otoritesi ile uluslararası ticaret birlikleri arasında, tüm katılımcılar adına protokolleri standartlaştırmalarına olanak tanıyan bir ortaklık geliştirmiştir ki; bu, Hindistan’ın ulusal düzeyde tekdüze düzenlemelere sahip olabilmesi ve aynı zamanda küresel iş birliğini kolaylaştırabilmesi için benimseyebileceği iyi bir model olabilir. Hindistan, tokenleştirme şemalarını geliştirmek için deneme alanları ve pilot programlarla deneyler yapabilir. Bunlar, düzenleyici bir bakış açısından kontrolü garanti eden test yatakları – güvenli deneysel ortamlar olabilir. Ayrıca, SEBI ve RBI gibi Hint düzenleyici otoritelerinin, varlıkların dijitalleştirilmesi için kendi yönergelerini oluşturmak amacıyla finans ve teknoloji şirketleriyle yakın bir şekilde iş birliği yapması gerekir.
BAE’nin, geleneksel menkul kıymet düzenlemelerinin tokenleştirilmiş varlıklara uygulandığı çerçevesi, Hindistan için de bir model olabilir. Bu, yatırımcıları risklerden korumak için kapsamlı bir mevzuat olabilir; dolayısıyla Hindistan’ın değerlendirebileceği modellerden biridir. Yatırımcıların güven duyabileceği ve piyasaya dâhil olabileceği bir atmosfer yaratmada, yasaların tokenleştirilmiş varlıkların yasal statüsünü etkin bir şekilde uygulanabilirlikle açıkça sağlamasını sağlamak Hindistan’ın sorumluluğundadır. Telangana’daki Blok Zinciri Bölgesi veya GIFT City’deki uzman komitesi gibi diğer Hindistan girişimleri, iş dünyası, akademi ve hükümet arasında inovasyonu ve verimli iş birliğini teşvik etmeye odaklanmalıdır. Uygun mevzuat, deneme ortamlarının kullanımı ve yasal tanınmanın sağlanması ve iş birliğinin teşvik edilmesi, Hindistan’da varlık tokenleştirme ekosistemini oluşturarak inovasyonu ve ekonomik büyümeyi teşvik etmeye yardımcı olabilir.
5. Sonuç
Tokenleştirme benimsenmesi çoğunlukla kurumsal yatırımcı ilgisi, net düzenlemeler ve güçlü bir finansal altyapı tarafından yönlendirilmektedir. Dijital varlıkların tokenleştirilmesini çevreleyen düzenleyici ortam sürekli değişse de, düzenlemeye yönelik daha birleşik bir yaklaşım giderek daha belirgin hale gelmektedir. Bu, yatırımcılara ve işletmelere daha fazla güvence sağlayacağı ve tokenleştirilmiş varlıklar için dünya çapında bir pazarın büyümesini kolaylaştıracağı için sektör için iyi bir haberdir.
Hindistan, yukarıda belirtilen yargı bölgelerinden görülebileceği gibi, benzer yasalar geliştirilecekse, düzenleyici uyumu, yatırımcı korumasını ve yasal uyumu garanti ederken fiziksel varlıkları dijital alana sorunsuz bir şekilde entegre etmek için bir dizi hesaplanmış adımı içeren karmaşık bir yaklaşım benimsemelidir. Gerçek dünya varlıklarının (real world assets) tokenleştirilmesinin düzenlenmesi için yasal bir uyum rejimini entegre etme sürecini tamamlamak için karmaşık bir metodoloji ve bir dizi hesaplanmış süreç gereklidir. Bu adımların tümü, fiziksel ve dijital varlıkların sorunsuz bir şekilde entegre edilmesini sağlamak için birlikte çalışır. Düzenleyici ortam olgunlaştıkça, işletmeler ve yatırımcılar bu yeni teknolojinin sunduğu fırsatlardan yararlandıkça varlık tokenleştirme alanında bir faaliyet artışı görmeyi bekleyebiliriz.
[1] <https://www.rbi.org.in/Scripts/PublicationReportDetails.aspx?UrlPage=&ID=1218>
[2] <https://www.business-standard.com/economy/news/rbi-plans-tokenisation-of-assets-bonds-under-cbdc-w-pilot-t-rabi-sankar-124020901776_1.html>
[3] <https://www.sebi.gov.in/sebi_data/meetingfiles/nov-2023/1701238466470_1.pdf>
[4] <https://www.sebi.gov.in/reports-and-statistics/reports/may-2023/regulatory-framework-for-micro-small-and-medium-reits-msm-reits-_71149.html>
[5] <https://ifsca.gov.in/IFSCACommittees>
[6] <https://economictimes.indiatimes.com/industry/services/property-/-cstruction/gift-city-may-see-indias-first-regulated-global-realty-infra-asset-tokenisation-platform/articleshow/108625666.cms?from=mdr>
[7] <https://sso.agc.gov.sg/Act-Rev/SFA2001/Published/20211231?DocDate=20211231>
[8] <https://technode.global/2024/07/02/mas-expands-industry-collaboration-to-scale-asset-tokenization-for-financial-services/>
[9] <https://www.mas.gov.sg/-/media/mas/news/media-releases/2024/annex-a–list-of-participants-in-project-guardian-industry-group.pdf>
[10] <https://www.sca.gov.ae/Content/Userfiles/Assets/Documents/8004151b.pdf>
[11] <https://www.sca.gov.ae/Content/Userfiles/Assets/Documents/8004151b.pdf>
[12] <https://www.newsd.admin.ch/newsd/message/attachments/60601.pdf>
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.