Adım adım ilerleyen ihtiyatlı bir yaklaşım (a cautious step-by-step approach), riskleri yönetirken ekonomik ve sosyal kazanımlar sağlamak için bölgenin yeni teknolojileri etkili bir şekilde keşfetmesine yardımcı olacaktır.
Pasifik adası ülkeleri, ödeme sistemlerini geliştirerek, finansal katılımı genişleterek ve muhabir bankacılık ilişkilerinin kaybını hafifleterek dijital para devriminin fırsatlarından yararlanmaya isteklidir.
Dünyanın en uzak ve dağınık ülkeleri arasında yer alan bu ülkeler, kısmen küçük boyutları ve benzersiz manzaraları nedeniyle finansal hizmetler ve katılım konusunda zorluklarla karşı karşıyadır. Finansal hizmetlere sınırlı ve eşit olmayan erişim, yoksulluğun ve eşitsizliğin kalıcı olmasına katkıda bulunmaktadır. Bu ülkeler aynı zamanda havale akışlarına da oldukça bağımlı, bu da onların azalan muhabir bankacılık ilişkilerinden orantısız bir şekilde etkilenmesine neden olmaktadır.
Son bir araştırmada[1], sabit paralar ile merkez bankası dijital para birimleri (stablecoins and central bank digital currency) dâhil olmak üzere dijital paranın bölgedeki potansiyel rolü araştırılmaktadır. Para tanımına uymadıkları için desteklenmeyen kripto varlıklar tartışmaya dâhil edilmemiştir.
Giderek birbirine bağlanan bir dünyada, dijital para (digital money) ve ilgili yenilikler verimlilik, erişilebilirlik ve güvenlik gibi avantajlar sunuyor. İyi tasarlanmış ve yönetilen dijital para, finansal katılım ve daha fazla sınır ötesi bağlantı gibi politika hedeflerinin gerçekleştirilmesine yardımcı olabilir. Daha önce yeterince hizmet alamayan kişi ve grupların güçlendirilmesine yardımcı olabilir, onlara finansal hizmetlere ve devlet desteğine erişim sağlayabilir.
Tersine, dijital parayı yeterli hazırlık ve güvenlik önlemleri olmadan benimsemek ekonomileri ve finansal piyasaları bozabilir. Uzun süreli kesintiler, yeterli kapasiteye sahip olmayan ülkelerde ciddi finansal istikrar risklerine bile neden olabiliyor. Dijital para aynı zamanda kara para aklama ve terörün finansmanı gibi yeni tehditleri de beraberinde getirebilir.
Pasifik adası ülkeleri ve diğer benzer ülkeler, dijital paranın tanıtılmasında ölçek ve kaynaklar nedeniyle kısıtlı durumdadır. Başarılı dijital para uygulaması için gerekli olan dijital altyapı ve kurumsal çerçeveler (yasal, düzenleyici ve denetleyici) az gelişmiş olma eğilimindedir. Ayrıca bölgedeki pek çok ülke eğitim, operasyon ve teknoloji geliştirme gibi yüksek geliştirme maliyetlerini karşılayamamaktadır.
Dijital parayı benimsemek istikrarlı, güvenli ve erişilebilir bir temel altyapı gerektirir. Hizmet sağlayıcılar, sürekli gelir sağlayan ve maliyetleri karşılayan iş modelleri geliştirmeye teşvik edilmelidir. Bölgedeki birçok ülke için milli gelirin büyük bir kısmını sağladığından, dijital paranın turistler de dâhil olmak üzere kullanımının cazip olması gerekmektedir. Dijital paranın hukuki statüsünün yanı sıra hizmet sağlayıcıların yükümlülükleri, kullanıcı hakları ve denetleyici ve diğer otoritelerin sorumlulukları da açık olmalıdır.
Politika sorunları
Sonuçta, dijital para ile ilgili kararlar, yeterli kurumsal kapasiteye sahip olmanın yanı sıra ulusal para biriminin varlığı veya yokluğu ve yerel ödeme sistemlerinin olgunluğu gibi çeşitli parasal ve finansal koşullara bağlı olmalıdır. Ulusal para birimine sahip ülkeler, önümüzdeki yıllarda bir noktada merkez bankası dijital para birimini uygulamaya koyabilecektir.
Bankacılık ve ödeme hizmeti sağlayıcısı endüstrilerinin olgunluğu, Pasifik adası ülkeleri için hangi tür dijital paranın veya tasarım seçeneklerinin en iyi sonucu vereceğini belirlemeye yardımcı olabilir. Örneğin, iki kademeli bir merkez bankası dijital para birimi (merkez bankasının ihraç ettiği ancak operasyonu özel aracı kuruluşlara devrettiği), ulusal para birimine ve deneyimli/olgun bankalara ve ödeme sağlayıcılara sahip ülkeler için en iyisi olabilir. Başka yerlerde döviz temelli sabit paralar, güçlü düzenleme ve denetimle, kendi para birimleri olmayan ülkeler için gerçekçi bir alternatif olabilir.
Pasifik adası ülkeleri, ilgili riskleri yönetirken yeni dijital para ve ödeme biçimlerini uygulamaya koymak için bölgesel bir yaklaşım keşfedebilir. Bu, geleneksel yerel ödeme sistemlerini birbirine bağlamayı, merkez bankası dijital para birimlerini bir kez devreye sokmayı, çok taraflı dijital ödeme platformları ve bölgesel ağlar kurmayı veya bunlara katılmayı gerektirebilir. Ayrıca emsallerle, kalkınma ortaklarıyla ve IMF gibi uluslararası kuruluşlarla bilgi paylaşımını da içerebilir.
[Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund-IMF), kendi adına, Pasifik Finansal Teknik Yardım Merkezi de dâhil olmak üzere otuz yıldır bölgede eğitim ve teknik yardım sağlamış ve deneyimlerini paylaşmak üzere diğer bölgelerden meslektaşları ve üst düzey politika yapıcıları bir araya getirerek yardımcı olmuştur.]
[1] Bu araştırma için bkz. “Yong Sarah Zhou; Tao Sun; Anca Paduraru; Arvinder Bharath; Stephanie Forte; Kathleen Kao; Yinqiu Lu; Maria Fernanda Chacon Rey; Piyaporn Sodsriwiboon; Chia Yi Tan; Bo Zhao, Rise of Digital Money: Implications for Pacific Island Countries, IMF, February 25, 2024, <https://www.imf.org/en/Publications/Departmental-Papers-Policy-Papers/Issues/2024/02/21/Rise-of-Digital-Money-Implications-for-Pacific-Island-Countries-543239?cid=bl-com-RDMEA>”
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.