IMF: ‘Merkez Bankası Dijital Para Geliştirme Bir Sonraki Aşamaya Geçiyor’*

Dünyadaki para otoritelerinin çoğu, merkez bankası parasının dijital biçimlerinin en iyi şekilde nasıl takip edileceği konusunda daha fazla rehberlik arıyor.

Merkez bankası dijital para birimleri (central bank digital currencies), eğer uygun şekilde tasarlanmışlarsa, ödeme sistemlerini ve finansal katılımı iyileştirebilirler; aksi takdirde risk oluşturabilirler.

Her ne kadar tüm ülkeler merkez bankası dijital para birimlerini uygulamaya koymak için acil bir durum göremese de, birçok ülke merkez bankası dijital para birimlerini araştırıyor, dolayısıyla kendileri için uygun olması halinde gelecekte bir merkez bankası dijital para birimini tanıtma seçeneğine sahip olacaklardır. Ülkelerin izlediği politikalar, özel sektörün tepkisi ve teknolojinin gelişimi takip edildiğinde, faydaların zamanla ortaya çıkması daha olasıdır.

Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) Genel Müdürü Kristalina Georgieva’nın Singapur Fintech Festivali’nde yaptığı son konuşmasında[1] da belirttiği gibi, çoğu durumda ülkelerin merkez bankası dijital para birimini dikkatli ve sistematik bir şekilde keşfetmeye devam etmesi yararlı olacaktır.

Bahamalar, Jamaika ve Nijerya zaten merkez bankası dijital para birimlerini uygulamaya koydular. Ve yüzden fazla ülke keşif aşamasındadır. Brezilya, Çin, Avro Bölgesi, Hindistan ve İngiltere’deki merkez bankacıları bu konuda ön plandadır.

IMF kısa süre önce dünya çapındaki politika yapıcılarla bilgi toplamak ve paylaşmak ve IMF’nin ülke yetkilileri ile olan ilişkisine temel oluşturmak için sanal bir Merkez Bankası Dijital Para Birimi Sanal El Kitabı (CBDC Virtual Handbook[2]) başlattı. Bunun, bilgi birikimi ve analizler büyüdükçe ve ülkelerden yeni dersler ve anlayışlar çıktıkça güncellenecek ve genişletilecek canlı bir belge olması amaçlanıyor.

Şu ana kadar yayınlanan bölümler süreç ve politika konularını kapsamaktadır:

  • Merkez bankaları, merkez bankası dijital parasını nasıl keşfetmelidir? (How should central banks explore central bank digital currency?[3]) Merkez bankası dijital para birimlerini takip etmeye karar veren ülkeler, ekonominin dijitalleşme derecesine, yasal ve düzenleyici çerçevelere ve merkez bankasının kapasitesine bağlı olarak farklı yollar izleyecektir. Merkez bankalarının belirsizliğe rağmen ilerleyebilecekleri ve girişimlerinin hızını, ölçeğini ve kapsamını yerel ve uluslararası koşullardaki değişikliklere göre ayarlayabilecekleri dinamik bir karar alma süreci öneriliyor.
  • Merkez bankası dijital para ürün geliştirme rehberi (a guide to central bank digital currency product development[4]): Merkez bankalarına merkez bankası dijital para birimini keşfetme ve geliştirme konusunda rehberlik etmek amacıyla, merkez bankası dijital para birimleri ile ilgili karmaşık gereksinimleri ve riskleri ele alan adım adım bir kılavuz oluşturuldu. IMF buna 5’li metodoloji diyor: hazırlık, konsept kanıtlama, prototipler, pilot uygulamalar ve üretim (preparation, proof-of-concept, prototypes, pilots, and production).
  • Merkez bankası dijital para birimlerinin para politikası aktarımına etkileri (implications of central bank digital currencies for monetary policy transmission[5]): Merkez bankası dijital para birimlerinin para politikasını muhtemelen nasıl etkileyeceği analiz ediliyor. Genel olarak politika aktarımının normal şartlarda çok fazla etkilenmesi beklenmemekte olup, faiz oranlarının düşük olduğu veya finansal piyasa stresinin olduğu bir ortamda etkiler daha belirgin olabilir.
  • Merkez bankası dijital para birimi ile sermaye akışı yönetimi önlemlerinin uygulanması (implementing capital flow management measures with CBDC[6]): Merkez bankası dijital para birimlerinin sermaye akışlarını yönetirken sınır ötesi ödemeleri kolaylaştırmak için nasıl tasarlanabileceği açıklanıyor. Ödeme altyapısını programlanabilir hale getirebilen yeni dijital teknolojiler sayesinde, bazı sermaye akışı yönetimi önlemleri, geleneksel yaklaşıma kıyasla merkez bankası dijital para birimi ile daha verimli ve etkili bir şekilde uygulanabilecektir.
  • Merkez bankası dijital para biriminin finansal katılımı teşvik etmedeki rolü (central bank digital currency’s role in promoting financial inclusion[7]): Potansiyel olarak daha düşük maliyetlere ve daha fazla erişilebilirliğe sahip, risksiz ve yaygın olarak kabul edilebilir bir dijital para biçimi olan merkez bankası dijital para birimleri, finansal katılımı artırabilir. Nakit paranın bazı özelliklerini taklit edecek şekilde uygun şekilde tasarlanırsa merkez bankası dijital para birimleri, finansal açıdan dışlanmış nüfuslar için bir ödeme mekanizması olarak kabul görebilir ve daha geniş resmi finansal sisteme bir giriş noktası olabilir.

Geleceğe bakıldığında merkez bankaları yeni teknolojileri takip ettikçe onlarla etkileşim devam edecektir. Merkez bankası dijital para birimlerinin finansal istikrardan siber güvenliğe ve sınır ötesi ödemelere kadar çeşitli alanlardaki potansiyel etkileri değerlendirilmeye devam edilecek ve bu ilk beş bölümü gelecek yıl için planlanan yeni yayınlarla geliştirilecektir. Ve Group of Twenty (20’ler grubu) de dâhil olmak üzere diğer küresel kuruluşlarla işbirliği sürdürülecektir.

IMF, Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements[8]) gibi diğer küresel kuruluşların çabalarıyla birlikte merkez bankası dijital para birimlerini keşfeden ülkelere yardım etmeye devam edecektir.

[1] < https://www.imf.org/en/News/Articles/2023/11/15/sp-111423-the-digital-finance-voyage-a-case-for-public-sector-involvement >

[2] < https://www.imf.org/en/Topics/fintech/central-bank-digital-currency/virtual-handbook >

[3] < https://www.imf.org/en/Publications/fintech-notes/Issues/2023/09/08/How-Should-Central-Banks-Explore-Central-Bank-Digital-Currency-538504 >

[4] < https://www.imf.org/en/Publications/fintech-notes/Issues/2023/09/08/A-Guide-to-Central-Bank-Digital-Currency-Product-Development-538496 >

[5] < https://www.imf.org/en/Publications/fintech-notes/Issues/2023/09/15/Implications-of-Central-Bank-Digital-Currencies-for-Monetary-Policy-Transmission-538517 >

[6] < https://www.imf.org/en/Publications/fintech-notes/Issues/2023/09/15/Capital-Flow-Management-Measures-in-the-Digital-Age-2-Design-Choices-for-Central-Bank-538509 >

[7] < https://www.imf.org/en/Publications/fintech-notes/Issues/2023/09/22/Central-Bank-Digital-Currency-s-Role-in-Promoting-Financial-Inclusion-538728 >

[8] < https://www.bis.org/about/bisih/topics/cbdc.htm >

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.