Ticari uyuşmazlıklarda dava açma öncesi aşama (pre-litigation), hukuki yollara başvurmadan çözüm bulunması yönünde önemli bir adım sağlar. Ticari bir anlaşmazlığın ortasında kalan küçük işletmeler için, dava öncesi sürecin neleri gerektirdiğini anlamak, uygun maliyetli ve olumlu sonuçlara yol açabilecek bilinçli kararlar almada kritik öneme sahip olabilir.
Bu yazıda dava açma öncesi, bunun anlamı, protokolleri ve davaya kıyasla önemi incelenecektir.
1. Dava öncesinin anlamı
Dava öncesi [genellikle dava öncesi protokol (pre-action protocol) olarak da anılır], yasal işlem başlatılmadan önce bir anlaşmazlığın çözülmesi sürecindeki ilk aşamadır. Anlaşmazlıkların müzakere, arabuluculuk veya alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri (negotiation, mediation or alternative dispute resolution methods) yoluyla çözülmesine yönelik çeşitli faaliyetleri kapsar. Dava öncesi, ilgili tarafların seçenekleri keşfetmesine ve mahkeme işlemlerini başlatmadan potansiyel olarak bir anlaşmaya varmasına olanak tanır.
2. Dava öncesi aşama ve dava
Dava (litigation), bir mahkemede yürütülen, masraflı ve zaman alıcı olabilecek yasal işlemleri içerir. Dava öncesi aşama ise anlaşmazlıkların müzakere ve iletişim yoluyla çözülmesine odaklanır ve daha işbirlikçi bir yaklaşımı vurgular.
3. Dava öncesi yargılamanın süresi
Dava öncesi sürecin süresi, uyuşmazlığın karmaşıklığına, tarafların müzakere etme istekliliğine ve iletişimin etkinliğine bağlı olarak büyük ölçüde değişebilmektedir. Bazı durumlarda dava öncesi nispeten hızlı bir şekilde çözülebilirken, diğerleri birkaç ay süren müzakere ve arabuluculuk çabalarını gerektirebilir. Amaç mümkün olduğunca verimli bir çözüme ulaşmaktır.
4. Dava öncesi protokoller
Dava öncesi protokoller, bir anlaşmazlığa karışan tarafların uyması gereken belirlenmiş kurallardır. Bu protokoller izlenecek adımları ve prosedürleri (izlek) özetlemektedir. Bu protokollere bağlı kalmak, anlaşmazlık çözüm sürecinin adil, şeffaf ve yasal standartlarla uyumlu kalmasını sağlar. Tipik protokol adımları şunlardır:
- Başlangıçta iletişim kurmak (initial communication); taraflar anlaşmazlığı tartışmak ve sorunu dostane bir şekilde çözme niyetlerini ifade etmek için iletişim kurarlar.
- Bilgi alışverişi ve dava öncesi soruşturma (exchange information and pre-litigation investigation); süreç sırasında her iki taraf da genellikle bilgi alışverişinde bulunur ve delil toplamak ve kendi konumlarının gücünü değerlendirmek için soruşturmalar yürütür. Bu soruşturma, ilgili belgelerin toplanmasını, tanıkların dinlenmesini ve davanın hukuki yönlerinin değerlendirilmesini içermektedir. Tarafların müzakereler sırasında bilinçli kararlar almasına yardımcı olur.
- Alternatif Uyuşmazlık Çözümünü göz önünde bulundurmak (consider alternative dispute resolution); taraflar, davaya uygun maliyetli alternatifler olarak müzakere veya arabuluculuk gibi Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (Alternative Dispute Resolution-ADR) yöntemlerini keşfetmeye teşvik edilir.
- Dava öncesi Talep Mektubu (pre-litigation Letter of Claim); süreci başlatan taraf, anlaşmazlığın niteliğini, yasal dayanağını, istenen sonucu ve yanıt zaman dilimini özetleyen resmi bir Talep Mektubu gönderir.
- Dava öncesi savunma (pre-litigation response); alıcı, iddiaları ele alarak ve çözüme ilişkin niyetini belirterek, belirtilen zaman dilimi içerisinde yanıt verir.
- Dava öncesi talep mektubu (isteğe bağlı; pre-litigation demand letter); gerekirse bir Talep Mektubu göndermek, iddianın ciddiyetini vurgulayabilir ve karşı taraftan belirli eylemler talep edebilir. Bu, taraflara yasal işlem başlatılmadan önce sorunu çözmeleri için son bir fırsat görevi görür.
- Dava öncesi kredi kontrolü (isteğe bağlı; pre-litigation credit control); ödenmemiş borçlar ile ilgili durumlarda, hatırlatma göndermek, borç kurtarma stratejileri izlemek veya mali müzakerelerde bulunmak dâhil olmak üzere kredi kontrol önlemleri uygulanabilir.
- Dava öncesi müzakere (pre-litigation negotiation); müzakere, dava öncesi sürecin merkezi bir bileşenidir. Taraflar ortak zemin bulmak ve anlaşmazlığı dostane bir şekilde çözmek için tartışmalara ve müzakerelere katılırlar. Müzakere süreci, uzlaşma tekliflerinin paylaşılmasını ve olası uzlaşmaların araştırılmasını içerir. Taraflar sorunları açıklığa kavuşturmak, olası uzlaşmaları araştırmak ve bir çözüme yönelik çalışmak için tartışmalara ve müzakerelere katılırlar.
- Dava öncesi arabuluculuk (pre-litigation mediation); eğer müzakereler bir çözümle sonuçlanmazsa, taraflar tarafsız bir üçüncü tarafın tartışmaları kolaylaştırdığı arabuluculuğu tercih edebilir. Arabuluculuk, anlaşmazlıkları mahkemeye gitmeden çözmenin uygun maliyetli ve etkili bir yolu olabilir.
- Yasal uyum (compliance); bazı durumlarda, izlenecek ek adımların ve yükümlülüklerin ana hatlarını çizen sektöre özel protokoller geçerli olabilir.
- Dava öncesi uzlaşma teklifi veya dava (pre-litigation settlement offer or litigation); sürecin sonucuna bağlı olarak taraflar ya bir Uzlaşma Anlaşmasına varırlar ya da resmi mahkeme işlemlerine devam ederler.
- Maliyet değerlendirmesi (cost assessment); süreç boyunca taraflar yasal maliyetleri göz önünde bulundurur ve yasal hak taleplerinin takibi ile uzlaşmaya varmanın maliyet etkinliğini değerlendirir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.