1. Kurumlar Vergisi (corporate tax)
1.1. İkamet (residence)
Japonya’daki yerli şirketler dünya çapındaki gelirleri üzerinden vergiye tabidir. Japonya’da tescilli (kayıtlı) bir şubesi bulunan yabancı şirketler, şubeleri Daimi İşyeri (PE) olarak kabul edildiğinden, yurt içi kaynaklı gelirleri üzerinden vergiye tabidir. Kayıtlı bir şubesi (temsilcilik ofisi) bulunmayan yabancı şirketler ise; kredi faizleri, gayrimenkul kiraları ve Japonya’da gerçekleştirilen kişisel hizmetlerden elde edilen gelirler gibi belirli türde gelirler elde etmedikçe Japonya’da vergilendirilmez.
Yabancı bir şirketin Japon bağlı kuruluşunun/iştirakinin yabancı ana şirkete temettü veya telif ücreti ödemesi durumunda %20,42 oranında Stopaj Vergisi uygulanır. Ülkeler arasında uluslararası bir vergi anlaşması mevcut olması halinde, vergi anlaşması kapsamında değerlendirme başvurusunun ödemeden önce yapılması şartıyla Stopaj Vergisi oranı %5 – %15’e indirilebilir veya muaf tutulabilir. Japonya’nın birçok yabancı ülkeyle uluslararası vergi anlaşmaları vardır.
Japonya’da uluslararası vergi kaçakçılığını önlemek için tasarlanmış çeşitli vergilendirme türleri bulunmaktadır.
1.2. Transfer Fiyatlandırması Vergilendirmesi (transfer price taxation)
Yabancı iştirakler arasındaki işlemlerin emsallere uygun fiyatla yapılmaması ve daha düşük kârın Japonya’da kaydedilmesi durumunda, işlemden elde edilen kâr yeniden değerlendirilerek emsallere uygun fiyat üzerinden vergilendirilir. İşlem değerinin 5 milyar JPY’yi (Japon yeni) aşması durumunda şirketin transfer fiyatı politikalarına ilişkin belgeleri hazırlaması ve saklaması gerekmektedir.
1.3. Vergi Cenneti Dışında Kalma Kuralı (anti-tax heaven rule)
Eğer bir Japon şirketi, daha düşük vergi yüküne sahip bir ülkede vergi cenneti olarak belirlenmiş bir bağlı kuruluş kurarsa, bu bağlı kuruluşun geliri, Japon şirketinin gelirine dâhil edilmelidir.
1.4. Sermaye Seyreltme Kuralı (thin capitalisation rule)
Bir Japon bağlı ortaklığının yabancı ana şirkete borcu nedeniyle ödediği faiz, faizin ödendiği ortalama borç bakiyesinin yabancı ana şirketin Japon bağlı ortaklığın net varlıklarındaki özsermayesinin 3 katından fazla olması halinde izin verilmez.
1.5. Kazançların Ayrılması Kuralı (earnings stripping rule)
Bu kural, belirli koşullar altında bir Japon bağlı kuruluşunun yabancı ana şirkete olan borcu nedeniyle ödediği net faiz için izin verilen kesinti tutarını sınırlar.
Japon vergi kuralına göre, amortisman gibi belirli giderlerin vergi gideri olarak düşülmesi için kaydedilmesi gerekir. Bunlar rezerve edilmediği takdirde vergi açısından bunlara izin verilmez.
Kurumlar Vergisine tabi kazanç, Ortaklar Genel Kurulunda (GSM) kararlaştırılan net muhasebe kârı üzerinden vergi düzeltme işlemi yapılarak hesaplanır. Ortaklar Genel Kurulunun mali yılın bitiminden sonraki 3 ay içinde yapılması gerekmektedir. Ancak, net muhasebe kazancı Ortaklar Genel Kurulunda çözümlenmemiş olsa bile, ödenmesi gereken Kurumlar Vergisinin hesap yılı sonundan itibaren 2 ay içinde tahmin edilerek ödenmesi gerekmektedir. Buna göre Kurumlar Vergisi beyannamesinin verilmesi için bir ay ilave süre talebinde bulunulması mümkündür. Vergi borcunun ödenmemesi ve/veya vergi beyannamelerinin son ödeme tarihine kadar verilmemesi halinde, gecikmiş vergi ve cezalar uygulanır. Muhasebe geliri nispeten kısa bir süre içinde sabitlenemeyeceği için yabancı şirketlerin bu sürelere uyması oldukça zordur.
1.6. Vergilendirmenin Esasları
Kurumlar Vergisi, vergiye tabi gelir (vergiye tabi gelir eksi vergiye tabi giderler) ile vergi oranı eksi vergi kesintileri çarpımından hesaplanır. Bir şirket mavi vergi beyannamesi kuruluşu (öz değerlendirme sistemi) olarak başvuruda bulunmayı seçerse, çeşitli vergi ayrıcalıklarından yararlanmaya hak kazanır. Başvuru için son tarih, ilk mali yılsonundan önce veya kuruluş tarihinden itibaren 3 ay sonraki gündür.
Ortaklar Genel Kurulunda kararlaştırılan mali tabloların Kurumlar Vergisi beyannamelerine eklenmesi gerekmektedir, ancak mali tablolar üzerinde bağımsız denetim yapılmasına gerek yoktur. Muhasebe defterleri ve kayıtları, çift girişli defter tutma yöntemi kullanılarak Japon yeni cinsinden hazırlanmalıdır, ancak Japonca dili veya Japonca GAAP zorunluluğu yoktur. Diğer GAAP (Generally Accepted Accounting Principles-Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri), IFRS (International Financial Reporting Standards-Uluslararası Finansal Raporlama Standartları) vb. standartlara göre hazırlanabilir. Defter ve kayıtların Japonya’daki merkezde 10 yıl süreyle saklanması gerekmektedir. Amortisman gibi belirli giderler yalnızca muhasebe defterine kaydedildikleri takdirde vergiden düşülebilir. Ağırlama giderleri büyük şirketler için tamamen vergiden düşülemez, ancak küçük şirketler için bir dereceye kadar vergiden düşülebilir. Geçici olarak ödenen yönetici ikramiyeleri vergiden düşülemez. Tahakkuk eden ikramiye, kullanılmamış izin, emeklilik maaşı ve diğer giderler gibi tahakkuk eden giderler vergiden düşülemez.
Konut vergisi ve işletme vergisi gibi yerel vergi beyannameleri, Kurumlar Vergisi beyannamesi ile birlikte sunulur. Kişi başına konut vergisi, vergilendirilebilir gelire bakılmaksızın sermaye tutarına göre alınır. İşletme vergisi, ödendiğinde kurumlar vergisinden düşülebilen bir vergidir.
Net faaliyet zararı, mavi vergi beyannamesi verme durumuna bağlı olarak gelecek 10 yıla aktarılabilir. Belirli koşullar altında, mavi vergi beyannamesi veren işletmeler için net faaliyet zararının geri taşınmasına izin verilmektedir.
Muhasebe amaçlı gelirler, alınan temettüler haricinde genellikle vergiye tabi tutulur. Yabancı bir bağlı ortaklıktan elde edilen temettüler de bir dereceye kadar vergiden muaftır.
2. Gelir Vergisi (individual tax)
2.1. İkamet
Daimi ikamet sahibi kişi, dünya çapındaki geliri üzerinden %5 ila %45 arasında artan oranlı bir vergi oranında vergiye tabidir. Kurumlar vergisinde olduğu gibi mavi vergi beyannamesi verme durumu da çeşitli vergi ayrıcalıkları sağlamaktadır. Faiz, temettü, maaş bordrosu, emeklilik maaşı ve avukat ve muhasebecilere yönelik mesleki ücretler gibi belirli gelirler stopaj vergisine tabidir. Genellikle maaş bordrosuyla birlikte ödenen yol harcırahı bir dereceye kadar vergiden muaftır.
2.2. Vergilendirme Esasları
Bordro gelir vergisi, maaşlardan vergi oranları tablolarına göre aylık olarak kesilmektedir. İşveren stopaj vergisini takip eden ayın 10’una kadar vergi dairesine ödemekle yükümlüdür. Vergi aylık olarak kesilse bile, yıllık vergi borcunun yıllık vergiye tabi gelir esas alınarak hesaplanması gerekir. Yıl boyunca ödenen stopaj vergisi ile ödenmesi gereken nihai vergi tutarı arasındaki denge, her yıl Aralık ayı maaşında düzeltilir. Yılsonu vergi ayarlaması olarak adlandırılan bu prosedür işverenler için zorunludur. Ancak bir çalışanın toplam geliri 20 milyon Japon yenini aşarsa çalışanın bireysel vergi beyannamesi vermesi gerekir. İşverenlerin yıllık stopaj vergisi bilgilerini 31 Ocak tarihine kadar vergi dairesine bildirmeleri gerekmektedir.
Stopaj dışındaki bordro kesinti kalemleri ferdi konut vergisi ve sosyal sigorta primleridir. Bireysel sakin vergisi, 1 Ocak itibarıyla Japonya’da ikametgâhı olan bir mukimden alınmaktadır. Önceki yılda elde edilen gelir üzerinden alınır. Belediye dairesi bireysel konut vergisini hesaplar ve o yılın en geç 31 Mayıs tarihine kadar şirkete bir beyanda bulunur. Şirketin, bir sonraki yılın haziran ayından mayıs ayına kadar 12 ay boyunca bireysel konut vergisini kesmesi gerekmektedir. Muhtasar verginin ödemesinin takip eden ayın 10’una kadar yapılması gerekmektedir.
Japonya’da dört tür sosyal sigorta bulunmaktadır. Bunlar sağlık sigortası ve sosyal emeklilik sigortası (dar anlamda sosyal sigorta) ile iş sigortası ve işçi kaza tazminatı sigortasıdır (iş sigortaları olarak anılır). Hem işveren hem de çalışan, sosyal sigorta (dar vadeli) ve iş sigortası primlerinin maliyetini neredeyse eşit olarak paylaşıyor. İşçi kaza sigortası primleri yalnızca işveren tarafından ödenir. Bu sosyal sigortaların yıllık yasal raporlamasının her Temmuz ayında yapılması gerekmektedir.
Japonya Sosyal Güvenlik Anlaşması, anlaşma kapsamındaki ve kendi ülkeleri dışında 5 yılı aşması beklenmeyen süreler boyunca çalışan çalışanların, çalıştıkları ülkenin sosyal güvenlik sistemlerine değil, yalnızca kendi ülkelerindeki sosyal güvenlik sistemlerine tabi olmasını öngörmektedir.
Kalıcı olmayan ikamet sahibi kişi, son on yıl içerisinde beş yıl veya daha az bir süre boyunca Japonya’da meskeni/konutu veya ikametgâhı bulunan kişi olarak tanımlanır. Kalıcı olmayan ikamet sahibi kişi, yalnızca Japonya kaynaklı geliri ve Japonya’da ödediği veya Japonya’ya havale ettiği yabancı kaynak geliri üzerinden vergilendirilir. Japon kaynak geliri, Japonya’daki bir hizmet süresine (yani Japonya dışındaki iş günleri hariç) atfedilebilen maaşları, ücretleri ve personel hizmetlerine ilişkin diğer tazminatları içermektedir.
Yerleşik olmayan kişi, geçerli tarihe kadar bir yıldan az bir süre boyunca Japonya’da ikamet eden veya ikamet etmeyi planlayan kişi olarak tanımlanır. Yerleşik olmayan bir kişi, Japon kaynaklı geliri üzerinden yalnızca %20,42’lik sabit oranda vergilendirilmektedir. Japonya’daki toplam gün sayısı 183 gün veya daha azsa vergi anlaşması muafiyeti geçerli olabilir.
Bireysel vergi takvim yılı esasına göre hesaplanır ve vergi beyannamesinin her yıl 16 Şubat – 15 Mart tarihleri arasında verilmesi gerekir. Vergi iadesi durumunda vergi beyannamesi 16 Şubat’tan önce verilebilir.
3. Mal ve Hizmet Vergisi (goods and services tax-GST)
4. Ödenecek Diğer Vergiler
İş/İşletme Ofisi Vergisi (business office tax), Tokyo ve Osaka gibi büyük şehirlerde bulunan şirketlerden alınmaktadır. Bu kadar büyük bir şehirde bir şirketin belirli bir ofis alanı (metrekare) ve çalışan sayısı eşiğine ulaşması durumunda, İşyeri Vergi Beyannamesi’nin mali yılsonundan itibaren 2 ay içerisinde belediye vergi dairesine verilmesi gerekmektedir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.