Kripto Para Terimleri: Kısa Bir Rehber

Kripto para biriminin kabulü artmaya devam ettikçe, giderek daha fazla kimse sanal paranın karmaşık yapılarında gezinmek için rehberlik arıyor. Bir şirketin bu kişilerin ihtiyaçlarını karşılayabilmesini sağlamak için, personelinin dijital para birimi hakkında temel bir anlayışa sahip olması önemlidir.

1. Yaygın Kripto Para Terminolojisi

  • Altcoin: Bitcoin’in başarısından sonra ortaya çıkan diğer kripto paraları ifade eder.
  • Bitcoin: Piyasa değeri bakımından dünyanın ilk ve en büyük kripto para birimidir.
  • Blok: Kripto para ağına ait verilerin kalıcı olarak kaydedildiği dosyaları ifade eder. Bir blok, henüz önceki bloklara girmemiş en son kripto para işlemlerinden bazılarını veya hepsini kaydeder. Bu nedenle, bir blok bir muhasebe defterinin veya kayıt defterinin bir sayfası gibidir.
  • Blok kaşifi (block explorer): İnsanların çevrimiçi olarak tüm kripto para işlemlerini görüntülemek için kullandığı bir araçtır.
  • Blok ödülü (block reward): Bir kişinin kripto para biriminin bir bloğunu başarıyla çıkarması durumunda elde ettiği kripto para miktarıdır.
  • Blok zinciri (blockchain): Çevrimiçi işlemleri kaydeden dijital, halka açık bir defterdir. Blok zinciri, kripto para birimleri için temel teknolojidir.
  • Düğüm (node): Bir kripto para ağına bağlanan bilgisayardır. Düğüm veya bilgisayar, doğrulama ve işlemleri aktarma yoluyla ağı destekler. Düğüm ağı, önceki işlemler hakkında bilgi depolar ve bunların gerçekliğini doğrulamaya yardımcı olur.
  • Fayda token’ı (utility token): Kullanıcılara bir ürüne veya hizmete gelecekte erişim sağlar. Fayda token’ı ilk coin arzları vasıtasıyla, yeni kurulan şirketler blok zinciri projelerinin geliştirilmesini finanse etmek için sermaye toplayabilir ve kullanıcılar bu hizmete gelecekte erişim satın alabilir (bazen de bitmiş ürünün etiket fiyatından indirimli olarak). Uygulama coin’leri veya kullanıcı token’ları (app coins or user tokens) olarak da adlandırılır.
  • Hisse kanıtı (proof of stake): Bir kişinin elindeki coin miktarına göre blok işlemlerini madencilik veya doğrulama yoluyla gerçekleştirebileceğini belirten bir kavramdır. Bir madencinin sahip olduğu Bitcoin veya altcoin miktarı ne kadar fazlaysa madencilik gücü de o kadar fazladır.
  • Hisse senedi token’i (Equity token): Borç/Tahvil veya şirket hissesi gibi bir varlığın sahipliğini temsil eden bir menkul kıymet token’ı alt kategorisidir. Bir girişim, blok zinciri teknolojisi ve akıllı sözleşmeleri kullanarak geleneksel bir ilk halka arzdan vazgeçebilir ve bunun yerine blok zinciri üzerinden hisse senetleri ve oy hakları çıkarabilir.
  • İlk coin halka arzı (initial coin offering): Kripto para sektöründe “ilk halka arz” (initial public offering) kavramının eşdeğeridir. Yeni bir coin, uygulama veya hizmet oluşturmak için para toplamak isteyen bir şirket, fon toplamak için bir ilk coin arzı başlatır. İlgilenen yatırımcılar halka arza katılabilir ve şirket tarafından çıkarılan yeni bir kripto para token’ı alabilir.
  • İş kanıtı (proof of work): Spam (dolandırıcılık) elektronik postaları (e-posta) göndermek veya hizmet reddi saldırıları başlatmak gibi bilgi işlem gücünün anlamsız veya kötü amaçlı kullanımlarını engellemek için önemsiz olmayan ancak uygulanabilir miktarda çaba gerektiren bir sistemdir. İş kanıtı, işlemleri onaylamak ve zincire yeni bloklar üretmek için blok zinciri ağında anlaşmaya varmak için fikir birliği mekanizmalarından biridir. İş kanıtıyla madenciler işlemleri doğrulamak ve ödüllendirilmek için birbirleriyle rekabet eder.
  • Kriptografi: Verileri kodlama ve kod çözmenin matematiksel ve hesaplamalı uygulamasını ifade eder. Bitcoin, biri genel-özel anahtar çiftlerini üretmeye adanmış ve diğeri “madencilik” (mining) için ayrılmış olmak üzere üç farklı kriptografik yöntem kullanır.
  • Kripto para madenciliği (cryptocurrency mining): Çeşitli kripto para birimleri için işlemlerin doğrulandığı ve blok zinciri dijital defterine eklendiği bir işlemdir. Kripto madenciliği, kripto para madenciliği, altcoin madenciliği veya Bitcoin madenciliği olarak da bilinir.
  • Kripto token’ı (crypto token): Kendi blok zincirlerinde bulunan ve bir varlık veya yardımcı programı temsil eden özel türde sanal para birimi token’larıdır. Genellikle kalabalık satışları için fon toplamak amacıyla kullanılırlar, ancak başka şeylerin yerine de kullanılabilirler. Ayrıca kripto varlıklar olarak da adlandırılırlar.
  • Madencilik teçhizatı (mining rig): Blok zincirini madencilik yoluyla sürdürmek için özel olarak tasarlanmış bir veya daha fazla bilgisayarı ifade eder.
  • Menkul kıymet token’ları (security tokens): Yatırımcılara paraları karşılığında bir ilk coin arzında sunulur. Menkul kıymet token’ları şirketin kendisine yapılan bir yatırımı temsil eder. Bunlar işlemler için kullanılmak üzere tasarlanmamıştır. Bunlar, altta yatan bir varlığa ait mülkiyet payının dijital bir temsilidir.
  • Sıfır onaylı işlem (zero confirmation transaction): Henüz blok zincirinde kaydedilmemiş ve doğrulanmamış bir değişimi ifade eder. Bunun yerine, satıcı hemen parasını aldığını varsayar ve satılanı teslim eder.
  • Tasdik defteri (attestation ledger): Bireysel işlemlerin desteklenmesi/kanıtlanması için oluşturulan kayıt veya hesap defteridir.

2. Bitcoin’e Alternatif Kripto Paralar

Bitcoin ilk kripto para birimiydi ve yazının yazıldığı tarihte 1,21 trilyon doların üzerinde bir piyasa değeriyle kripto para biriminin kralı olmaya devam etmektedir. Ancak 2008 yılından beri genellikle “altcoin” olarak adlandırılan yeni kripto para birimi varyasyonları tanıtılmıştır.

Bitcoin dışında çok sayıda kripto para türü vardır ve her birinin kendine özgü özellikleri ve amaçları vardır. İşte en önemlilerinden bazıları şunlardır:

  • Ethereum (ETH): Akıllı sözleşme işlevselliğiyle bilinen Ethereum, merkezi olmayan uygulamaların (dApp’ler) oluşturulmasını sağlayan bir platformdur.
  • Ripple (XRP): Hızlı ve düşük maliyetli para transferleri için tasarlanan Ripple, finans kuruluşları tarafından sınır ötesi ödemeler için sıklıkla kullanılmaktadır.
  • Litecoin (LTC): Genellikle “Bitcoin’in altınına karşı gümüş” olarak anılan Litecoin, Bitcoin’e kıyasla daha hızlıdır ve işlem ücretleri daha düşüktür.
  • Cardano (ADA): Akıllı sözleşmeler için daha ölçeklenebilir ve güvenli bir platform sağlamayı hedefleyen Cardano, “proof-of-stake” konsensüs mekanizmasını kullanmaktadır.
  • Polkadot (DOT): Farklı blok zincirleri arasındaki birlikte çalışabilirliğe odaklanarak bunların sorunsuz bir şekilde birlikte çalışmasını sağlar.
  • Chainlink (LINK): Akıllı sözleşmeleri gerçek dünya verilerine bağlayan merkezi olmayan bir oracle ağı sağlar.
  • Stellar (XLM): Ripple’a benzer şekilde Stellar da hızlı ve düşük maliyetli sınır ötesi ödemeler için tasarlanmıştır ancak daha çok bireysel kullanıcılara odaklanmıştır.
  • Binance Coin (BNB): Binance borsasının yerel token’ı olup, Binance ekosistemi içinde işlem ücretleri ve diğer hizmetler için kullanılır.
  • Tether (USDT): Amerika Birleşik Devletleri dolarının değerine sabitlenmiş, dalgalı kripto para piyasasında istikrar sağlamak için kullanılan bir sabit paradır (stablecoin).
  • Solana (SOL): Yüksek işlem hızı ve düşük ücretleriyle bilinen Solana, merkezi olmayan uygulamalar ve akıllı sözleşmeler için bir platformdur.
  • Dogecoin (DOGE): Başlangıçta bir şaka olarak yaratılan Dogecoin, önemli bir popülerlik kazandı ve genellikle bahşiş ve küçük işlemler için kullanılmaktadır.
  • Monero (XMR): Gizliliğe ve anonimliğe odaklanarak işlemlerin izlenemez ve bağlantılandırılamaz olmasını sağlar.

Bunlar günümüzde kullanılan mevcut kripto paralardan sadece birkaçıdır. Kripto para manzarası, düzenli olarak yeni coin ve token’ların tanıtılmasıyla sürekli olarak gelişmektedir.

3. Sabit Paralar (stablecoins)

Sabit paralar, fiyat istikrarı sunmaya çalışan ve bir rezerv varlık tarafından desteklenen bir kripto para sınıfıdır. Üç tür sabit para vardır:

  • İtibari para teminatlı sabit paralar (fiat-collateralized stablecoins); ABD doları, avro, pound veya yen gibi gerçek dünya varlıklarına sabitlenmiştir. En iyi bilinen sabit para Tether’dir.
  • Kripto para teminatlı sabit paralar (crypto-collateralized stablecoins) diğer kripto paraların rezervlerine bağlıdır. Aşırı teminatlandırma yoluyla bire bir oranlarını korurlar. MakerDAO, başka bir kripto para tarafından desteklenen bir kripto paradır. ABD dolarına sabitlenmiştir ve Ethereum tarafından desteklenmektedir.
  • Algoritmik sabit paralar (algorithmic stablecoins), arzı yönetmek ve paranın değerini korumak için algoritmalar ve akıllı sözleşmeler kullanır. Teminata güvenmezler, bunun yerine arzı talebe göre ayarlayan bir mekanizma kullanırlar. Bir örnek, sabit değerini korumak için Luna ile çift token sistemi kullanan TerraUSD’dir (UST).

Kripto para birimi yeteneklerini geliştirmek isteyen firmaların, bu alanda eğitim alarak işe başlamaları gerekir. Bu, personele müşterilerin fırsatı değerlendirirken her zaman riski gözeterek ihtiyaç duyacakları bilgi ve becerileri kazandırmak için kritik ilk adımdır. Bu alanda çok fazla kafa karışıklığı vardır ve firmaların bununla birlikte gelen riskleri ve fırsatları anlamaları önemlidir.

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.