1. Giriş
Sadece üç yıl içinde, kripto varlık holdingi FTX Group bir startup girişiminden 40 milyar dolarlık küresel bir fenomene, oradan da “serbest düşüş” (free-fall) yaşayan Bölüm 11 (Chapter 11[1]) kapsamında bir şirkete dönüştü. Bu bozulma, Web 3.0 yinelemesinde Depresyon dönemi banka başarısızlıklarıyla yaşayan milyonlarca FTX müşterisi için en acımasız olanı oldu.
Yeni bir makalede, hem devam eden FTX iflasının hem de düzenlemeye tabi borç veren Silvergate Capital Corp. da dâhil olmak üzere bir düzine büyük oyuncuyu talep eden kripto varlık sektörünün [1] daha geniş krizinin çok disiplinli bir analizi sunulmaktadır.
Makale, kripto iflaslarının, kriptonun kendisinin doğası gereği değil, en basit ifadeyle, dolandırıcılık eğilimi yüksek, düzenlemeye tabi olmayan finansal kurumlar olan ve onları Bölüm 11’in yeniden düzenlenmesi için uygunsuz hale getirerek iflas eden birçok kuruluşun özelliklerinden dolayı çok sorunlu olduğunu ileri sürüyor.
Buna bağlı olarak, söz konusu makale, bu tür kuruluşların finansal kurumlar için ve dolandırıcılık durumlarında kullanılan genel iflas şablonunu takip etmesi gerektiğini öne sürüyor [2]: sıradan bir tasfiye ve müşteri varlıklarının derhal iadesini gerçekleştirmek için bir kayyum atanması. Anılan makale aynı zamanda, çok ihtiyaç duyulan kripto gözetiminin ısmarlama mevzuatla başlaması gerekmediğini, ancak yönetişim ve operasyonlar için mevcut standartları uygularken düzenleyici odağın Kripto Platformlarına kaydırılmasıyla büyük ölçüde gerçekleştirilebileceğini savunmaktadır.
2. Kriptonun Evrimi ve Ekosistemi (Crypto’s Evolution and Ecosystem)
Birçok açıdan kripto, 2008 tarihli finans krizi ile Covid-19 arasındaki on yılın ruhunu mükemmel bir şekilde yakaladı ve eşitsizlik, ırksal adaletsizlik ve kurumlara, özellikle de hükümetlere ve finansal sisteme güvensizlik gibi güçlü temalardan yararlandı. [3] Bitcoin’in nispeten mütevazi 2009 yılı başlangıcından bu yana, sektör, aşağıda gösterilen çok aşamalı bir büyüme-çöküş büyüme döngüsü (multi-phase boom-bust growth cycle) sırasında yüksek oranda heterojen binlerce “coin” üretti.
Kripto geliştikçe, FTX ve Binance gibi Kripto Platformlarının ayırt edici bir özelliği olan, sektörle birlikte (ki, aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır) varlıklardan oluşan bir destek ekosistemi geliştirilmiştir. Kripto Platformları, müşterilerin kripto rampaları ve çoğu zaman spekülatif ekosistem içindeki faaliyet bağlantı noktası olarak hizmet ederken, sistemik riskleri azaltmak için geleneksel olarak ayrılmış hizmetler [borç verme, komisyonculuk, takas, saklama ve takas (lending, brokerage, clearing, custody, and exchanges) dâhil] sunan finansal kurumlardır. Bu nedenle, Kripto Platformları birbiriyle son derece bağlantılı hale gelmiş ve sektör bulaşma risklerini büyütmüştür -2008 yılı finans krizi ile önemli paralellikleri olan bir dinamik.
Bununla birlikte, geleneksel finans kurumlarının aksine, Kripto Platformları genel olarak denetimsiz kaldı ve düzenleyiciler bunun yerine bireysel kripto projelerine odaklandı -bu, kripto (varlık) iflaslarının benzeri görülmemiş sorunlarının altında yatan ve düzenleyici eylem için sağlam bir alanı temsil eden kritik bir ayrımdır.
3. FTX: Var mısınız?
FTX Group’un çok hızlı (meteoric) yükselişi ve Icarian düşüşü, kriptonun aşırılıklarını özetlemiştir. 2019’da, Alameda hedge fonuyla ünlü Kripto dahisi Sam Bankman-Fried, “kitleler için” (for the masses) kripto borsası FTX’i kurdu ve ünlülerin yönlendirdiği pazarlama ve agresif anlaşmalar yoluyla çılgınca bir büyüme sağladı ve sonunda milyonlarca müşteri ve 15 milyar dolarlık müşteri varlığı topladı.
2022 yılının ortalarında diğer kripto şirketlerinin başı belaya girdiğinde, FTX “beyaz şövalye” (white knight) kurtarmalarına öncülük etti ve daha büyük iyilik için “para yakmanın” (incinerating money) rahatlığı olduğunu iddia etti. Gerçek, özgecil olmaktan uzaktı; FTX, umutsuzca Bankman-Fried’in imparatorluğunu, özellikle de en sorunlu oyunculara büyük ölçüde maruz kalan Alameda hedge fonunu desteklemeye çalışıyordu.
FTX ile Alameda arasındaki “alışılmadık derecede yakın” (unusually close) bağları vurgulayan bir hikâyenin tetiklediği çöküşle bir haftadan kısa bir süre içinde FTX çözüldü ve her iki şirketin varlıklarının büyük ölçüde FTX’in “icat ettiği” (invented) şüpheli bir “token” olan FTT olduğu gözlemlendi. Müşteriler, bankanın hızla iflas etmesi ve ardından serbest düşüşle kaçtı. Enron’un tasfiyesini denetleyen bir iflas gazisi olan John J. Ray III CEO olarak görevi devraldıktan sonra, “Kariyerimde hiç bu kadar kurumsal kontrollerin bu kadar kesin bir şekilde başarısız olduğunu ve güvenilir finansal bilgilerin bu kadar tamamen yok olduğunu görmemiştim” dedi. Farklı bir şekilde ifade etmek gerekirse, eğer lisans öğrencileri tarafından yönetiliyorsa FTX, Lehman Brothers’a benzemeye başladı.
4. Önemli FTX İflas Sorunları (Key FTX Bankruptcy Issues)
Savcıların iddialarına göre Bankman-Fried, FTX’i Alameda’yı kurtarmak için müşteri fonlarını kullanması, yöneticiler ve aile için lüks gayrimenkuller de dâhil olmak üzere varlıklar satın alması ve milyonları kara para siyasi katkılarına kanalize etmesi için yönlendirdi.
Boyutu, önemi ve yaygın dolandırıcılığı açısından benzersiz olmakla birlikte, FTX’in iflasının merkezindeki temel sorunlar –müşteri hesaplarının durumu, varlık kurtarma ve kurumsal yönetişim (status of customer accounts, asset recovery, and governance)- Kripto Platformlarının işlemlerinde geniş ölçüde geçerlidir. Belki de buradaki en kritik soru, müşterilerin mülklerine nasıl davranılacağıdır -başka bir deyişle, yatırımcılar paralarını nasıl geri alırlar? Temel yasal meseleler, müşteri hesaplarının iflas masasının mülkü haline gelip gelmeyeceği ve genişleyen küresel imparatorluğun farklı kuruluşları aracılığıyla yatırımcıların farklı muamele görüp görmeyeceğidir.
Müşterilere geri ödeme yapmanın kritik yollarından biri, varlıkların kurtarılması, özellikle iflas öncesi içeriden öğrenilen işlemler -2 milyar dolarlık krediler ve 250 milyon doları aşan lüks emlak satın alımları dâhil- ile yüzlercesi “incelenmekte olan” (under review) şüpheli yatırımlar olacaktır. Buna ek olarak, FTX iflas masası, 196 Amerika Birleşik Devletleri Kongresi üyesine (yaklaşık üçte bir) yapılan yüz milyonlarca siyasi katkıyı geri almaya çalışıyor.
İlave çetrefilli sorunlar kurumsal yönetişimi gündeme getiriyor: özellikle, FTX’ten kim sorumlu ve ilerleme planı nedir? Mezkûr makale, bu zorlukların, Bölüm 11 sürecinin FTX gibi bir kuruluş için neden uygun olmadığının altında yatan birkaç net yanıtı olduğunu öne sürüyor.
5. Kripto Platformu İflasları: İyileştirme için Zorluklar ve Stratejiler (Crypto Platform Bankruptcies: Challenges and Strategies for Improvement)
Kripto Platformu iflaslarının içerdiği yasal komplikasyonlar evreni genellikle kriptonun doğasına atfedilse de, anılan makale daha basit bir temel neden öne sürüyor: Kripto Platformları karmaşık, düzenlenmemiş finansal kurumlardır. Diğer birçok şirket türünden farklı olarak, finansal kurumlar, alacaklılardan ziyade hesap sahipleri ve mudiler (mevduat sahipleri) için öncelik esasına dayanan özel iflas rejimlerine tabidir. Kripto Platformlarının gelişigüzel, sınır tanımayan ön talep/dilek operasyonları, zaten uygun olmayan Bölüm 11 süreçlerini daha da şiddetlendirmiştir.
Bu kabul edilemez durumu iyileştirmek için, söz konusu makalede iki dizi öneride bulunulmaktadır:
İlk olarak, dolandırıcılık eğilimi yüksek finansal kurumlar olan Kripto Platformları, finansal kurumlar için ve dolandırıcılık durumlarında kullanılan iflas şablonunu takip etmelidir: müşteri varlıklarını derhal iade eden düzenli bir tasfiyeyi gerçekleştirmek için bir kayyum atanması (appointment of a trustee to effectuate an orderly liquidation that promptly returns customer assets). Bu yaklaşım, müşterilere teminatsız alacaklılar yerine hesap sahipleri (account holders, rather than unsecured creditors) gibi davranmak (kritik öncelik farklılıklarına sahip bir ayrım) dâhil olmak üzere çok sayıda fayda sağlarken çok ihtiyaç duyulan netliği sağlar, böylece yasal maliyetleri azaltır ve mağdurlara daha fazla para iade eder.
İkincisi, Kripto Platformlarının gözetimi açıkça gerekli olsa da, kriptoya özgü yasal çerçeveler geliştirmeyi gerektirmez. Aslında, Kripto Platformlarını mevcut kurumsal yönetişim ve operasyon standartlarında tutarken, düzenleyici odağı kripto projelerinden ve etkileyicilerden Kripto Platformlarına (sektörün tüketiciler ve pazarlar için risk bağlantı noktası) kaydırarak ve geleneksel finansal sistemin korunmaya devam etmesini sağlayarak önemli tüketici koruma kazanımları elde edilebilir.
[1] Derleyenin Notu: Bölüm 11, ABD İflas Yasasına ilişkin olup; esas olarak genellikle bir şirket veya ortaklığı içeren yeniden yapılanmayı sağlar. Bölüm 11 borçlusu, genellikle işini canlı tutmak ve alacaklılara zaman içinde ödeme yapmak için bir yeniden yapılanma planı önerir. İş dünyasındaki kişiler veya bireyler de 11. Bölüm kapsamında yardım isteyebilir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. “Chapter 11-Bankruptcy Basics” < https://www.uscourts.gov/services-forms/bankruptcy/bankruptcy-basics/chapter-11-bankruptcy-basics >
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.