Hükümetler yıllardır, işlerinin büyük bir kısmı Amerika Birleşik Devletleri veya Kanada gibi ülkelerde işlem görse bile, daha düşük vergi oranlarına sahip ülkelerde yerleşik şirketlerden vergi almakta zorlanmaktadırlar. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organization for Economic Co-operation and Development; OECD), Küresel Asgari Vergi’nin (Global Minimum Tax-GMT) oluşturulması üzerinde çalışmaktadır. Küresel Asgari Vergi, geliri değil kârı hedeflemekte olup; çokuluslu şirketlerin (multi-national corporations) şu andaki kârlarını vergi etkilerinden korumak için kullandıkları boşlukların azaltılmasına yardımcı olmak için tasarlanmıştır.
Küresel asgari vergi nedir?
Küresel Asgari Vergi, büyük şirketlerin ödeyeceği, uluslararası ölçekte kabul edilmiş asgari vergi oranıdır. Yeni Küresel Asgari Vergi ile kârlar için önerilen %15’lik (yüzde 15) bir oran belirlenmiştir. OECD teklifi 137 ülkenin desteğini almış ve Ekim 2021’de Roma’da yapılan Zirvede 2024 geçerlilik tarihiyle onaylanmıştır.
Çokuluslu şirketlerin kendilerini bir ülkede veya başka bir ülkede konumlandırmayı seçmelerinin temel nedeni, genellikle mevcut kurumlar vergisi oranına bağlıdır. İrlanda gibi daha düşük vergi oranlarına sahip ülkeler, kârlarını korumayı amaçlayan şirketlerin akınına maruz kalmıştır. Küresel Asgari Vergi, yargı bölgesinin kurumlar vergisi oranı ile Küresel Asgari Vergi arasında “ek” bir vergi olacak, uluslararası olarak kabul edilmiş bir minimum vergidir. Küresel Asgari Vergi, birden fazla ülkede faaliyet gösteren işletmeler için bir minimum vergi oranı belirleyerek ve şirketlerin vergilendirmeden kaçınmak için kârlarını ülkeler arasında nasıl aktarabilecekleri konusunda daha sıkı kurallar getirerek çalışır.
Küresel Asgari Vergi iki sütunlu bir yaklaşıma dayanmaktadır: Birinci Sütun (Pillar One) vergilerin nereye ödeneceğine odaklanırken, İkinci Sütun[1] (Pillar Two) vergilerin Küresel Asgari Vergi aracılığıyla nasıl ödeneceğine odaklanmaktadır. İkinci Sütun üç kurala odaklanır:
- Gelire Dâhil Etme Kuralı (Income Inclusion Rule);
- Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı (Under Taxes Profit Rule),
- Vergi Kuralına Tabi Olma (Subject to Tax Rule).
Küresel Asgari Vergi, işletmelerin kârlarını daha düşük vergi oranlarına sahip ülkelere kaydırma teşvikini azaltmak ve tüm ülkelerin çokuluslu şirketler tarafından ödenen vergilerden adil bir pay almasını sağlamak için tasarlanmıştır. OECD, uygulandığı takdirde Küresel Asgari Vergi’nin hükümetlere sağlık ve eğitim gibi kamu hizmetleri için ek gelir sağlayacağını ve aynı zamanda küresel vergilendirmede adaleti artıracağını savunmuştur.
Vergi profesyonelleri açısından bakıldığında Küresel Asgari Vergi, veri toplama ve beyan/raporlama konusunda çok sayıda zorluk sunmaktadır. Etkilenen 10 binden fazla işletmenin ve çok sayıda uyum sorununun olduğu bir ortamda, vergi profesyonellerinin raporlamalarını destekleyecek yeni araçlara ihtiyacı olacaktır.
Küresel asgari verginin önemi
Küresel Asgari Vergi, genel olarak, vergilendirmede daha fazla adalet ve eşitlik sağlamak için yola çıkmıştır. Şirketlerin kârlarını daha düşük vergili bölgelere kaydırma teşvikinin azaltılmasıyla vergi eşitsizliklerinin yeniden dengelenmesi sağlanabilir. OECD, Küresel Asgari Vergi aracılığıyla küresel olarak fazladan 220 milyar ABD doları vergi geliri toplanmasını beklemektedir[2]. Amaç, hükümetler tarafından toplanan vergi gelirlerinin sağlık ve eğitim gibi programlara aktarılmasıdır.
Şu anda Küresel Asgari Vergiyi destekleyen 136 ülkeden[3] bazıları şunlardır: Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Birleşik Krallık, İsviçre, Hollanda, Bahamalar, Suudi Arabistan, Fransa, Finlandiya, Panama, Portekiz, Rusya Federasyonu, Yunanistan, Almanya ve Lüksemburg.
Dikkate değer istisnalar arasında İrlanda, Estonya, Peru, Saint Vincent ve Grenadinler, Sri Lanka, Nijerya ve Kenya yer almaktadır[4].
Küresel asgari verginin geleceği
Küresel Asgari Vergi’nin, gelirlerini ve kârlarını barındırabilecekleri vergi açısından en verimli ülkeleri ararken, çokuluslu şirketlerin küresel olarak yeniden örgütlenmesini teşvik etmesi muhtemeldir. Nispeten düşük kurumlar vergisine sahip ülkeler, Küresel Asgari Vergi’nin yaratacağı “dâhil etme etkisini” (top-up[5]) azaltmak için yurt içi kurumlar vergisi oranlarını artırabilir ve hem şirketler hem de ülkeler için yeni rekabet değerleri tanımlayan başka teşvikler sunabilir. Dijital Hizmet Vergileri (Digital Services Taxes), OECD’nin Küresel Asgari Vergi girişiminden önce ortaya çıkmaya başlamıştı ve kâr ile değil gelir ile bağlantılı olduğundan, Küresel Asgari Vergi yürürlüğe girdikçe Dijital Hizmet Vergisi’nde bazı ayarlamalar yapılabilir. Küresel Asgari Vergi’nin çokuluslu şirketleri hedef aldığına şüphe olmasa da, çoğu zaman olduğu gibi, küçük işletmeler ve kuruluşların Küresel Asgari Vergiden daha fazla etkilenmesi muhtemeldir.
Küresel Asgari Vergi, vergi kuralları ve beyan/raporlama da dâhil olmak üzere pek çok muhasebe ve vergi unsuruna değineceğinden , vergi uzmanları önümüzdeki aylarda müşterilerinin yasal uyum konusunda yardımcı olma ve raporlamalarını organize etme konusunda çok büyük bir zorlukla karşılaşacaktır. 2024 yılında kullanıma sunulması beklenen vergi profesyonelleri, 2024 ve sonrasında Küresel Asgari Vergiye yönelik bir plan geliştirmede proaktif olmak isteyecektir. Şu anda vergi departmanı çalışanlarının %57’si Küresel Asgari Vergi uygulamasını karşılamak için ihtiyaç duydukları kaynaklara sahip olmadıklarını belirtmişlerdir.
Küresel Asgari Vergi, şirketlerin dinamik jeopolitik ortamını ele alan ilk koordineli uluslararası çabadır. Yıllardır küresel vergi kârlarının ele alınması sorunu hükümetleri rahatsız etmiştir. OECD, Matrah Aşındırma ve Kâr Paylaşımı Girişimi (Base Erosion and Profit Sharing Initiative) kapsamında küresel vergi eşitliğine yönelik ilk uluslararası girişimi hayata geçirmiştir. Bu, vergi profesyonelleri için, uluslararası müşteri tabanlarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kaynaklarına ve araçlarına yatırım yapma fırsatıdır.
[1] Çevirenin Notu: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) Küresel Vergi Anlaşması’nın 2. Sütunu vergi rekabetini ve kurumlar vergisi oranlarında “dibe doğru yarış” (race to the bottom) olarak adlandırılan yarışı sınırlandıracaktır. Dünya çapında “önemli bir ekonomik ayak izine” (significant economic footprint) sahip olan büyük çokuluslu şirketlerin sınır ötesi kârlarına uygulanan küresel asgari vergi biçiminde asgari etkin bir vergi oranı oluşturulacaktır. Önerilen küresel minimum vergi oranı %15’tir.
[2] <https://www.reuters.com/markets/oecd-offers-final-guidance-global-minimum-corporate-tax-2023-02-02/>
[3] <https://www.oecd.org/tax/beps/oecd-g20-inclusive-framework-members-joining-statement-on-two-pillar-solution-to-address-tax-challenges-arising-from-digitalisation-july-2021.pdf>
[4] <https://www.reuters.com/business/countries-backs-global-minimum-corporate-tax-least-15-2021-07-01/>
[5] “Top-up”:
İsim
1. bir şeyi istenen seviyeye yükseltmek veya bu seviyede tutmak için ona eklenen miktar
Art arda 10 tedavi ve ardından ara sıra ekleme
2. Britanya
bir içeceğin seviyesine eklenen ve genellikle onu kabın ağzına kadar getiren miktar
Yüklemeye hazır olan var mı?
Size bir takviye verebilir miyim?
Sıfat
3. bir şeyi istenen seviyeye yükseltmek veya bu seviyede tutmak için ona eklenen bir miktar olmak veya dâhil olmak
tamamlama kredisi
<https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/top-up#:~:text=Chiefly%20British-,1.,full%20dictionary%20entry%20for%20top>
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.