Ödeme sistemleri (payment systems) bir ülkenin ekonomik faaliyetlerinin ve finans sektörünün merkezinde yer alır. Ulusal ödeme sistemlerindeki (national payments systems) iyileştirmeler, ekonomi için genel tasarrufa yol açar ve menkul kıymet yönetimini ile işlem sürecini güçlendirir. Bu sistemler riskleri azaltarak ve likidite yönetimini destekleyerek finansal istikrarı güçlendirmektedir. Ödeme hizmetleri aynı zamanda insanların güvenli ve uygun maliyetli bir şekilde ödeme yapmalarına ve almalarına, mevcut değerleri güvenli bir şekilde saklamasına ve daha geniş finansal hizmetlere erişim ve bunları kullanmasına olanak tanıyan işlem hesapları aracılığıyla finansal katılımın kritik bir sağlayıcısı durumundadır.
Dünya Bankası, küresel ödeme sistemleri anketi (Global Payment Systems Survey) yoluyla kıyaslama ve izleme de dâhil olmak üzere, çok çeşitli finansman, teknik yardım ve bilgi araçları marifetiyle, özel sektör paydaşları ile işbirliği içinde, ulusal ödeme sistemlerini iyileştirme konusunda ulusal otoritelere destek vermiştir. Küresel ödeme sistemleri anketinin altıncısı da, dünya çapındaki ödeme ve mutabakat sistemlerinin (payment and settlement systems) çeşitli özellikleri ile ödeme sistemleri ve hizmetlerine ilişkin nakitsiz işlemlere dair yasal, düzenleyici ve gözetim çerçeveleri hakkında karşılaştırmalı bilgi sağlamaktadır. İşte bu altıncı anketten elde edilen ana bulgular aşağıda verilmiştir:
1. Nakitsiz işlemler, Kovid-19 salgınının da etkisiyle artmakta ancak uçurum devam etmektedir.
Daha güvenli, daha verimli ve daha kapsayıcı olarak görülen nakit dışı ödeme yöntemlerinin kullanımı dünya çapında artmaktadır. 2017’den 2020’ye kadar dünya genelinde kişi başına düşen yıllık nakitsiz işlem sayısı 91’den 135’e yükselmiştir. Genel olarak bu rakam düşük ve orta gelirli ekonomilerde (low and middle-income economies) iki katına çıkarken, aynı dönemde yüksek gelirli ekonomilerdeki (high-income economies) büyümenin %17 (yüzde 17) olacağı tahmin edilmektedir. Bu ilerlemeye rağmen, düşük ve orta gelirli ülkelerde dijital ödemelere erişim ve dijital ödemelerin kullanımındaki eşitsizlikler hâlâ önemli düzeydedir.
2. Ödemelere ilişkin yasal ve düzenleyici çerçeveler güçlendirilmiştir.
Ödeme ve mutabakat sistemlerinin geliştirilmesindeki ilerlemeyi destekleyen önemli bir unsur, ödeme sistemine dair yasaların yürürlüğe girmesi olmuştur ki; bu durum şu anda araştırmaya katılan ülkelerin %81’inde görülmektedir. Bu, 2007 yılındaki ilk küresel ödeme sistemleri anketi ile karşılaştırıldığında önemli bir artış olup; bu tür yasalara ankete yanıt veren ülkelerin yalnızca %46’sında rastlanmıştır.
3. Havale hizmeti sağlayıcılarına yönelik şeffaflık ve kamuyu aydınlatma yükümlülüklerinde önemli iyileşmeler görülmüştür.
Havale işlemlerinin saydamlığı, karmaşıklıkları göz önüne alındığında oldukça önemlidir; bunlar genellikle iki ülkede gerçekleşir ve neredeyse her zaman bir para birimi dönüşümü içerir. Küresel ödeme sistemleri anketine göre çoğu yargı bölgesinde, havale işlemleri sırasında müşterilere belirli bilgilerin sağlanmasını gerektiren düzenlemeler bulunmaktadır. Bunlar, işlemin ayrıntılarını içeren makbuzların verilmesini, ücretlerin, döviz kurlarının, vergilerin açıklanmasını ve mevcut rücu mekanizmalarına ilişkin bilgileri içermektedir.
4. Hızlı ödemelerin yaygınlaşması ivme kazanmakta ve yüzyılın başında Gerçek Zamanlı Brüt Ödeme/Mutabakat sistemlerinin (Real Time Gross Settlement systems) hızla benimsenmesine benzer bir yolda ilerlemektedir.
Yüksek gelirli ekonomiler hızlı ödeme sistemlerinin (fast payment systems) uygulanmasına öncülük etmektedirler. Mevcut sistemler çoğunlukla kredi transferlerini ve çeşitli kanalları desteklemektedir. Hızlı ödeme araçları, nakit paranın anında ödeme özelliğini taklit etmeyi amaçlamaktadır ki; bu, özellikle nakit paranın hâlâ tercih edilen ödeme yöntemi olduğu ülkeler için geçerlidir. Ankete katılan ülkelerin %61’inde (beşinci küresel ödeme sistemleri anketindeki %43’e kıyasla) bir hızlı ödeme sistemi veya eşdeğer hizmet hâlihazırda faaliyette olup, diğer 27 ülke ise önümüzdeki üç yıl içinde bir hızlı ödeme sistemi uygulamayı planlamaktadır. Dünya Bankası son zamanlarda “Sorunsuz, Uygun Fiyatlı, Güvenli, Zamanında İşlemler” Projesi (Frictionless Affordable Safe Timely Transactions-FASTT) aracılığıyla hızlı ödemeler konusunda ülkelere küresel araştırma ve teknik yardım sağlanmasında öncü bir rol oynamıştır.
5. Siber güvenlik ve siber dayanıklılık, düzenleyici otoriteler için en önemli önceliktir.
Dünyanın dört bir yanındaki düzenleyici otoriteler, finans sektöründe siber güvenliğin artan öneminin ve siber riskleri azaltmak için proaktif önlemler almanın gerekliliğinin farkına varmaktadırlar. Sonuç olarak, dünya çapındaki ekonomilerin %80’i siber güvenlik ve/veya siber dirençliliğe yönelik ulusal bir strateji uygulamış, %71’i finans sektörü düzeyinde, %85’i ise merkez bankası düzeyinde bu tür stratejiler geliştirmiştir.
6. Ulusal ödeme sistemleri, verimliliği artırmak ve teknolojik yeniliklere ayak uydurmak için sürekli olarak gelişmektedir.
Ankete katılan ülkelerin çoğu, ulusal ödeme sistemlerinin modernizasyonu için reformlar gerçekleştirmektedirler. Bu reformlar öncelikle teknolojik yeniliklere yanıt verme ve ulusal ödeme sisteminin genel verimliliğini artırma ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, düşük ve orta gelirli ülkeler için bu reformların bir diğer önemli motivasyonu da finansal erişimin ve katılımın genişletilmesidir.
Yukarıda yer alan bu bulgular, anket raporunda ve ona eşlik eden veri tablolarında yer alan bilgilerden yalnızca küçük bir grubu oluşturmaktadır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.