Giriş
Madencilik sektörünün uçsuz bucaksız dünyasında yolculuk, ham minerallerin topraktan çıkarılmasıyla bitmez. Bunun yerine, bu yalnızca alt işleme (downstream) veya “Hilirisasi”[1] olarak da bilinen dönüştürücü bir sürecin başlangıcıdır. Bu önemli aşama, katma değerli mineral ürünler yaratmak, endüstriyel kalkınmayı teşvik etmek ve ekonomik faydaları en üst düzeye çıkarmak için hammaddelerin rafine edilmesini ve geliştirilmesini içerir. Bununla birlikte, alt işleme aşamasına geçmek, lisans almak, çevre standartlarına uymak, ihracat düzenlemelerinde gezinmek ve yatırım teşviklerinden ve vergi düzenlemelerinden yararlanmak da dâhil olmak üzere karmaşık bir düzenleyici ortamdan geçmeyi gerektirir. Şimdi bu önemli istikametlerin ayrıntılı bir incelemesine başlayalım.
1. Alt İşleme Lisansı (downstream processing licensing)
Madencilik sektöründe alt işleme girişimlerine koyulmak, düzenleyici çerçevelere titizlikle uyulmasını gerektirir. Bu yolculuğun ön saflarında ise ilgili devlet kurumlarından lisans ve izinlerin alınması yer alır. Maden kaynakları açısından zengin bir ülke olan Endonezya’da Enerji ve Maden Kaynakları Bakanlığı (Ministry of Energy and Mineral Resources), madencilik faaliyetlerini denetleyen merkezi bir otorite olarak karşımıza çıkar.
Düzenlemeler labirentinde gezinen potansiyel alt işlemcilerin, Enerji ve Maden Kaynakları Bakanlığı’ndan gerekli lisansları alması gerekir. Bu lisanslar, çevre izinleri, operasyonel izinler ve alt işleme faaliyetlerine göre uyarlanmış özel onaylar dâhil olmak üzere çeşitli konuları kapsar. Sıkı çevre düzenlemelerine uyum, sürdürülebilir ve sorumlu madencilik uygulamaları sağlayan, tartışılamaz bir ön koşuldur.
Ayrıca, yerel yönetimler ve topluluklarla işbirliği yapılması, karşılıklı anlayışın geliştirilmesi ve sosyal kabulün sağlanması zorunludur. Paydaşlarla sağlam ilişkiler kurmak, başarılı alt işleme çabalarının temelini güçlendirir, uyumu ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eder.
2. Katma Değerli Maden İhracatı Düzenlemeleri (value-added mineral export regulations)
Ekonomik getiriyi en üst düzeye çıkarmak ve yurt içi endüstriyel büyümeyi teşvik etmek amacıyla, katma değerli maden ürünlerinin ihracatını düzenleyen düzenlemeler büyük önem taşımaktadır. Endonezya’nın düzenleyici ortamı, ham maden ihracatından uzaklaşarak yurt içi katma değeri teşvik etmeye yönelik stratejik bir değişimin altını çizmektedir.
Ticaret Bakanlığı ile Enerji ve Maden Kaynakları Bakanlığı gibi kurumlar tarafından titizlikle hazırlanan ihracat düzenlemeleri, ülke sınırları içerisinde değer katmayı teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Nikel pik demir[2], rafine edilmiş boksit ve diğer katma değerli mineral ürünler (nickel pig iron, refined bauxite, and other value-added mineral products), Endonezya’nın endüstriyel hedeflerinin temel direkleri olup, teknolojik yenilikleri ve ekonomik çeşitliliği teşvik etmektedir.
Bu düzenleyici çerçeve kapsamında, ihracatçıların katma değerli maden ürünlerine uygulanan ihracat kotalarını, vergileri ve kısıtlamaları yönetmesi gerekir. Bu düzenlemelere uyum sadece yasal bir zorunluluk değil aynı zamanda ekonomik hedefler ile ulusal kalkınma gündemleri arasındaki sinerjiyi teşvik eden stratejik bir zorunluluktur.
Ayrıca, alt işlemciler ile ortaklıkları ve işbirliklerini teşvik etmek, değer zinciri entegrasyonunu geliştirir, endüstriyel ortakyaşamı katalize eder ve sinerjik faydaları en üst düzeye çıkarır (catalysing industrial symbiosis and maximising synergistic benefits). Paydaşlar arasındaki çıkarların ve hedeflerin uyumlu hale getirilmesi, sürdürülebilir büyümenin ve paylaşılan refahın yolunu açar.
3. Yatırım Teşvikleri ve Vergi Düzenlemeleri (investment incentives and tax regulations)
Endonezya hükümeti, ekonomik büyümeyi ve endüstriyel kalkınmayı teşvik etmede alt işleme süreçlerinin önemli rolünün bilincinde olarak, bu sektördeki yatırımları teşvik etmek için bir dizi yatırım teşviki ve vergi düzenlemesi sunmaktadır. Bu teşvikler, alt sanayilerin rekabet gücünü arttırmayı, yabancı yatırımı çekmeyi ve yerli girişimciliği teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
Temel teşviklerden biri, uygun alt işleyicilere kurumlar vergisinden muafiyet süresi sunan vergi tatillerinin sağlanmasıdır. Bu, uzun vadeli yatırım taahhütlerini teşvik ederek finansal rahatlama sağlar ve küresel pazarlarda rekabet gücünü artırır.
Ayrıca, alt işleme tesislerinin kurulması veya genişletilmesi sırasında ortaya çıkan uygun sermaye harcamalarını dengelemek için yatırım indirimleri mevcuttur. Bu, sermaye yatırımını kolaylaştırır, proje zaman çizelgelerini hızlandırır ve genel yatırım ortamını iyileştirir.
Özel Ekonomik Bölgeleri (Special Economic Zones), alt işleme faaliyetlerini teşvik etmek için başka bir yol sunmaktadır. Belirlenmiş bu bölgeler, yatırımları çeken ve ihracata yönelik sanayileşmeyi teşvik eden elverişli bir düzenleyici ortam, kolaylaştırılmış idari süreçler ve ayrıcalıklı vergi uygulaması sunmaktadır.
Alt işleme sektöründeki paydaşlar, bu yatırım teşviklerinden ve vergi düzenlemelerinden yararlanarak sermaye tahsisini optimize edebilir, yatırım risklerini azaltabilir ve operasyonel verimliliği artırabilir. Bu da yenilikçiliği, istihdam yaratmayı ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik ederek Endonezya’yı katma değerli maden işleme konusunda küresel bir merkez olarak konumlandırmaktadır.
Sonuç
Madencilik sektöründeki alt işleme süreci, özü itibarıyla mevzuata uygunluk, stratejik ortaklıklar ve yatırım teşvikleri ile desteklenen bir dönüşüm ve değer yaratma yolculuğunu bünyesinde barındırır. Paydaşlar, düzenleyici karmaşıklıkları aşarak, iş birliğini teşvik ederek ve yatırım teşviklerinden yararlanarak Endonezya’nın maden kaynaklarının tüm potansiyelini ortaya çıkarabilir ve refah, sürdürülebilirlik ve ortak ilerleme ile tanımlanan bir geleceği teşvik edebilir.
[1] Bu sözcük Endonezya’ca olup, hammadde üreten sanayilerin (üst sanayi), malzemeleri nihai/bitmiş ürüne dönüştüren sanayilere (alt sanayi) dönüşmesini ifade eder.
[2] Çevirenin Notu: “Üniversite eğitimimizin 2’nci ila 4’üncü sınıflarında aralıklı olmak üzere pik demir döküm tesislerinde çalışılmış olup, söz konusu tesislerin ark ocaklarında çoğunlukla Belçika ve Endonezya pik demirinin kullanıldığına şahit olunmuştur.”
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.