Eşsiz ülkem ‘Türkiye Cumhuriyeti’ni sevenlere ve yararı için çalışanlara bin minnet ve saygıyla…
Merkezi Olmayan Finans (Decentralised Finance-DeFi), kripto varlık alanındaki en son gelişme olup; geleneksel finansal sistemi, esas olarak Ethereum blokzinciri ağı üzerine inşa edilmiş uygulamalar [1] aracılığıyla açık, merkezi olmayan, izinsiz ve otonom bir şekilde kopyalama iddiasındadır. Teminatlı borç verme, bu raporun [2] yazıldığı sırada Merkezi Olmayan Finans uygulamalarında kilitlenen kripto varlıkların değerinin yarısından fazlasını oluşturan en hızlı büyüyen Merkezi Olmayan Finans ürünüdür. İkinci en büyük faaliyet, merkezi olmayan borsaları (decentralised exchanges-DEX) içerirken, diğer uygulamalar türev ürünler ve sentetik ürünler, varlık yönetimi, sigorta, ödemeler ve tahmin piyasaları sunar.
Merkezi Olmayan Finans borç verme faaliyetleri, çoğu faaliyet teminatlı borç vermeyi içerdiğinden, geleneksel tüketici/perakende banka kredisi yerine, piyasaya dayalı krediyi (menkul kıymet kredisi, repo) yansıtmaya çalışır. [3] Özellikle, getiri/kâr rehabilitasyonu veya likidite madenciliği, Merkezi Olmayan Finans kullanıcılarının [4] kripto varlık varlıklarını uygulamalara kilitlemelerine ve sisteme likidite sağlanması karşılığında (protokol tarafından çıkarılan faiz veya yeni token’ler) ödüller oluşturmalarına olanak tanıyan bir süreçtir. Bu, geleneksel borç verme etkinliğinden önemli bir farktır, çünkü Merkezi Olmayan Finans kullanıcıları esasen bu tür protokolleri kripto varlıklarını kullanmak veya onları Merkezi Olmayan Finans protokollerinde kilitlemek için kullanır ve başkalarının bunları bir miktar ücret karşılığında borçlanma/kaldıraç için ödünç almalarına olanak tanır.
Merkezi Olmayan Finans, dağıtık defter teknolojisi (distributed ledger technology-DLT) uygulamaları üzerine inşa edilmiş olsa da, dağıtık defter teknolojisi tabanlı finansal uygulamalar Merkezi Olmayan Finans’ın varsayılan olarak bir parçası değildir. Merkeziyetsizliğin derecesi bir Merkezi Olmayan Finans projesinden diğerine değişir ve çoğu durumda uygulamanın geliştirme aşamasına bağlıdır. Merkezi Olmayan Finans projelerini açıklamak için bu raporda kullanılan temel tanımlayıcı özellikler arasında gözetim dışı doğası (yani, hiçbir merkezi otorite veya başka bir aracı, katılımcıların dijital varlıklarına erişim veya kontrol sağlayamaz), topluluk odaklı yönetişimi (yani, karar verme için katılımcılara güvenme) ve şekillendirilebilirliği (yani, Merkezi Olmayan Finans bileşenleri yeni ürünler oluşturmak için bir araya getirilir) [5] yer alır. Merkezi Olmayan Finans’ın son zamanlardaki coşkusu göz önüne alındığında, pek çok start-up ve proje, gerçekten merkezsizleşmeden kendilerini keyfi bir şekilde Merkezi Olmayan Finans olarak pazarlamaktadır.
Merkezi Olmayan Finans piyasası, 2020 yılı yazında, bir dizi Merkezi Olmayan Finans uygulamasının kullanıcılar tarafından ilgi görmesiyle birlikte manşetlere çıkmaya başladı ve o zamandan beri ilk boyutunun katlarına ulaştı. Kasım 2021 itibarıyla Ethereum blok zincirleri üzerine inşa edilen Merkezi Olmayan Finans uygulamalarında kilitlenen kripto varlıkların toplam değeri, Temmuz 2020’de 2 milyar Amerika Birleşik Devletleri (ABD) dolarının altındayken 100 milyar ABD dolarına ulaştı (50 kat artış). [6] Sunulan çok yüksek getiriler, bu getirileri kaçırma korkusu ve diğer kripto varlık faaliyetlerinden elde edilen kârların geri dönüşümü göz önüne alındığında, açıkça spekülasyon ile yönlendirilen bir pazarda Merkezi Olmayan Finans token’lerinin fiyatındaki artışın temel itici güçleri yok gibi görünüyor. Ana kripto varlıklarının (Bitcoin, ETH) fiyatları arasında geri bildirim döngüleri vardır ve bazı yatırımcılar, bu piyasaya enflasyonist dönemlerde kripto varlık performansına dair herhangi bir kanıta rağmen, getiri veya alternatif bir enflasyon koruması olarak algıladıkları şey için katılıyor. Bu nedenlerden dolayı, büyük kripto varlık fiyatlarının yüksek oynaklığı, Merkezi Olmayan Finans piyasasının kırılganlığına katkıda bulunmuştur. Merkezi Olmayan Finans uygulamalarındaki istismarların görülme sıklığı ve büyüklüğü bu kırılganlığı artırmakta olup; Ocak-Kasım 2021 döneminde açıklardan yararlanma [7] ve hatalar yoluyla Merkezi Olmayan Finans protokollerinden 1,4 milyar ABD doları alındığı tahmin edilmektedir (The Block, 2021).
Merkezi Olmayan Finans pazarının boyutu, bu aşamada daha geniş kripto varlık pazarına göre küçük olsa da Merkezi Olmayan Finans alanı, değişken kripto varlık piyasalarındaki hızlı büyümesi, artan sayıda bireysel ve kurumsal yatırımcıyı çekmesi ve kaldıraç kullanımı gibi ilgili riskler nedeniyle hâlâ incelemeye değerdir. Kripto varlık etkinliği giderek yaygınlaştıkça, iki sistemin sınırları daha geçirgen hale gelmekte olup; Merkezi Olmayan Finans’ın geleneksel finansal piyasalar ile artan birbirine bağlılığı, büyük finansal piyasalara ve reel ekonomiye potansiyel yayılma risklerine yol açabilir. Bu tür riskler, ana kripto varlıklarının (Bitcoin, Ether) aşırı fiyat oynaklığı, kârların Merkezi Olmayan Finans alanında geri dönüştürülmesi veya yeniden yatırıma dönüştürülmesi ile katılımcıların varlıklarının aynı anda birden fazla Merkezi Olmayan Finans uygulamasında yeniden varsayılması nedeniyle daha da artmaktadır.
Merkezi Olmayan Finans uygulamaları, akıllı sözleşmelerin [8] yazılım kodunun yerini alan dağıtık defter teknolojisi-teknolojik yenilik ve üçüncü tarafların aracısızlaştırılmasının ürettiği verimlilikler sayesinde finansal piyasa katılımcılarına uygulama hızı ve işlem maliyetleri açısından fayda sağlama potansiyeline sahiptir. Merkezi Olmayan Finans, yönetişim düzenlemelerinin tasarımına bağlı olarak, muhtemelen kullanıcıların piyasalara daha adil bir şekilde katılmasına izin verebilir. Protokollerin açık kaynak doğası göz önüne alındığında, Merkezi Olmayan Finans, finansal hizmetlerde yeniliği teşvik edebilir ve tasarım ve işlem düzenlemelerine bağlı olarak (örneğin alınan ücretler) [9] finansal katılımı teşvik etme potansiyeline sahip olabilir.
Aynı zamanda, Merkezi Olmayan Finans uygulamaları, katılımcılar ve piyasalar için politika değerlendirmesi ve olası eylem gerektiren önemli risklere ve zorluklara yol açar. Bunlar arasında; çoğu Merkezi Olmayan Finans uygulamasında Kara Para Aklamanın Önlenmesi/Terörizmin Finansmanıyla Mücadele (Anti-Money Laundering/Combating the Financing of Terrorism; AML/CFT) kontrollerinin olmaması nedeniyle kara para aklama, terörün finansmanı veya diğer yasa dışı kullanım riski; neredeyse sınırsız kaldıraçlı alım satım yapma imkânı; finansal istikrar kırılganlıklarına yol açabilecek potansiyel döngüsellik ve yeni yoğunlaşma risk biçimleri; finansal hizmetlerin, katılımcıları ve piyasaları piyasa bütünlüğü ve tüketicinin korunmasıyla ilgili risklere maruz bırakan ve Merkezi Olmayan Finans oyuncuları tarafından düzenleyici arbitraj için alan sağlayan, uyumlu olmayan bir şekilde sağlanması; merkezi olmayan sistemlerde finansal hizmet sunumunun yeni özelliklerinden kaynaklanabilecek düzenleyici/denetleyici çerçevedeki potansiyel boşluklar ve politika yapıcıların dikkatini ve olası eylemini gerektiren risklere yol açan, finansal hizmetler düzenlemesinin tamamında mevcut olan, yatırımcı koruması ve piyasa bütünlüğü için geleneksel düzenleyici önlemlerin eksikliği, yer alır.
Çoğu Merkezi Olmayan Finans uygulaması ile gizlilik/anonimlik (veya takma ad) ve müşteri durum tespiti (customer due diligence-CDD) eksikliği ve diğer Kara Para Aklamanın Önlenmesi/Terörizmin Finansmanıyla Mücadele süreçlerinin tamamlanması, suistimali kolaylaştıran kara para aklama, terörizmin finansmanı ve diğer yasadışı kullanım risklerine yol açar. Merkezi Olmayan Finans platformlarına katılım yalnızca bir cüzdan bağlantısı gerektirir ve bazı cüzdanların açılması için müşteri durum tespiti veya diğer Kara Para Aklamanın Önlenmesi/Terörizmin Finansmanıyla Mücadele kontrolleri gerekmez. Bu nedenle, katılımcılar, kullanıcının kimliğine herhangi bir bağlantı olmadan ve fon kaynağına ilişkin herhangi bir kontrol olmaksızın tamamen gizli/anonim veya takma adla (sistemde) kalabilirler. Diğer bir deyişle, Merkezi Olmayan Finans işlemleri zincir üzerinde izlenebilir ve doğrulanabilir olsa da, katılımcının kimliğine başvurmadan gizli/anonim veya takma adla yapılır.
Neredeyse sınırsız kaldıraçlı kripto varlık alım satımı yapma olasılığı, Merkezi Olmayan Finans’ın içerdiği ana risklerden biridir. Şu anda Merkezi Olmayan Finans uygulamaları yüksek düzeyde aşırı teminatlandırmaya sahip olsa da, rekabet Merkezi Olmayan Finans protokollerinde yer alan tokenomikler üzerinde baskı oluşturacağından, Merkezi Olmayan Finans pazarının daha fazla büyümesinin daha iyi sermaye verimliliği sağlamak için teminatlandırma seviyelerini düşürmesi beklenebilir. Bu, kullanıcıların otomatik tasfiyesi için daha ince koruma eşiği anlamına gelir (Merkezi Olmayan Finans protokolleri için marj çağrılarına eşdeğer). Kripto varlık fiyatlarının oynaklığı, Merkezi Olmayan Finans piyasasının kırılganlığını yoğunlaştırmakta olup; borç alma ve kaldıraç için teminat olarak verilen veya verim çiftçiliği için likidite olarak sağlanan ana kripto varlıklarının (Bitcoin, Ether) fiyatındaki dalgalanma, Merkezi Olmayan Finans protokollerinde büyük otomatik tasfiyelere neden olabilir. Bu tür tasfiyeler, genel olarak yatırımcı varlıkları üzerinde domino etkisi yaratabilir ve hatta geleneksel piyasalarda taşma etkileri olabilir.
Borç verme gibi finansal hizmetler için Merkezi Olmayan Finans’ın önemli ölçüde büyümesi, daha fazla döngüselliğe ve yeni yoğunlaşma riskleri biçimlerine yol açarak finansal istikrar açıklarına yol açabilir. Emsaller arası kredi arzı, özellikle temel teminatın oynaklığı ve otomasyon ve yenilikçi teknolojik süreçlerin kullanımı göz önüne alındığında, geleneksel borç verenlere kıyasla kredi sağlamada daha büyük ve daha keskin dalgalanmalara yol açabilir. Yoğunlaşma riskleri, kullanılan teknoloji (örneğin Ethereum blok zinciri) ve kilit operasyonların (örneğin kod geliştirme, kripto varlık madenciliği), gerçek kimlikleri bilinmeyen nispeten küçük bir grup kişi veya kuruluşun (örneğin yazılım geliştiricileri, madencilik donanımı sahipleri) elinde tutulması gerçeğiyle ilgilidir. Merkezi Olmayan Finans pazarının mevcut gelişim aşamasında, çok sayıda küçük uygulamanın [Mayıs 2021 itibarıyla ilk dört Merkezi Olmayan Finans uygulamasının kilitlenen toplam değeri (total value locked-TVL), Merkezi Olmayan Finans alanının kilitlenen toplam değerinin neredeyse yarısını oluşturuyor] varlığına rağmen faaliyet çok az sayıda protokolde yoğunlaşmıştır.
Düzenlenmiş finansal hizmetlerin Merkezi Olmayan Finans uygulamaları ile uyumlu olmayan bir şekilde sağlanması, katılımcıları ve piyasaları piyasa bütünlüğü ve tüketicinin korunmasıyla ilgili risklere maruz bırakır ve Merkezi Olmayan Finans oyuncuları tarafından düzenleyici arbitraj için alan sağlar. Çok sayıda Merkezi Olmayan Finans uygulaması (veya faaliyetlerinin bir kısmı), en azından faaliyetlerinin bir kısmı için, genellikle yalnızca kayıtlı veya lisanslı kuruluşlar için ayrılan, yasal düzenlemelere tabi finansal hizmetlerin ve ürünlerin uyumlu olmayan bir şekilde sağlanmasıyla ilgilidir.
Karmaşıklığına rağmen, Merkezi Olmayan Finans faaliyeti bileşenlerine ayrılabilir ve konsept olarak uyumlu token varlıklar için aktif pazarlara sahip çoğu yetki alanında düzenleyiciler tarafından benimsenen teknolojiden bağımsız yaklaşım göz önüne alındığında, sağlandıkları teknolojik araçlardan bağımsız olarak aynı faaliyet/riskler için mevcut finansal düzenleme ve politikalar uygulanabilir. Bazı Merkezi Olmayan Finans uygulamaları veya faaliyetlerinin bir kısmı, finansal istikrarı korumayı, finansal tüketicileri korumayı, yatırımcı korumasını ve piyasa bütünlüğünü teşvik etmeyi ve yasa dışı finans risklerini azaltmayı amaçlayan kapsamlı çerçevelerin hâlihazırda yürürlükte olduğu düzenlenmiş faaliyetler oluşturabilir. Örneğin, yönetişim token’lerinin ihraç edilmesi, menkul kıymetler/yatırım sözleşmelerinin bazı özelliklerine sahip olup; bunların Merkezi Olmayan Finans platformlarında ihraç edilmesi, tanıtılması veya alım satımı birçok yargı alanında uygunsuz olarak kabul edilebilir. Aynı şekilde, Merkezi Olmayan Finans uygulamaları veya faaliyetleri şu anda bazı yetki alanlarında düzenlenmiş alanın dışında kaldığında, mevcut kurallar tarafından ele alınmamış olabilecek riskler doğurabilir.
Merkezi Olmayan Finans sistemlerinin merkezi olmayan doğasından ve ilgili teknolojik yeniliğin karmaşıklığından da zorluklar ortaya çıkabilir ve yetki alanına bağlı olarak bazı düzenleyici veya denetleyici boşluklar mevcut olabilir. Merkezi Olmayan Finans’ın bazı özellikleri, bilhassa mevcut çerçevenin merkezinde finansal aracı kuruluşlar bulunan bir sistem için tasarlandığı göz önüne alındığında, mevcut düzenleyici çerçevelerle uyumsuz olabilir. Aracı kuruluşların varlığı, merkezi olmayan finansın özüne aykırı olduğundan, değerlendirilebilecek veya düzenlenebilecek ilgili tarafları belirlemek zordur, bu da Merkezi Olmayan Finans yapılarını mevcut gözetim mimarisiyle denetlemeyi zorlaştırmaktadır. Tanımlanmış sorumlu bir kuruluşun olmaması durumunda mevcut düzenlemenin uygulanması da zordur. Bu tür ağlarda var olabilecek merkezileşme biçimlerini tanımlayarak, âdemi merkeziyetçiliği tamamen baltalamadan, düzenleyici ve denetleyici bir bakış açısından biraz rahatlık elde etmek için Merkezi Olmayan Finans’ı “yeniden merkezileştirmeye” ihtiyaç olabilir. Bunun örnekleri arasında organize yönetişim yapıları [örneğin Merkezi Olmayan Otonom Kuruluş (Decentralised Autonomous Organisation-DAO)]; yönetim token’lerinin kontrol eden hisse sahipleri; kâr paylaşım mekanizmaları veya ücretler yoluyla Merkezi Olmayan Finans hizmetlerinin işletilmesinden yararlanan tanımlanmış taraflar veya tümü potansiyel düzenleyici erişim noktaları olarak kabul edilebilecek yönetici anahtarlarının sahipleri, yer alır.
Merkezi Olmayan Finans sistemlerinde ortaya çıkan ve merkezi olmayan sistemlerde finansal hizmet sunumunun yeni özelliklerinden kaynaklanabilecek ve düzenleyici arbitraj fırsatlarına yol açabilecek yeni risk türleri için potansiyel yasal boşluklar da ortaya çıkabilir. Örneğin, ihtiyati ve yatırımcı koruma kurallarının yokluğunda, Merkezi Olmayan Finans’ın aşırı kaldıraç ve diğer ilgili finansal risklere karşı savunmasız olduğu iddia edilebilir. Mevcut düzenlemenin belirli yönleri Merkezi Olmayan Finans operasyonları için geçerli olsa da, merkezi ortamlarda geçerli olan bazı düzenleyici araçların birlikte çalışabilir ve merkezi olmayan yapılarla uyumlu hale getirilmesi için yeniden tasarlanması gerekebilir. Merkezi olmayan sistemlerin teknolojik yeniliklerini kapsayacak ilave kuralların getirilmesi gerekebilir. Örneğin, akıllı sözleşmelerin altında yatan kodun tarafsız harici taraflarca belirli aralıklarla denetlenmesi, teknik olmayan uzman kullanıcıların yazılım geliştiricilere veya programcılara güvenmeleri gerektiğinde karşılaştıkları zorluğun ele alınmasına yardımcı olabilir.
Yatırımcı koruması ve piyasa bütünlüğü için finansal hizmetler düzenlemesinin tamamında mevcut olan geleneksel düzenleyici önlemlerin eksikliği, politika değerlendirmesi ve potansiyel eylem gerektiren risklere yol açar. Bir Merkezi Olmayan Finans projesi için açık bir protokol başlatan katılımcılar için oyunda dış görünüm olmaması ve ahlaki tehlike riski mevcut olup; geliştiricilerin ekonomik teşvikleri ve protokolleri finanse eden kuruluşlar açıkça anlaşılmamıştır veya ifşa edilmemiştir. Bazı önemli riskler, genellikle ağa katılım için bir teşvik olarak kullanıcılara ücretsiz olarak verilen ve dağıtılan ve bazı yargı bölgelerinde menkul kıymetler veya yatırım sözleşmeleri oluşturabilen yönetişim token’leri ile ilgilidir. Yönetişim token’leri merkezi olmayan borsalarda serbestçe alınıp satıldığından, bir (grup) kötü aktör(ler), bir oylamanın sonucunu azınlık token sahiplerinin zararına manipüle etmek için yeterli yönetişim token’i satın alabilir. Oylama amacıyla bu tür yönetişim token’lerini ödünç almak için teminatsız flaş krediler kullanma olasılığı göz önüne alındığında, bu risk daha da artar.
Merkezi Olmayan Finans piyasasında geleneksel yatırımcı koruma önlemlerinin uygulanmaması nedeniyle, yatırımcılar ve finansal tüketiciler çok sayıda kayıp veya değer erozyonuna maruz kalıyor (örneğin, temerrüt veya başarısızlık durumunda başvuru olmaması, kurtarma veya çözüm mekanizmalarının olmaması). Yönetim token’lerine yoğunlaştırılmış varlıkları veya yönetici anahtarlarının varlığı ya da diğer mekanizmalar yoluyla olsun, kötü niyetli aktörler tarafından piyasa manipülasyonu riski yüksek olmaya devam ediyor. Uygun durum tespiti mekanizmalarına sahip olmayan projelerde mevcut olan teknoloji ile ilgili riskler, ilave tüketici risklerine yol açar ve çoğunlukla protokol kusurları, akıllı sözleşme kodundaki hatalar veya ağ riskleri (örneğin ağ tıkanıklığı ve yüksek ücretler), siber riskler, bilgisayar korsanlığı ve piyasa manipülasyonu riskiyle ilişkilendirilir. Temel katman düzeyinde, çekişmeli kararlarda topluluk bölünmeleri de meydana gelebilir ve bu tür mekanizmaları anlamak için teknik becerilere sahip olmayan katılımcılar için olumsuz sonuçlara yol açan çatallanmalara ve ağ bölünmelerine yol açar. Siber saldırı ve açıklardan yararlanma riskleri, takma ad verildiğinde Merkezi Olmayan Finans ayarlarında daha belirgindir ve oylama ve token fiyatlarının çok sayıda piyasa manipülasyonu örneği gözlemlenmiştir.
Merkezi Olmayan Finans’taki yatırımcılar ve finansal tüketiciler için risk listesi çok uzun olduğundan, kullanıcılar bu tür piyasalarda yer alan riskler konusunda bilgilendirilmelidir. Bununla birlikte, Merkezi Olmayan Finans tabanlı finansal ürünlerin ortalama tüketicisinin piyasanın teknik karmaşıklığını tam olarak kavraması pek olası değildir ve bu da kendisini önemli finansal risklere maruz bırakır. Finansal eğitim çabaları ve politikaları, kullanıcıların merkezi olmayan finans ürünlerindeki riskleri anlamalarına ve kendilerini buna göre korumalarına yardımcı olmada kilit rol oynayabilir. Piyasalarda yaşanan genelleştirilmiş bir finans oyunlaştırma eğilimi, finansal tüketicilerin geleneksel finansa bir alternatif olarak Merkezi Olmayan Finans’a olan ilgisini daha da artırabilir. Bu nedenle, düzenleyici kurumlar, finansal tüketicinin potansiyel riskler konusunda farkındalığını artırmak için yatırımcı koruma güncellemelerini teşvik etmeyi veya bunlara dâhil olmayı düşünebilir ve böylece piyasa katılımcılarına bu tür riskleri piyasa katılımcılarına daha iyi ifade etmeleri için rehberlik edebilir. Denetleyici makamlar ve uluslararası standart belirleyicileri, Merkezi Olmayan Finans’ın içerdiği riskler konusunda farkındalık yaratarak bu tür çabalara katkıda bulunabilir ve yumuşak hukuk araçları önerilebilir.
Merkezi Olmayan Finans uygulamalarında iyileştirilmiş kamuyu aydınlatma, katılımcıların daha fazla korunmasına yönelik ilk adım olabilir. Bu tür bir kamuyu aydınlatma, örneğin, borsada işlem gören öz sermaye varlıklarına benzer yönetişim token’i tutma verilerini ve değişikliklerini içerebilir. Yönetici anahtarlarının mevcudiyeti, kapsamları ve etraflarındaki düzenlemelerle ilgili açıklamaların da teşvik edilmesi gerekir, böylece kullanıcılar ilgili potansiyel risklerin farkında olurlar. Bu anahtarları imzalayanlar ve yönetici anahtarlarının yetkileri hakkındaki ayrıntılar belgelenmelidir.
Geleneksel Merkezi Finans (centralised finance-CeFi) [10] ile Merkezi Olmayan Finans arasındaki büyüyen ara bağlantılar ve merkezi olmayan finanstan geleneksel finans piyasalarına artan risk aktarım kanalları, Merkezi Olmayan Finans’ta kullanıcı ve piyasa korumalarının önemini artırmaktadır. Kurumsal yatırımcılar ile diğer geleneksel finansal hizmet sağlayıcılar (örneğin ödeme sağlayıcıları) tarafından kripto varlıklara artan ilgi ve bu varlıkların benimsenmesi, Merkezi Olmayan Finans uygulamalarının izin verilen sürümlerinin oluşturulmasına ve katılımcıların uyumlu bir şekilde beyaz listeye alınmasına yol açmıştır. Bu tür bir birbirine bağlılığın, geleneksel finans kurumlarının likiditenin kilidini açmasına ve Merkezi Olmayan Finans aracılığıyla önceden var olan varlıklar üzerinde kaldıraç elde etmesine olanak tanıyarak, ana akım kripto varlıkları veya sabitcoin’ler yerine Merkezi Olmayan Finans protokollerinde teminat olarak tokenize edilmiş varlıkların tanıtılmasıyla büyümesi bekleniyor.
Merkezi Olmayan Finans protokollerinde sabitcoin’lerin yaygın kullanımı, bu tür protokoller için pazar ile geleneksel finansal piyasalar arasındaki birbirine bağlılığı daha da artırmaktadır. Yalnızca sınırlı şeffaflıkla yönetilen rezerv varlıklarıyla itibari para birimine sabitlenmiş merkezi sabit paralar, kullanıcıları ve sistemi, rezervlerinin denetlenebilirliği ve raporlaması ile ilişkili güvenilirlikleri ve ayrıca bu tür rezervlerin bileşimi ve bu tür rezervlerin koruyucusunun (emanetçisinin) istikrarı ile ilgili risklere maruz bırakır. Sabitcoin kullanımındaki artış, Merkezi Olmayan Finans’ın benimsenmesini tartışmalı bir şekilde artırabilirken, aynı zamanda Merkezi Olmayan Finans piyasasının en büyük kırılganlık noktalarından birini ve geleneksel finansal piyasalara potansiyel bir risk aktarım kanalı oluşturuyor. USDT veya USDC’nin sabit parayı destekleyen rezervler ile ilgili ödeme gücü sorunları veya yetersiz teminatlandırma nedeniyle çıpasını kaybettiği bir senaryoda, merkezi olmayan borsalar şiddetli stres altına girecek ve likidite havuzları toplu tasfiyelere zorlanacaktır. Merkezi Olmayan Finans’ta kayıplara maruz kalan yatırımcılar geleneksel piyasalardaki pozisyonlarını da kapatmak zorunda kalabilir ve bu da şoku yayar. Sabitcoin’lerin kripto varlık alanı içinde ve dışında daha geniş kullanımının getirdiği riskler ve bunların Merkezi Olmayan Finans ile Geleneksel Merkezi Finans sistemleri arasındaki bağlantılar olarak rolleri, genel olarak finansal istikrarı desteklerken yatırımcılar ve finansal tüketiciler için uygun koruma seviyeleri sağlayacak düzenleyici ve denetleyici bir çerçeveye ve standartlara uyumu garanti eder. Bununla birlikte, sabitcoin’lerin finansal istikrar risklerinin tek kaynağı olmadığına dikkat edilmelidir: kaldıraç, konsantrasyon riskleri, düzenleyici arbitraj potansiyeli ve bulaşma riski, makroihtiyati otoritelerin dikkatini ve olası önlemlerini gerektiren ek boyutlardır.
Merkezi Olmayan Finans’ın hızlı büyümesi ve yüksek kaldıraç kullanımı göz önüne alındığında, politika yapıcıların, mekaniğini, potansiyel faydalarını ve altta yatan riskleri daha iyi anlamak için bu piyasayı yakından izlemesi gerekir. Merkezi Olmayan Finans, Geleneksel Merkezi Finans ile daha birbirine bağlı hale geldikçe, düzenleyiciler, merkezi olmayan finans için güvenli bir piyasayı desteklemek amacıyla ortaya çıkan faydaları ve riskleri değerlendirmek ve bu tür riskleri nasıl azaltabileceklerini değerlendirmek için Merkezi Olmayan Finans pazarları ve ürünleri hakkındaki bilgilerini güçlendirir. Merkezi Olmayan Finans piyasasının mekaniğinin daha iyi anlaşılması, politika yapıcıların, benzer faaliyetlerin benzer düzenlemelere tabi olmasını sağlamak amacıyla yeni düzenleyici yaklaşımların gerekli olup olmadığı veya mevcut çerçevelerin güncellenmesi gerekip gerekmediği konusunda potansiyel politika boşluklarının bulunup bulunmadığını ve bu piyasaların güvenli işleyişini teşvik etmek için risk yönetimi uygulamalarının yürürlükte olup olmadığını değerlendirmelerine olanak tanıyacaktır. Merkezi Olmayan Finans ve kripto varlık piyasaları için, bu piyasaları ve olası etkilerini daha iyi analiz etmek ve gelecekteki olası herhangi bir politika müdahalesine hazırlık yapmak için daha fazla ve daha kaliteli veri de gereklidir.
Politika yapıcılar, merkezi olmayan yapılarda mevcut kuralları uygulamanın yollarını keşfetmenin yanı sıra, dağıtık defter teknolojilerinin geleneksel finansta kullanımı için Merkezi Olmayan Finans’tan çıkarılan dersleri keşfetmeyi düşünebilirler. Merkezi Olmayan Finans kısa ömürlü bir fenomen haline gelebilirken, Merkezi Olmayan Finans hizmetlerinin kullanıcılara, finansal sisteme ve reel ekonomiye ne gibi değer katabileceğine dair daha derin bir değerlendirme faydalı olabilir. Merkezi Olmayan Finans, yeniliği (geleneksel ve yıkıcı) körüklemekte ve yerleşik pazar altyapıları ile oyuncuların mevcut süreçleri daha verimli hale getirmek için gözden geçirmelerine (örneğin, alım satım sonrası süreçlerin ve finansal aracılığın yeniden düşünülmesi) öncülük etmektedir.
Merkezi Olmayan Finans ağlarının gözetimi ve mevzuata uygunluğu, operasyonları için tanımlanmış bir yetki alanı ve coğrafi konumu olmayan küresel erişim ve operasyonları nedeniyle daha da engellenebilir. Bu yargı yetkisine ilişkin belirsizlik, özellikle finansal hizmet sağlayıcıların yetkililerin eylemlerine yanıt olarak konumlarını değiştirebildikleri hız ve kolaylık göz önüne alındığında, uygulamayı zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, daha fazla uluslararası politika işbirliği ve tartışması, sınır ötesi düzeyde bu tür zorlukların üstesinden gelmeye ve düzenleyici arbitrajdan kaçınmaya yardımcı olabilir. Merkezi Olmayan Finans’a dâhil olan tüm paydaşlar arasında daha fazla işbirliği garanti edilir ve politika yapıcılar, paydaşlar arasında bir işbirliği ortamı oluşturmaya yönelik aktif bir rol oynamaktan yararlanabilir. Dağıtık defter teknolojisi sistemlerine gömülü kodun, bu tür toplulukların genellikle farklı teşviklere ve zihniyetlere rağmen, blok zinciri tabanlı bir finansal ekosistemin faaliyetleri üzerindeki uygun gözetim tartışmasını etkileyebileceği göz önüne alındığında, mühendislik ve yazılım geliştirme toplulukları da bu tür bir diyaloğa dâhil edilmelidir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.