Bu yazı, merhum hocam (işletme vergiciliği) Prof. Dr. Adnan Tezel beyefendiye adanır.
Gelişmiş ülkeler, (bireysel) gelir vergileri, kurumlar vergileri, sosyal sigorta kesintileri, mal ve hizmet vergileri ve emlak vergileri (individual income taxes, corporate income taxes, social insurance taxes, taxes on goods and services, and property taxes) marifetiyle vergi gelirlerini artırır; bunların birleşimi ise, bir vergi sisteminin ne kadar çarpık veya tarafsız olduğunu belirler. Örneğin, gelir üzerinden alınan vergiler, tüketim ve mülk üzerinden alınan vergilerden daha fazla ekonomik zarar verebilir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development; OECD) genelindeki ülkeler, geliri artırma yöntemlerinde önemli ölçüde farklılık gösterir.
Pandemi nedeniyle vergi gelirleri darbe alırken, birçok OECD ülkesi toparlanmaya başlamıştır. Ancak toparlanma devam ederken, hükümetler gelirlerini nasıl artırdıklarına çok dikkat etmeli ve ekonomik toparlanmayı engelleyebilecek veya bireyler ve şirketler üzerinde karmaşık bir yük oluşturabilecek politika değişikliklerinden kaçınmalıdırlar.
Genel olarak OECD ülkeleri, kurumlar vergisi (%9,8) ve emlak vergisinden (%5,6) ziyade, tüketim vergileri (%32,1), sosyal sigorta kesintileri (%25,7) ve gelir vergilerine (%23,9) daha fazla güvenmektedirler.
Farklı vergi türlerine olan güven zamanla değişmiştir. 1990 yılı ile karşılaştırıldığında, OECD ülkeleri ortalama olarak sosyal sigorta kesintilerine daha fazla bağımlı (%2,4 puanlık bir artış) ve gelir vergilerine daha az bağımlı (%6 puanlık bir azalma) hale gelmişlerdir. Bu politika değişiklikleri önemlidir. Sosyal sigorta kesintileri genellikle daha geniş tabanlara ve daha düşük oranlara sahipken; gelir vergileri genellikle daha yüksek oranlara sahiptir ve işgücü kararlarını daha fazla bozabilir.
OECD ülkeleri de kurumlar vergisi gelirlerine daha fazla bağımlı hale gelmiş; bu, dünya çapında kurumlar vergisi oranlarındaki genel düşüşe rağmen gerçekleşmiştir. Bu değişikliğin bir nedeni, OECD üyesi ülkelerin karışımındaki bir değişiklik olmuştur. 1994 yılından bu yana 14 ülke daha OECD’ye üye olmuştur. Bu gruptan Kolombiya ve Meksika, gelirlerinin %20’den fazlasını kurumlar vergisi vergilerinden elde etmektedirler. Diğer 35 OECD ülkesi arasında ise, kurumlar vergisi gelirlerinin ortalama payı %9,8’dir.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD), OECD içinde Katma Değer Vergisi (KDV) olmayan tek ülkedir. Bunun yerine, ABD’deki çoğu eyalet hükümeti ve birçok yerel yönetim, ürünlerin nihai satışına perakende satış vergisi ve sigara ve alkol gibi ürünlerin üretimine özel tüketim vergileri uygulamaktadırlar. KDV’nin olmayışı ABD’yi biraz aykırı kılmaktadır, çünkü toplam hükümet gelirlerinin tüketim vergilerinden yalnızca %16,6’sını alırken, OECD ortalaması %32,1 ile bunun neredeyse iki katıdır.
Vergi politikasının, çarpıklıkları en aza indirirken devlet faaliyetlerini sürdürülebilir bir şekilde finanse edecek şekilde tasarlanması, verimli bir ekonomiyi desteklemek için önemlidir. Politika yapıcılar, gelir vergileri gibi daha yıkıcı vergilerden, tüketim veya emlak vergileri gibi ekonomik aksamalara neden olma olasılığı daha düşük olan vergilere geçmenin yollarını aramaya devam etmelidirler.
* Daniel Bunn ve Cecilia Perez Weigel (Tax Foundation; Vergi Vakfı) Türkçe Çeviri: Yavuz Akbulak-SPK Başuzmanı; Bu çeviride yer alan görüşler Tax Foundation yazarları Daniel Bunn ve Cecilia Perez Weigel’e ait olup çevirenin çalıştığı kurumu bağlamaz, çevirenin çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Çevirideki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler çevirene aittir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.