1. On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028) Hakkında
On İkinci Kalkınma Planı(2024-2028)’nda yer alan ifade şöyledir: “On İkinci Kalkınma Planı, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının koordinasyonunda katılımcı bir yaklaşımla kamu kesimi, özel kesim, sivil toplum temsilcileri ile akademik çevrelerin katkılarıyla hazırlanmıştır. Plan hazırlık çalışmaları çerçevesinde 9/6/2022 tarihli ve 2022/10 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesiyle 60 özel ihtisas komisyonu ve 27 çalışma grubu oluşturulmuş, bu kapsamda gerçekleştirilen toplantılara yaklaşık 8.500 kişi katılım sağlamıştır. İnternet üzerinden gerçekleştirilen ‘vatandaş anketi’ yoluyla 43 bin kişiyi aşkın katılımcıdan Plan önceliklerine dair görüş ve öneriler alınmıştır. Ayrıca Plan metninin oluşturulmasında, 60 yılı aşkın planlama deneyiminden, sivil toplum kuruluşları (STK), akademisyenler, özel sektör temsilcileri ile bakanlıklar başta olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarıyla yapılan istişare toplantılarının sonuçlarından yararlanılmıştır.”
On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028), 30.10.1984 tarihli ve 3067 sayılı Kanun gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun (TBMM) 31.10.2023 tarihli 15’inci Birleşiminde onaylanmıştır (Karar No. 1396; Karar Tarihi: 31.10.2023). Söz konusu TBMM kararı 01 Kasım 2023 tarihli ve 32356 Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır[1].
Bu yazıda, On İkinci Kalkınma Planı(2024-2028)’nda ‘mali piyasalar’a ilişkin hususlar yer almaktadır.
Teknolojinin gelişmesi ve iletişim araçlarının hızlanmasıyla mali piyasalardaki hizmetlere ilişkin verimlilik yüksek oranda artmaktadır. Dijitalleşme süreci ve finansal teknoloji (fintek) şirketlerinin iş yapış şekilleri verimliliği artırarak mali piyasaları dönüştürmektedir. Özellikle blok zinciri teknolojisine dayalı olarak gelişen dijital paraların merkez bankaları tarafından kullanımının yaygınlaşması beklenmektedir. Salgın nedeniyle tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de mali piyasalara yönelik birçok önlem alınmıştır. Bu dönemde, kredi kanallarının açık kalmasına ve hane halkı ile şirketlerin finansal yükümlülüklerini ertelemeye yönelik önlemlerle mali piyasalar desteklenmiştir. Reel sektörün krediye erişiminin kesintiye uğramamasını ve kredi maliyetlerinin makul seviyelerde kalmasını sağlayacak tedbirler alınmıştır. Mali piyasaların, reel sektöre uygun maliyetli finansman ile farklı nitelikteki finansal araçları kullanıma sunan bir yapıya dönüştürülmesi sağlanacaktır.
2. Mali Piyasalar[2]
a. Amaç
Başta sürdürülebilir ve dijital finans olmak üzere tüm finans alanlarında küresel piyasalarla uyumlu ve rekabetçiliği yüksek, kalkınma sürecine uygun maliyet ve koşullarda katkı verebilen, verimliliği yüksek ve kurumsal yapısı güçlü bir finansal sektörün oluşturulması temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
1) Finansal sektörde etkinlik ve ürün çeşitliliği artırılacaktır.
- Yatırım bankacılığı faaliyetleri geliştirilecektir.
- Kalkınma ve yatırım bankacılığı, stratejik ürün ve öncelikli sektörlere odaklanılarak yatırım projelerinin finansmanında daha etkin hale getirilecek şekilde geliştirilecektir.
- Reel sektörün yatırım finansmanına erişimi kolaylaştırılacaktır.
- Sermaye piyasalarında finansal ürün ve hizmet çeşitliliği geliştirilecek ve küçük yatırımcı hakları gözetilerek yatırımcı tabanı genişletilecektir.
- Şirketlerin, sermaye piyasalarının sunduğu imkânlardan yaşam döngülerinin her aşamasında daha fazla yararlanması temin edilecek ve halka arzların artırılması için gerekli adımlar atılacaktır.
- Yastık altındaki altınların ekonomiye kazandırılması için geliştirilen Fiziki Altın Tasarruf Sistemi (FATSİ) uygulaması yaygınlaştırılacaktır.
- Sigortacılık sektörünün gelişimi desteklenecek, ileri yaşlarda bakım hizmetlerinin karşılanmasına yönelik “Tamamlayıcı Uzun Süreli Bakım Sigortası” ihdas edilecektir.
- Ürün ihtisas borsalarının ürün ve hizmet çeşitliliği geliştirilecek, emtia piyasalarında risk yönetimine yönelik rolü artırılacaktır.
- Üçüncü ülkelerle ekonomik ve finansal ilişkiler geliştirilecek, karşılıklı ticarette yerel para birimlerinin kullanımı artırılacaktır.
- Finansal işlemler ile finansal ürün ve hizmetlere yönelik bireysel veya kurumsal müşterilerin finans kuruluşlarıyla uyuşmazlıklarına yönelik başvuruların hızlı ve tek elden değerlendirilerek çözüme kavuşturulacağı alternatif uyuşmazlık çözüm merkezi kurulacaktır.
- Finansal okuryazarlık faaliyetleri daha da yaygınlaştırılacaktır.
2) Fintek ve dijital finans altyapısı güçlendirilecektir.
- Veri tanımları ve erişim yöntemleri belirlenecek, veri tabanları oluşturulacaktır.
- Fintek sektöründe yazılım alanında çalışmak üzere insan kaynağı yetiştirilecektir.
- Yerli finansal teknolojilerin gelişimi desteklenecektir.
- Düzenleyici ve denetleyici otoriteler tarafından yerleşik finansal oyuncuların fintek kuruluşlarıyla ilişkilerinde uygulanmak üzere kural setleri güçlendirilecektir.
- Dijital Türk lirasının geliştirilerek kullanıma sunulması ve yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar yürütülecektir.
- Merkez Bankası Dijital Parası ile menkul kıymet işlemleri takasına yönelik çalışmalar yürütülecektir.
- Ödemeler alanında verimliliği ve birlikte çalışabilirliği destekleyecek adımlar atılmaya devam edilecek, sektörde faaliyet gösteren tüm kuruluşların kurumsallık seviyesi ve güvenlik düzeyi artırılacak ve bankalar ile banka dışı ödeme hizmeti sağlayıcıları arasında rekabeti engelleyici uygulamaların oluşmasını engelleyecek tedbirler alınacaktır.
- Dijital kimlik doğrulama ve hesap yönetim süreçleri geliştirilecektir.
- Finans sektöründe ortak dijital altyapı kullanımı ve çeşitli operasyonların ortaklaştırılması yoluyla maliyetlerin azaltılması sağlanacak, bankaların ve banka dışı finansal kuruluşların ihtiyaç duydukları altyapılara eşit şartlarda ulaşmaları için gerekli önlemler alınacaktır.
3) Finansal sektörde sürdürülebilirlik çalışmaları desteklenecek, Çevresel, Sosyal ve Yönetişimsel (ÇSY) kriterlere yönelik farkındalık artırılarak sürdürülebilir finans alanında yeni ürün ve hizmetler geliştirilecektir.
- Sürdürülebilirlik ve emisyon verilerinin sunumunda standardizasyon sağlanacak, bu veriler paylaşıma açılacaktır.
- Sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerin tanımlanmasına ilişkin ulusal taksonomi ve ilgili mevzuat hazırlanacaktır.
- Bankacılık sektörü için sürdürülebilir bankacılık, geçiş planları ve iklim risklerinin yönetimi konularında düzenleme yapılacaktır.
- Finansal otoritelerin sürdürülebilir finans konusundaki kurumsal kapasiteleri artırılacaktır.
- Sürdürülebilir finansal ürünler geliştirilecek ve konusunda uzman personel yetiştirilecektir.
- Reel sektörün sürdürülebilir finansa yönelik farkındalık ve bilgi düzeyinin artırılmasına ilişkin çalışmalar yapılacaktır.
- Karbon emisyon kullanım hakkına ilişkin piyasalar geliştirilecek ve firmalar tarafından kullanımı teşvik edilecektir.
- Ekonomik faydanın yanı sıra sosyal ve çevresel fayda oluşturmasına yönelik sosyal etki tahvilleri ve mavi bonolar gibi “etki yatırımı” araçları geliştirilecek ve kullanımı yaygınlaştırılacaktır.
- Sürdürülebilir finansman araçlarına kurumsal yatırımcı talebinin güçlendirilmesi için sorumlu yönetim çerçevesi oluşturularak uygulamaya geçirilecektir.
4) Finansal istikrarın güçlendirilmesi amacıyla kurumsal altyapı iyileştirilecek, serbest piyasanın işleyişini bozabilecek müdahalelerden kaçınılacaktır.
- Bankacılık sektörünün sermaye yeterliliğine ilişkin Basel III Final düzenlemelerine uyum sağlanacaktır.
- Finansal sektör ve araçlar arasında düzenleme arbitrajı oluşmasının önüne geçilecektir.
- Uluslararası işbirliklerine, entegrasyonlara ve standartlara uyum sağlanacaktır.
- Mali suçlarla mücadele güçlendirilecektir.
5) Katılım finansa ilişkin uygulamalar ve mevzuat altyapısı geliştirilecektir.
- Katılım finans sisteminin kurumsal yapısını daha da güçlendirecek dönüşüm sağlanacaktır.
- Katılım finansı destekleyici mekanizmalar tesis edilecektir.
- Katılım finans sisteminin bütüncül fıkhi yönetişim yapısı oluşturulacaktır.
- Katılım finans kuruluşlarının beşeri sermaye kapasitesi geliştirilecektir.
- Katılım sigortacılığı mevzuat altyapısı ve ekosistemi geliştirilecektir.
- Katılım sigortacılığının ve katılım emeklilik planlarının kapsayıcılığı geliştirilecektir.
6) İstanbul Finans Merkezinin finansal piyasaların derinleşmesine daha etkin bir biçimde katkı vermesi sağlanacaktır.
- İstanbul Finans Merkezinin uluslararası finans sistemine entegrasyonu güçlendirilecektir.
- İstanbul Finans Merkezi kapsamında yenilikçi, kapsayıcı ve dinamik bir katılım finans ekosisteminin oluşturulmasına yönelik katılım esaslı faaliyet gösteren fıntek kuruluşları desteklenecektir.
7) Banka dışı finansal kuruluşların yasal altyapısı güçlendirilecektir.
- Banka dışı finansal kuruluşların itibarının korunması amacıyla düzenlemeler yapılacaktır.
- Aracılık maliyetleri düşürülecektir.
- Varlık yönetim şirketlerinin faaliyetlerini geliştirecek düzenlemeler yapılacaktır.
- Tasarruf finansman hizmeti yaygınlaştırılacaktır.
- Banka dışı finansal kuruluşlar için dijitalleşmeyi teşvik edici düzenlemeler yapılacaktır.
8) Finansal tüketicilerin korunmasına ilişkin uygulamalar güçlendirilecektir.
- Sermaye piyasalarına ilişkin tüm verileri yatırımcılar ile kamu ve özel sektör paydaşlarına etkin bir şekilde sunacak bir altyapı oluşturulacaktır.
- Kaydi saklama verilerinin merkezi kayıt kuruluşunda konsolidasyonu sağlanacaktır.
- Sermaye piyasaları risk merkezi kurulacak ve yatırımcı takip sistemi oluşturulacaktır.
- Finansal ürün ve hizmetlerden yararlananlara yönelik koruyucu uygulamalar güçlendirilecektir.
9) Uzun vadeli yatırımların finansman imkânları güçlendirilecektir.
- Ulaştırma, enerji, imalat sanayii ve sağlık gibi sektörlerdeki büyük ölçekli projelerin finansmanında katılım finansmanı yöntemlerinin de kullanılması sağlanacaktır.
- Yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerine yönelik kredi garanti mekanizması başta olmak üzere uzun vadeli finansman imkânları geliştirilecektir.
10) Mali piyasalara ilişkin siber güvenlik konusunda standartlar oluşturulacaktır.
- Mali piyasalara yönelik siber güvenlik tehditlerine karşı siber dayanıklılık ve güvenlik olgunluk seviyesi artırılacaktır.
- Dijital hizmetlerin sunumunda kişisel bilgilerin mahremiyetinin sağlanmasına yönelik mekanizmalar güçlendirilecektir.
* Bu yazıda yer alan görüşler ‘On İkinci Kalkınma Planı’nda zikredilen ifadeler ait olup yazarın çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] ‘On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028)’ için bkz. < https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/11/20231101M1-1.htm >; < https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/11/20231101M1-1-1.pdf >
[2] ‘Mali Piyasalar’ başlıklı bu bölüm, On İkinci Kalkınma Planı’nda “3.1.5.” no.lu alanda yer almaktadır [: “377-387” arası paragraflar].
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.