Yatırım arayan veya bir işletme ve/veya hisse satın almak veya satmak isteyen girişimciler ve küçük işletmeler için Ön Protokolün (term sheet) nasıl oluşturulacağını anlamak çok önemlidir. Ön Sözleşmeler genellikle yasal olarak bağlayıcı olmasa da, tarafın niyetlerini ve üzerinde anlaşmaya varılan temel konuları ortaya koyan önemli bir belgedir. Bu yazıda Ön Protokolün ne olduğu ve Ön Protokolün nasıl yazılacağı ana hatlarıyla anlatılacaktır.
1. Ön Protokol kavramı
Ön Protokol, kurumsal bir işlem veya yatırımda önemli bir belgedir. Şartların ön taslağı olarak hizmet eder ve takip edilecek daha ayrıntılı yasal belgelere zemin hazırlar. Ön Protokol, tarafları karşılıklı yarar sağlayan bir anlaşmaya doğru yönlendiren bir yol haritası olarak düşünülebilir. Ön Protokol genellikle yasal olarak bağlayıcı bir belge değildir. Aksine, taraflar arasındaki iletişimi ve anlayışı destekleyen bir araçtır. Risk sermayesi arayan girişimciler söz konusu olduğunda bu genellikle çok önemlidir.
2. Ön Protokolde yer alan hususlar
- Giriş: Ön Protokol, ilgili tarafları ve teklif edilen anlaşmanın niteliğini, temel şartları ve kilometre taşlarını tanımlayan kısa bir girişle başlar.
- Temel şartlar ve koşullar (key terms and conditions): Ön Sözleşme, teklif edilen anlaşmaya tabi olacak temel hüküm ve koşulları tanımlar. Bu, ister özsermaye ister borç olsun, yatırım veya finansman türünü içerir. Ayrıca fiyatlandırma ve mutabakata varılan tamamlanma tarihleri dâhil olmak üzere herhangi bir satış veya satın almanın şartlarını da belirler. Ayrıca, satışın veya yatırımın gerçekleşmesinden önce ulaşılması gereken kilometre taşlarının veya durum emsallerinin ayrıntılarını da içerebilir.
- Kapitalizasyon tablosu (capitalisation table): Ön Protokol bir yatırım için kullanılıyorsa, bir kapitalizasyon tablosunun eklenmesi yararlı olacaktır. Bu tablo, hisselerin hissedarlar arasında nasıl dağıtıldığını detaylandırarak işletmenin sahiplik yapısını özetlemektedir. Ayrıca hisse başına fiyatı veya hisseler ile ilgili diğer ayrıntıları da içerebilir. Aynı zamanda sulandırma bilgilerini ve önerilen yeni genişletilmiş sermayeyi de içerebilir. Bazı yatırımlarda taraflar, daha sonra yeni hisselerin satılması durumunda mülkiyetin yüzde değerini garanti altına alan sulandırma karşıtı anlaşmalar üzerinde anlaşabilirler. Bu, daha sonra yeni bir yatırım yapılması durumunda, ilk yatırımcıların hisselerinin ‘sulandırılmasını’ sağlar. Bu tür düzenlemelere başvurmadan önce hukuki tavsiye alınmalıdır. Sulandırma karşıtı hükümlerin yanı sıra, ilk yatırımcıların paralarını diğer hissedarlardan önce geri almalarını sağlayan tasfiye tercihlerinin de dâhil edilmesi düşünülebilir. Bu tür hükümler özellikle yatırımcılara fayda sağlar.
- Fiyat/Yatırım tutarı (price/investment amount): Ön Protokolde yatırım tutarının ne olduğu ve fonların nasıl kullanılacağı belirtilmelidir. Operasyonel giderler, büyüme girişimleri veya diğer özel amaçlar için olsun, fon tahsisinde açık olunmalıdır. Ayrıca ödenecek nominal tutarlar ve hisse primleri de dâhil olmak üzere hisse başına bir fiyat üzerinde de anlaşılması gerekir.
- Değerleme (valuation): Ön Protokol işletmenin değerlemesini belirtmelidir. Bu, özellikle öz sermaye finansmanı bağlamında kritik bir husustur. Nakit para öncesi değerleme (işletmenin herhangi bir yatırım yapmadan önce ne kadar değerli olduğunu) ve para sonrası değerleme ayrı ayrı açıkça belirtilmelidir. Bu daha sonraki herhangi bir karışıklığı veya anlaşmazlığı önleyecektir.
- Emsal koşullar (conditions precedent): Ön Protokol, önerilen yatırım veya satışın bağlayıcı hale gelmesinden önce yerine getirilmesi gereken tüm koşulları içermelidir. Örneğin, düzenleyici otoritelerden onay veya durum tespitinin tamamlanması.
- Vade ve fesih (term and termination): Ön Protokol sözleşmenin süresini ve hangi koşullar altında feshedilebileceğini tanımlamalıdır. Anlamayı geliştirmek için basit bir dil kullanılmalı ve tamamlanmaya ilişkin tüm kilometre taşları veya hedef tarihler belirlenmelidir.
- Kurumsal yönetişim ve kontrol (governance and control): Ön Protokol kurumsal yönetişim konularını ve kontrol mekanizmalarını ele almalıdır. Bu özellikle güç dengesinin ve karar vermenin çok önemli olduğu girişim anlaşmalarında geçerlidir. Örneğin, yönetim kuruluna direktör atama hakkı ve belirli hisse hakları Ön Protokolde ele alınmalıdır.
- Hukuk ve yargı yetkisi (law and jurisdiction): Ön Protokolün hangi yasaya ve yargı yetkisine tabi olduğunun belirtildiğinden emin olunmalıdır ki; bu, özellikle yurtdışındaki yatırımcılar ve alıcılarla iş yapılıyorsa önemlidir.
3. Ön Protokol yazma süreci
Artık bir Ön Protokolün neleri içermesi gerektiği özetlediğine göre, aslında bir Ön Protokol yazma süreci incelenebilir.
- Araştırma ve hazırlık (research and preparation): Kalemi kâğıda koymadan önce, teklif edilen anlaşmanın hukuki ve finansal yönleri hakkında kapsamlı bir araştırma yapılmalı, endüstri standartları öğrenilmeli ve gerekirse yasal tavsiye alınmalıdır.
- Doğru şablon seçimi (choose the right template): İster yatırım, ister borç finansmanı, ister ortak girişim ya da satış/satın alma için olsun, özel ihtiyaçlara uygun bir şablon seçilmelidir. Şablonlar sağlam bir temel sağlar ve taslak hazırlama sürecini kolaylaştırabilir.
- Terimlerin açıkça tanımlanması (define the terms clearly): Terimler tanımlanırken basit ve doğrudan bir yaklaşım benimsenmeli, hukuk dili ve karmaşık jargondan kaçınılmalıdır. Bunun tüm taraflarca açıkça anlaşılabilecek faydalı bir belge olması amaçlanmaktadır.
- Finansal sonuçların göz önünde bulundurulması (consider financial implications): Finansal bölümde, ilgili yatırım tutarı, hisse senetleri, hisse fiyatları, değerlemeler veya borcu özetlemek için sayısal değerler kullanılmalı ve her iki taraf için de finansal sonuçlar konusunda şeffaf olunmalıdır.
- İşbirliği ve inceleme (collaboration and review): İlgili taraflarla işbirliğine dayalı tartışmalara katılmalı ve geri bildirim istenerek şartların ortak bir şekilde anlaşılması sağlanmalıdır. Ön Protokolün her iki tarafı da yansıttığından emin olunmalıdır.
- Yasal inceleme ve onay (legal review and approval): Ön Protokol taslağı hazırlandıktan sonra, yeni kurulan şirketler ve şirketler hukuku alanında deneyimi olan hukuk uzmanları tarafından gözden geçirilmesini sağlanmalıdır ki; bu, Ön Protokolün yasal olarak sağlam olmasını sağlayacak ve ihtiyaç duyulduğu kadar soru sorulabilecektir. Ayrıca Ön Protokol bir muhasebeciye de inceletilmelidir.
Sonuçlandırma ve imzalar (finalisation and signatures): Yasal geribildirime dayanarak gerekli düzenlemeler yapılarak Ön Protokol sonlandırılmalı ve ilgili tüm tarafların belgeyi imzaladığından emin olunmalıdır. Bu aşamada Ön Protokolün bağlayıcı olmadığı unutulmamalıdır. Taraflar gizlilik, hukuk seçimi ve yargı yetkisi gibi hukuken bağlayıcı bazı hükümler de getirebilir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.