1. Giriş
Dünyanın dört bir yanındaki siluetleri (skylines) düşündüğümüzde, birçok insanın aklına New York, Hong Kong ve Dubai’nin hayranlık uyandıran binaları gelir. Bu şehirler, havada yüzlerce metre yükseklikte gözlemevleri olan önemli binaları ziyaret etmeye hevesli turist kalabalığını çekmektedir. Bu siluetler, şehirlerine belirli bir estetik, mühendislik ve ekonomik statü kazandırmak için birbirlerini geride bırakmak ve tasarlamak için yarışan geliştiriciler ve mimarlar arasındaki küresel rekabetin sonucudur.
Ancak bu siluetler, dünyadaki diğer siluetlerle karşılaştırıldığında gerçekten ne kadar uzun ve yoğundur? Diğer şehirler bu heyecan verici siluetlerin sadece küçük sürümleri mi, yoksa yüksek inşa ederken farklı stratejiler mi kullanıyorlar? Gelişmekte olan ekonomilerdeki siluetler, gelişmiş dünyadakilerden farklı mıdır? Ama önce ve en önemlisi, bu neden sürdürülebilir kalkınma için önemlidir?
2. Bir Şehrin Silueti Sürdürülebilir Kalkınma (Sustainable Development) İçin Neden Önemlidir?
Şehir siluetlerinin neden değiştiğini anlamak, sürdürülebilir kalkınmayı bilgilendirmeye yardımcı olabilir. Daha fazla gökdelen veya dikey gelişme, kompakt kentsel gelişmeye işaret etme eğilimindedir ki; bu da, hem iklim değişikliğine neden olan karbondioksitin hem de akciğerlerin derinliklerine nüfuz eden ve ciddi sağlık sonuçları olan tehlikeli partikül madde (çapı 2,5 mikrondan daha az olduğu için PM2.5 olarak bilinir) emisyonlarının daha düşük olmasıyla ilişkilidir. Bunun nedeni, daha kompakt şehirlerin sakinlerinin ulaşım için arabalara daha az bağımlı olma eğiliminde olmaları ve bu da daha az emisyona yol açmasıdır. Buna ek olarak, daha kompakt şehirler, genellikle en verimli alanlar arasında yer alan ve bu nedenle birçok şehir için besin açısından önemli taze meyve ve sebzelerin önde gelen kaynağı olan çevrelerindeki tarım arazilerini daha az tüketir.
Bir şehrin siluetinin, muhteşem lüks apartman daireleri nedeniyle yüksek olması veya orta sınıflara hitap eden mimari açıdan daha az müsrif yüksek katlı konut binaları nedeniyle kentsel gelişimin kapsayıcılığı için bariz etkileri bulunmaktadır. Bununla birlikte, aynı zamanda, daha muhteşem bir siluet, turistleri bir şehre çekerek, yerel ekonomik dinamizm ve düşük vasıflı işçiler için yoksulluğun azaltılmasına yönelik potansiyel faydaları olan işler yaratılmasına da yardımcı olabilir. Bu nedenle, bir şehrin siluetinin, sadece göze ne kadar etkileyici geldiği değil, gelişiminin hem sürdürülebilirliği hem de kapsayıcılığı açısından önemli potansiyel çıkarımları vardır.
3. Siluet Endeksi (Skyline Index)
New York, Hong Kong ve Dubai gibi zengin ve yoğun nüfuslu yerlerde doğal olarak daha fazla gökdelen vardır, ancak yüksek bina inşaatını ve genel olarak ekonomik kalkınmayı yönlendiren temel talep ve arz koşullarını kontrol ettikten veya sabit tuttuktan sonra hâlâ gökyüzüne doğru inşa eden şehirleri belirlemek istedik. Bunu yapmak için yakın zamanda yayınlanan bir makalede bir “siluet dizini” (skyline index) oluşturduk. 55 metrenin üzerindeki tüm binaların konumuna ilişkin küresel verilerden yararlanan bu endeks, bir şehrin “gökdelenliğini” (skyscraperness), yani diğer şehirlere göre ne kadar bina inşa ettiğini ölçer.
Rakamları incelersek, dünyanın dört bir yanındaki siluet endeksinde en yüksek sırada yer alan bölgelerin, zenginlik ve boy arasında bir ilişki öngörüldüğünde şüphelenilebilecek yerler olmadığını ortaya koyuyor. Güney Amerika, Doğu Avrupa ve Güneydoğu Asya, ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre en üst sıralarda yer almaktadır. Asya içinde, Doğu Asya ve Batı Asya (ki, Körfez ülkelerini içerir) gökdelenlik sıralamasında daha düşüktür. Dolayısıyla Güneydoğu Asya, geliri ve nüfus seviyeleri göz önüne alındığında, diğerlerine göre “fazla inşa edilmiştir” (overbuilds). Doğu Afrika ve Güney Afrika’ya, belki de şaşırtıcı bir şekilde, Afrika’nın genellikle yüksek katlı bir gelişme bölgesi olarak düşünülmediği, üst sıralarda yer aldığı verilmiştir. Daha gelişmiş bölgeler arasında, apartman odaklı Batı Avrupa, çoğunlukla genişleyen banliyö Kuzey Amerika’dan şaşırtıcı bir şekilde daha üst sıralarda yer almamaktadır.
Daha genel olarak, en üst sıralarda yer alan bölgeler, gökdelen takısındaki (bling) eksikliklerini yüksek hacimde telafi ediyor. Bu nedenle çoğu siluet daha az gösterişli ve daha işlevseldir ki, küresel şirketler veya seçkinler yerine orta sınıfları barındırmak için inşa edilmiştir.
4. Siluet İndeksinin Sökümü (Deconstructing the Skyline Index)
Bölgesel farklılıkları daha derinden araştırmak için, şehirler gökdelen (100+ m) ile yüksek binalar (55-99 m), ticari binalara karşı konut, küçük şehirlere karşı büyük şehirlerdeki binalar ve çevresine karşı bir şehrin merkezindeki inşaatlara göre sıralandı.
Bu analize dayanılarak, dört siluet topolojisi oluşturuluyor:
- Başkent Odaklı Merkez Bölgeler (Capital-oriented Central Districts): Bu bölgeler, şehir merkezinde ofisler veya lüks konutlar için gökdelen kulelerine sahip olma eğilimindedir.
- Başkent Odaklı Çevre Bölgeler (Capital-oriented Peripheral Districts): Bu bölgeler, çevre veya banliyö bölgelerinde ofisler inşa etme eğilimindedir.
- Nüfus Odaklı Çevre Bölgeler (Population-oriented Peripheral Districts): Bu bölgeler, banliyö mahallelerinde yüksek katlı konut binaları inşa etme eğilimindedir.
- Nüfus Odaklı Merkez Bölgeler (Population-oriented Central Districts): Bu bölgeler, merkezi bölgelerde konut yüksek binaları inşa etme eğilimindedir.
Dünyanın dört bir yanındaki siluetler, gösterişli Başkent odaklı Merkez Bölgeler ile daha az gösterişli Nüfus odaklı Çevre Bölge türleri arasında eşit olarak bölünmüştür. Güney Amerika, Güneydoğu Asya, Doğu Avrupa ve Batı Avrupa ikinci sırada yer alırken, Doğu Asya, Batı Asya, Doğu Afrika ve Güney Afrika birinci sıradadır.
- Bölgeler Neden Siluetlerinde Farklılaşıyor?
Neden farklı bölgelerdeki şehirler farklı siluet tiplerine sahip olacak şekilde gelişiyor? Üç ana neden olduğu tahmin ediliyor. İlki düzenlemeler ve korumadır; bazı ülkeler aşırı kalabalıklaşmayı azaltmak veya bina mirasını korumak için katı kurallar uygularken, diğerleri görece bırakınız yapsınlar (laissez-faire) felsefesindedirler.
Başka bir olasılık da, bazı bölgelerdeki mülk sahiplerinin daha büyük arsaları bir araya getirmeyi daha zor bulmaları veya yüksek binalara engel teşkil eden sisli mülkiyet haklarıyla karşı karşıya kalmalarıdır.
Üçüncü bir neden sosyal tercihler olabilir. Yüksek apartmanlarda yaşamak bazı bölgelerde sosyal statü sağlarken, diğer yerlerde norm müstakil, müstakil evlerde yaşamaktır. Ayrıca, bazı ülkelerde orta ve üst sınıflar şehrin merkezinde, aksiyonun yakınında yaşamayı tercih ederken, diğerlerinde banliyölerin sessizliğini tercih ediyorlar. Farklı bölgelerde çok katlı bir apartman dairesinde yaşamanın emniyeti ve güvenliği ile müstakil bir evde yaşamanın algıları ve gerçeklerindeki farklılıkların da rol oynayabileceği bir rol olabilir.
Farklılıkların çoğunun, bina yüksekliği düzenlemelerinin katılığı ve sakinlerin müstakil evlere karşı apartman tercihleri ile açıklandığı bulunmuştur.
Bir dahaki sefere Empire State Binası’na veya Burj Khalifa’ya bakıldığında, bir şehrin siluetinin sanıldığından çok daha önemli olduğu unutulmamalıdır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.