Giriş
Etik bir (hukuki) çerçeve oluşturmak (instilling an ethical framework) yalnızca ilk adımdır. Bir şirketin etik kuralları, o kuruluşun her üyesine işlerini doğruluk ve dürüstlük ile yapmaları konusunda rehberlik eden bir yol haritası görevi görür.
Etkili etik kuralları (effective code of ethics), bir işletmenin değerlerini ve misyonunu ortaya koyar, ekip üyelerine zorluklara nasıl yaklaşmaları gerektiğini anlatır ve kuruluşun temel değerleri olarak hizmet eden etik ilkeleri açıklar. Elbette bu, genellikle nispeten küçük bir belgeyle yapılan büyük bir iştir.
Bu nedenle, ekipteki herkesin destek alabileceği şekilde doğru bilgilerin eklenmesini sağlamak önemlidir.
1. Şirket/İşletme Kurucusunun veya CEO’nun mesajıyla başlanması
Etik kuralların organizasyonun her seviyesindeki insanlar tarafından benimsenmesi için, en tepeden örnek oluşturulması kritik öneme sahiptir. Bu kurallara kurucunun veya CEO’nun açık bir mesajıyla başlanmalıdır. Bu mesaj etik davranışın önemine dikkat çekmelidir. Aynı zamanda etiği işin önemli bir unsuru haline getiren şeyin ne olduğunu ve çalışanların ve üst düzey liderlerin aldıkları her kararda buna nasıl öncelik vermesi gerektiğini de ayrıntılarıyla anlatmalıdır.
2. Temel şirket değerlerinin açıklanması
Şirketin değerleri ve etik standartları, etik kuralların temelini oluşturmalıdır çünkü bunlar, kültürel tarzın ve etik standartların şekillenme biçimini yönlendirir. Doğruluk, dürüstlük, saygı, adalet, hesap verebilirlik, sorumluluk, çeşitlilik ve katılım ve daha fazlası (honesty, integrity, respect, fairness, accountability, responsibility, diversity and inclusion, and more) gibi yol gösterici ilkeler dâhil edilmelidir. Bu değerlerin her biri bölüm başlığı olarak kullanılmalıdır. Her başlığın altında, şirketin misyonu ve vizyonu bağlamında her bir değer tanımlanmalı ve çalışanların iş yerindeki etik davranışı sürdürmek için bu değerlerin her birini nasıl uygulayabilecekleri konusunda ayrıntılı bilgi verilmelidir.
3. Kuralların kapsamının ve amacının ana hatlarıyla belirtilmesi
Çalışanların en iyi etik adımları atabilmeleri için öncelikle kuralların kime ve ne zaman uygulanacağını bilmeleri gerekir. Bu bölüme kuralların neden oluşturulduğunu açıklayarak başlanmalı ve kuruluşta etiğin önemini yinelenmelidir. Çalışanlardan geçici işçilere, yüklenicilere ve satıcılara ve aradaki herkese kadar (from employees to temporary workers to contractors and vendors, and everyone in between) bu politikaya kimlerin uyması gerektiği belirtilmeli ve bu kuralların ne zaman ve nerede uygulanması gerektiği eklenmelidir. Bu kurallar yalnızca işyerinde mi geçerli yoksa bir çalışanın kuruluşu temsil ettiği her durumda (ticari fuarlar, konferanslar, toplantılar vb.) mı uygulanmalıdır?
4. Etik ve uyum arasındaki ilişkinin tartışılması
Etik kuralların temel amacı, etik ve uyumun önemini vurgulamaktır. Kuruluştaki herkesin, belirli iş rolleri ve eylemleri için geçerli olan yasa, yönetmelik ve şirket politikaları hakkında net bir anlayışa sahip olmasının ne kadar hayati olduğu tartışılmalıdır. Anılan kurallar aynı zamanda etik ve uyum arasındaki ilişkiyi de tartışmalıdır. Bir karar (veya davranış) kurallardaki tüm etik kutuları işaretlese bile, çalışanların düzenleyici kurallara bağlı kalmanın önce geldiğini anlamalarına yardımcı olmalıdır. Benzer şekilde, tüm mevzuata uyan ancak kurallara uymayan bir kararın da sorgulanması gerekir.
5. Yasal sonuçların tartışılması
Kurallar, çalışanları sürekli gelişen yasa ve düzenlemelerden haberdar olmaya teşvik etmelidir. Belirli bir kararın yasalara uygun olup olmadığından emin olmadıkları takdirde çalışanları uyum departmanından tavsiye almaya teşvik etmelidir. Son olarak etik hatalardan kaynaklanabilecek hukuki, finansal ve itibari sonuçlardan söz edilmelidir.
6. Çıkar çatışmalarının ele alınması
Çıkar çatışmaları kaçınılmazdır ve kurallar, kuruluşa bağlı olarak aşağıdaki gibi ortaya çıkabilecek durumları açıklamalıdır:
- Kendi çıkarına işlem yapılması (self-dealing): Yönetimin bir üyesinin başka bir şirketle kendi çıkarları için işlem yapmasıdır.
- Hediye verilmesi (gift issuance): Bir yöneticinin bir müşteriden hediye kabul etmesidir.
- İçeriden bilgi ticareti (insider trading): Birisinin gizli bilgileri toplayıp kişisel çıkarları için şirket dışına çıkarmasıdır.
İnsanların eylemlerinin kapsamını anlamalarını sağlamak için söz konusu kurallar, çıkar çatışmalarının gerçek dünyadaki örneklerini ve bunun ardından gelen sonuçları içermelidir.
7. Raporlama ve ihbarcı korumaları (reporting and whistleblower protections)
Çalışanlar, etik kusurları tespit etmede en güçlü dayanaktır. Etik kuralları, çalışanların işyerinde herhangi bir yanlışla karşılaşmaları veya tanık olmaları durumunda sizi nasıl uyarabileceklerini içermelidir. Aynı zamanda ihbar politikasının nasıl işlediğine ve kuruluşun ihbarcının gizliliğini korumak için atacağı adımlara ilişkin bir özet de içermelidir. Bu bölüm aşağıdaki gibi şeyleri içerebilir:
- Bir şikâyet nasıl bildirilir (etik yardım hattı, çevrimiçi web formu aracılığıyla veya doğrudan İnsan Kaynakları ile konuşarak);
- Maksimum gizliliği sağlamak için atılacak adımlar,
- Şirketin misilleme uygulamalarına yaklaşımı.
8. Siber güvenlik ve veri gizliliği
Teknoloji gözümüzü kırpamayacağımız kadar hızlı gelişiyor. Etik kuralları, şirket ekibini teknolojik ufkumuzda beliren siber güvenlik ve veri gizliliği (cybersecurity and data privacy) tehditleri ve maksimum uyumu sürdürmek için nasıl bilinçli kararlar alabilecekleri konusunda eğitmelidir.
Sonuç
Etik kurallar ayrıca herhangi bir ihlal olması durumunda izlenecek yolu da içermelidir. Mesela ‘alkollü araç kullanmak kabul edilemez’ (driving under the influence[1] is not acceptable) demek yeterli değildir. Kurallar ayrıca böyle bir durumda kuruluşun hangi eylemi gerçekleştireceğini (kararı alacağını) de içermelidir. Disiplin cezalarının adil ve işlenen kabahatin türüne özel olması gerektiği unutulmamalıdır. Örneğin, uyum eğitimi zamanında tamamlanmadığında yapılacak davranışın aynısı taciz durumunda da yapılmaz.
Etik kuralları bir organizasyonun bünyesinde yaşamsal bir organ görevi görür. Bunun eksikliği sayısız kayba neden olabilir, çalışanların moralini düşürebilir ve işletmeyi uyum sorunlarına sürükleyebilir. Etik bir organizasyon oluşturmak sadece kuralların uygulanmasıyla bitmemektedir. Şirket liderleri mevcut politikaları ve prosedürleri sürekli olarak gözden geçirip iyileştirmeli ve güçlü bir etik kültürünün geliştirilmesine katkıda bulunan sistemleri sağlamlaştırmalıdır.
[1] Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. < https://www.law.cornell.edu/wex/driving_under_the_influence_(dui)#:~:text=Driving%20while%20under%20the%20influence,drugs%2C%20or%20other%20controlled%20substances. >
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.