Canım merhum Ağabeyime…
Düzenli olarak ticari sözleşmelerle uğraşılıyorsa, sözleşmenin esastan ihlali kavramını anlamak çok önemlidir. Birleşik Krallık’ta faaliyet gösteren küçük işletmeler için, bir sözleşme ihlalinin ne zaman önemli hale geldiğini bilmek, küçük bir aksaklıkla hukuki bir çıkmaz arasındaki farkı yaratabilir. Bu makalede, esastan/maddi ihlallerin incelikleri, bunların sonuçları ve bunların Birleşik Krallık sözleşme hukuku perspektifinden nasıl görüldüğü incelenecektir.
1. Sözleşmenin Esastan/Maddi İhlali
Sözleşmenin esastan ihlali (material breach of contract), taraflardan birinin sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getirme konusunda ciddi bir başarısızlığa uğraması anlamına gelir. Bu o kadar önemli bir ihlaldir ki anlaşmanın özüne iner ve sözleşmeyi uygulanamaz hale getirir. Küçük ihlaller yasal işlemlere başvurmadan çözülebilirken, maddi/esastan bir ihlal oyunun kurallarını değiştirir; esasen, sözleşmenin üzerine inşa edildiği temeli tehlikeye atar.
1.1. Maddi ihlal
Sözleşmenin esastan ihlalinin ne olduğunu belirlemek bazen gri bir alan olabilir ancak birinin belirlenmesine yardımcı olacak ortak göstergeler vardır:
- Temel koşul ve durumların ihlali (fundamental terms and conditions violation); maddi bir ihlal, genellikle sözleşmede belirtilen temel şartların ve durumların ihlalini içerir (ki; bu, malların veya hizmetlerin teslim edilememesi, son teslim tarihlerinin kaçırılması veya maddi açıdan kusurlu performansı içerebilir).
- Temel yükümlülüklerin yerine getirilmemesi (failure to perform key obligations); bir tarafın sözleşmenin amacı için gerekli olan temel yükümlülüklerini yerine getirmemesi, sözleşmenin esastan ihlalinin önemli bir göstergesi olabilir.
- Önemli bir finansal etki (significant financial impact); Masum taraf için önemli bir finansal zararla/kayıpla sonuçlanan bir ihlalin, çok küçük bir finansal kayıpla sonuçlanan bir ihlalden ziyade önemli sayılması daha olasıdır.
- İleriye dönük ret (anticipatory repudiation); daha ayrıntılı olarak incelenecek ileriye dönük reddetme, maddi bir ihlalin güçlü bir göstergesidir (ki; bu, bir tarafın sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeme niyetini iletmesi durumunda meydana gelir).
1.2. Önemli bir ihlal durumunda sözleşmenin geçersiz ve dava edilemez hale gelmesi
Maddi ihlal ciddi bir konu olsa da, sözleşmenin tamamını otomatik olarak geçersiz ve dava edilemez hale getirmez. Birleşik Krallık’ta masum taraf (innocent party), yasal olarak bağlayıcı bir sözleşmenin esastan bir ihlali ile karşı karşıya kaldığında nasıl devam edeceğini seçebilir:
- Sözleşmenin feshedilmesi (terminate the contract); masum tarafın maddi ihlal nedeniyle sözleşmeyi feshetme seçeneği vardır (ancak bunu yapmak için doğru yasal prosedürleri takip etmek ve uygun tavsiyeyi almak önemlidir).
- Yasal telafi istenmesi (seek legal redress); masum taraf, ihlalden dolayı maruz kalınan zararların tazmini için sözleşme ihlali iddiasını da takip edebilir.
- Düzeltme girişimi (attempt to cure); bazı durumlarda, ihlalde bulunan tarafın sözleşme şartlarına bağlı olarak ihlali düzeltmesine izin verilebilir [buna ‘çare bulma’ (cure) da denir ve sözleşmenin feshedilmesini önleyebilir].
1.3. Ödeme yapılmamasının maddi ihlal olarak değerlendirilmesi
Ödeme yapılmaması (non-payment), sözleşmenin koşullarına ve durumlarına (hükümlerine) bağlı olarak gerçekten de maddi bir ihlal teşkil edebilir. Sözleşmede ödeme koşullarının belirtilmesi ve ihlal eden tarafın üzerinde anlaşılan ödemeleri yapmaması durumunda, bu durum sözleşmenin amacını ve finansal sürdürülebilirliğini ciddi şekilde bozabilir ve dolayısıyla maddi ihlal olarak nitelendirilebilir.
1.4. Garanti ihlalinin maddi bir ihlal olarak değerlendirilmesi
Garantinin ihlali (breach of warranty), temel bir koşulun ihlalinden farklı olarak, genellikle maddi bir ihlal olarak değerlendirilmez. Sözleşme hukukunda, garantiler ikincil veya tali vaatlerdir ve bu vaatlerin ihlali genellikle sözleşmenin temel amacını baltalayacak kadar önemli değildir.
1.5. İleriye yönelik reddetmenin sözleşmenin esastan ihlali olarak değerlendirilmesi
İleriye dönük reddetme (anticipatory repudiation), maddi bir ihlalin güçlü bir göstergesidir. Taraflardan birinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini ifanın (performance) vadesinden önce yerine getirmeme niyetini açıkça belirtmesi durumunda ortaya çıkar. Bu gibi durumlarda, masum taraf genellikle sözleşmeyi geçersiz ve dava edilemez olarak değerlendirme hakkına sahiptir.
1.6. Sözleşmenin maddi ihlalinin kanıtlanması
Sözleşmenin esaslı bir şekilde ihlal edildiğini kanıtlamak için iddiayı destekleyen kanıtların toplanması çok önemlidir. Göz önünde bulundurulması gereken temel adımlar şunlardır:
- Sözleşmenin gözden geçirilmesi (review the contract); ihlalin gerçekten önemli olup olmadığını belirlemek için sözleşmenin hüküm ve koşullarını kapsamlı bir şekilde inceleyerek başlanmalı; emin olunmadıysa uygun tavsiye alınmalıdır.
- İhlalin belgelenmesi (document the breach); ihlal eden tarafın yükümlülüklerini yerine getirmedeki başarısızlığının tüm örnekleri dikkatlice belgelenmelidir (buna, ihlal ile ilgili her türlü yazılı yazışma, sözlü iletişim ve diğer tüm kanıtlar dâhildir).
- Müzakere (negotiation); bazen sorunu yasal yollara başvurmadan çözmek için ihlal eden tarafla müzakere etmek mümkün olabilir (arabuluculuk veya tahkim gibi alternatif anlaşmazlık çözüm yöntemleri araştırılabilir).
- Hukuk uzmanlarına danışılması (consult legal experts); sözleşme hukukunda uzmanlığa sahip nitelikli bir avukattan hukuki tavsiye alınmalıdır.
2. Metinden Temel Çıkarımlar
- “Sözleşmenin esastan/maddi ihlali”, taraflardan birinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmede önemli bir başarısızlığa uğraması ve sözleşmenin temel amacını tehlikeye atmasıdır.
- Önemli bir ihlal, temel şartların ihlalini, temel yükümlülüklerin yerine getirilmemesini, önemli finansal etkiyi veya ileriye yönelik reddi içerebilir.
- Önemli bir ihlal sözleşmeyi otomatik olarak geçersiz kılmasa da masum tarafın fesih, yasal tazminat isteme veya ihlal eden tarafın ihlali düzeltmesine izin verme gibi seçenekleri mevcuttur.
- Ödeme yapmamak maddi bir ihlal olabilir ve ileriye yönelik reddetme, maddi bir ihlalin güçlü bir göstergesidir.
- Önemli bir ihlali kanıtlamak için kanıt toplanmalı, hukuk uzmanlarına danışılmalı ve müzakere veya alternatif anlaşmazlık çözüm yöntemleri değerlendirilmelidir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.