Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın (Organization for Economic Co-Operation and Development; OECD) dijital ekonomiyi vergilendirmeye yönelik çığır açan Matrah Aşındırma ve Kâr Aktarımı (Base Erosion Profit Shifting-BEPS) çerçevesi uygulanırken, dünyanın dört bir yanındaki ülkeler OECD’nin iki BEPS sütunundan ikincisini (Sütun 2.0) uygulamaya başlıyor.
Sütun 2.0, çok uluslu şirketlerin [ÇUŞ’lar (multinational enterprises-MNEs)] asgari %15’lik efektif kurumlar vergisi oranı ödemelerini sağlayarak vergi oranlarındaki ‘dibe doğru yarışı’ sona erdirmeyi hedefliyor. Aşağıda, Sütun 2.0 kurallarına genel bir bakış ile OECD çerçevesinin bir parçası olarak Küresel Asgari Vergiyi benimsemeyi kabul eden ülkelerin uygulama durumlarının bir özeti yer almaktadır.
1. OECD’nin Sütun 2 Küresel Asgari Vergi kuralları nelerdir?
OECD’nin Küresel Asgari Vergisinin (Global Minimum Tax-GMT) amacı, kârları daha düşük vergi oranlarına sahip yargı bölgelerine kaydırarak büyük çok uluslu şirketlerin (750 milyon avrodan fazla geliri olanlar) vergiden kaçınmasını zorlaştırmaktır. Küresel Asgari Vergi, 1 Ocak 2024 tarihinde yürürlüğe girecek olup, bu nedenle etkilenen şirketler şimdiden İkinci Sütunu planlamaktadırlar.
OECD’nin Küresel Asgari Vergi için Model Kuralları, ülkelerin vergi anlaşmaları geliştirirken kullanabilecekleri üç ana kural ve dördüncü bir “vergiye tabi kuralı”nı içermektedir.
1.1. Kural 1-Gelire Dâhil Etme Kuralı (Income Inclusion Rule-IIR): Gelire Dâhil Etme Kuralı, %15’in altında vergilendirilen kazançların ilave vergilendirme için hedeflenmesine izin veren iki önlemden biridir. Gelire Dâhil Etme Kuralı ile ana (merkezdeki) kuruluşun faaliyet gösterdiği tüm yetki alanlarında %15 Küresel Asgari Verginin tutarlı bir şekilde ödenmesini sağlamak için, daha düşük vergilendirilen yabancı bağlı ortaklıkların nihai ana kuruluşuna “ekstra” bir vergi uygulanır.
1.2. Kural 2-Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı (Undertaxed Profits Rule-UTPR): Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı, eşit vergilendirme yaratmayı amaçlayan Küresel Asgari Verginin ikinci ölçüsü olup Gelire Dâhil Etme Kuralına bir destek olarak çalışır. Gelire Dâhil Etme Kuralının uygulanamadığı durumlarda, Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı, hükümetlere kesintileri reddetme veya aksi takdirde Gelire Dâhil Etme Kuralı kapsamında toplanamayacak vergileri toplamak için benzer eylemlerde bulunma yetkisi verir.
1.3. Kural 3-Yurtiçi Asgari Vergi (Domestic Minimum Tax-DMT): Nitelikli Yurtiçi Asgari Ek Vergi (Qualified Domestic Minimum Top-up Tax; QDMTT) olarak da bilinen Yurtiçi Asgari Vergi, ülkelere aksi takdirde yurt dışına akacak ek vergileri toplama ve saklama seçeneği sunar. Yurtiçi Asgari Vergi uygulayan ülkeler, Gelire Dâhil Etme Kuralı ve Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı ile uygulanan önlemlere tabi değildir.
1.4. Kural 4-Vergi Kuralına Tabi Olma (Subject to Tax Rule-STTR): Vergi Kuralına Tabi Olma, gelişmekte olan ülkelerin, toplam vergi maliyetini %9’a çıkarmak için gelişmiş bir ülke ile yapılan bir vergi anlaşması kapsamında tamamen veya kısmen muaf tutulan belirli sınır ötesi ödemeler (yani faiz, telif ücretleri, hizmetler) üzerinde ilave bir stopaj vergisi uygulamasına olanak tanır. Vergi Kuralına Tabi Olma vergileri, Sütun 2 vergilerinin geri kalanına mahsup edilebilir.
2. OECD’nin Sütun 2 Küresel Asgari Vergi kurallarının ticari sonuçları nelerdir?
OECD’nin Sütun 1’den farklı olarak Sütun 2 isteğe bağlı olup 140’tan fazla ülke bu yeni Küresel Asgari Vergi önlemlerini uygulamayı kabul etmiştir. Küresel Asgari Vergiden etkilenen işletmelerin önümüzdeki bir veya iki yılı, bu yeni kuralların gerektirdiği verileri toplamak için gerekli süreçlerin ve teknolojilerin uçtan uca yeniden değerlendirilmesini içerebilecek bir geçiş dönemi olarak ele alması gerekecektir. Nakit akışı, finansal açıklamalar, teknoloji yığınları, veri yönetimi, departman yapıları, iş akışları, vergi stratejileri ve çok uluslu bir işletmeyi yönetmenin diğer birçok yönü etkilenecektir. OECD, Sütun 2 uygulanırken işletmelere sunulan Güvenli Liman yardımlarına ilişkin bir çerçeve yayınlamış olsa da, hazırlanmak için fazla bir zaman yoktur.
3. Hangi ülkeler ‘Sütun 2’yi benimsiyor?
140’tan fazla ülke Sütun 2’yi benimseme niyetlerini açıklasa da, uygulama zaman çizelgeleri değişiklik göstermektedir. Aşağıda, OECD’nin 2. Sütununu ve Küresel Asgari Vergiyi benimseyen başlıca bölgelerin ve ülkelerin durumunun bir özeti bulunmaktadır:
3.1. Amerika:
- Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Sütun 2 kurallarını taahhüt etmemiş, ancak örneğin ABD’nin Küresel Maddi Olmayan Düşük Vergi Geliri (Global Intangible Low-Tax Income; GILTI) kurallarını, ortaya çıkan verginin bir Gelire Dâhil Etme Kuralı olarak nitelendirilmesini sağlayacak şekilde Sütun 2 kurallarıyla uyumlu hale getirmek gibi birkaç alternatif yaklaşımı tartışmıştır. ABD, Enflasyon Azaltma Yasası aracılığıyla yıllık kazancı 1 milyar ABD doları veya daha fazla olan şirketler için kendi %15’lik kurumlar vergisini uygulamaya koymuştur. Ancak, bu vergi Sütun 2 kurallarına uymamaktadır.
- Kanada, 31 Aralık 2023 tarihinde veya sonrasında başlayan mali yıllar için yürürlüğe girecek yeni önlemlerle Sütun 2’yi uygulamayı taahhüt etmiştir.
- Meksika, 2024 yılından itibaren Sütun 2 yönetmeliğini uygulamayı planlamaktadır.
- Çoğu Latin Amerika ülkesi ‘Sütun 2’ kurallarını benimseme taahhüdünde bulunmamış; ancak Ekvador ve Kolombiya, 2. Sütunu tamamen taahhüt etmek yerine kendi asgari %15 vergisini uygulama planları ile ikisinin arasında bir yerdedir.
3.2. Asya:
- Japonya, 01 Nisan 2024 tarihinden itibaren Sütun 2 Gelire Dâhil Etme Kuralı düzenlemelerini yürürlüğe koymuştur.
- Çin yıllardır büyük teknoloji şirketlerinin kârlarına “dijital vergiler” uygulanması için baskı yapıyor. Çin, Matrah Aşındırma ve Kâr Aktarımı ‘Sütun 1 ve 2’nin geliştirilmesine yardımcı olmuş, ancak Sütun 2 kurallarının yerel olarak uygulanmasına ilişkin resmi bir açıklama yapmamıştır.
- Güney Kore, Aralık 2022’de OECD’nin Sütun 2.0 ile uyumlu yeni Küresel Asgari Vergi kurallarını yürürlüğe koyan ilk ülke olmuştur. Yeni kurallar, Uluslararası Vergilerde Düzenleme Yasası’na (Adjustment of International Taxes Act-AITA) dâhil edilmiş olup 01 Ocak 2024 tarihinde veya sonrasında başlayan mali yıllar için geçerli olacaktır.
- Vietnam, 01 Ocak 2024 tarihinden itibaren ‘Sütun 2’ düzenlemelerini uygulamaya başlamayı planlamaktadır.
3.3. Avrupa:
- Avrupa Birliği, Sütun 2’yi oybirliğiyle kabul etti ve Üye Devletlerin kuralları 31 Aralık 2023 tarihine kadar iç hukuklarına dâhil etmeleri gerekiyor. Gelire Dâhil Etme Kuralı, bundan hemen sonra yürürlüğe girecek, Eksik Vergilendirilmiş Kârlar Kuralı hükümleri ise 31 Aralık 2024 tarihinde yürürlüğe girecektir. [Avrupa Birliği söz konusu olduğunda, maksimum 12 UPE (Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs Rum Kesimi, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya, Slovenya ve Slovakya) olması durumunda uygulamayı 31 Aralık 2029 tarihine erteleme seçeneği vardır.]
- Almanya, Danimarka ve Norveç, Matrah Aşındırma ve Kâr Aktarımı 2’yi desteklediler ve Küresel Asgari Vergiyi desteklediklerini dile getirdiler. Alman hükümeti bir ön Bakanlık tasarısını açıklarken, Danimarka’da yasa taslağıyla ilgili bir kamuoyu istişaresi sürüyor. Norveç, OECD tartışmalarında aktif olmuştur ve Küresel Asgari Verginin tasarımına çevresel, sosyal ve yönetişim faktörlerinin dâhil edilmesinin önemini vurgulamıştır.
- Birleşik Krallık ise, 31 Aralık 2023 tarihinde geçerli olmak üzere Gelire Dâhil Etme Kuralı ve Nitelikli Yurtiçi Asgari Ek Vergi kurallarını yürürlüğe koymuş ve 31 Aralık’ta geçerli olmak üzere Eksik Vergilendirilmiş Kâr kurallarını yürürlüğe koymak için mevzuat tasarısı önermiştir.
3.4. Orta Doğu:
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Sütun 2’yi benimsemek yerine 01 Haziran 2023 tarihinde BAE’deki kurumlar vergisi oranını %9 olarak belirleyen bir Federal Kurumlar Vergisi Yasasını uygulamaya koymuştur.
3.5. Avustralya:
Avustralya, 01 Ocak 2024 tarihinden itibaren ‘Sütun 2’nin Yurtiçi Asgari Vergi ve Gelire Dâhil Etme kurallarını uygulayacak ve buna 2025 yılında Eksik Vergilendirilmiş Kâr kurallarını ekleyecektir.
3.6. Afrika:
Güney Afrika ve Kenya istisnası dışında, Afrika kıtasındaki ülkelerin çok azı hâlihazırda %20 veya daha fazla bir etkin kurumlar vergisi oranına sahip olması ve kısmen de kuralların gelişmekte olan ülkeleri nasıl etkileyeceğine dair endişeler nedeniyle, ‘Sütun 2’yi benimseme planlarını açıklamıştır. Tartışmalar devam ediyor.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.