Giriş
Uluslararası ticaretin manzarası jeopolitik olaylar marifetiyle sürekli olarak şekillendirilmekte ve yeniden şekillendirilmektedir. Bunun çarpıcı bir örneği, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline tepki olarak uygulanan ekonomik yaptırımlardır. Bu yaptırımlar yalnızca küresel ticaretin dinamiklerini değiştirmekle kalmamış, aynı zamanda jeopolitik gerilim zamanlarında uluslararası ticaretin doğasında var olan hukuki karmaşıklıkları da ortaya çıkarmıştır. Bu yazıda, ticaret anlaşmalarındaki değişikliklere ve jeopolitik açıdan istikrarsız bir dünyada ekonomik yaptırımların daha geniş hukuki etkisine odaklanılarak, söz konusu yaptırımlar ışığında uluslararası ticaretin hukuki yönleri araştırılmaktadır.
1. Yaptırımların Uluslararası Ticaret Üzerindeki Dalgalanma Etkisi
Çeşitli ülkeler ve uluslararası kuruluşlar tarafından Rusya’ya karşı uygulanan ekonomik yaptırımlar, küresel ticaret modellerini önemli ölçüde etkilemiş olup, bu temel etkiler şunlardır:
- Ticaret yollarının bozulması (disruption of trade routes): Yaptırımlar, özellikle enerji, teknoloji ve tarım gibi sektörlerde ticaret akışlarının yeniden yönlendirilmesine veya durdurulmasına yol açmıştır.
- Yasal uyum (legal compliance): Dünya çapındaki işletmelerin, uyumu sağlamak için genellikle özel yasal rehberliğe ihtiyaç duyan karmaşık yaptırım düzenlemelerini aşmaları gerekmektedir.
- Tedarik zinciri zorlukları (supply chain challenges): Yaptırımlar küresel tedarik zincirlerini bozmuş ve bu etkileri hafifletmek için yasal stratejilere ihtiyaç duyulmuştur.
2. Ticaret Anlaşmalarının Değiştirilmesi
Krize yanıt olarak, ülkeler yeni jeopolitik gerçekliğe uyum sağlamaya çalışırken, uluslararası ticaret anlaşmalarında yeniden düzenlemeler yapılmıştır. Ticaret anlaşmalarındaki gelişmeler de şu şekildedir:
- Yeni ortaklıklar ve ittifaklar (new partnerships and alliances): Ülkeler, genellikle daha önceden Rusya’dan alınan mallar için alternatif kaynaklar bulma ihtiyacından doğan yeni ticari ittifaklar kurmaktadırlar.
- Mevcut anlaşmalarda yapılan düzeltmeler (revisions to existing agreements): Mevcut bazı ticaret anlaşmaları, değişen jeopolitik manzaraya uyum sağlamak üzere yeniden gözden geçirilmekte ve revize edilmektedir.
3. Ekonomik Yaptırımların Hukuki Sonuçları
Yaptırımların uygulanması, uluslararası ticaretteki çeşitli hukuki zorlukları ve sorunları gün ışığına çıkarmakta olup, bu yasal sorunlar şunlardır:
- Yargı alanındaki farklılıklar (jurisdictional variances): Yaptırımlar yargı bölgeleri arasında önemli ölçüde farklılık göstermekte ve çokuluslu şirketler için zorluk teşkil etmektedir.
- Sözleşmeden doğan yükümlülükler (contractual obligations): Yaptırımlar, tarafların sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirme yeteneğini etkileyerek hukuki ihtilaflara yol açabilmektedir.
- Uzun vadeli yasal sonuçlar (long-term legal ramifications): Yaptırımlar sonrası hukuki ortamda ticaret yasalarında ve uluslararası ilişkilerde kalıcı değişiklikler görülebilmektedir.
Sonuç
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından uygulanan ekonomik yaptırımlar, jeopolitik ve uluslararası ticaret hukuku arasındaki karmaşık ilişkinin çarpıcı bir hatırlatıcısı durumundadır. Dünya bu benzeri görülmemiş yaptırımlarla boğuşurken, uluslararası ticaretin hukuki yönleri de mercek altına alınmaktadır. İşletmeler ve hukuk profesyonelleri, ticaret yasalarının statik olmadığını, küresel olaylara yanıt olarak geliştiğini anlamalı ve bu gelişmelere ayak uydurmalıdır.
Bu ortamda ilerlemek, yalnızca mevcut yasal ortamın keskin bir şekilde anlaşılmasını değil, aynı zamanda gelecekteki yasal değişikliklerin öngörülmesini de gerektirmektedir. Rusya’ya yönelik yaptırımlar, uluslararası ticaret uygulamalarında ve yasal stratejilerde çeviklik ve uyum sağlama ihtiyacının altını çizmektedir. Bu değişken jeopolitik ortamda, yasal değişikliklere hızlı bir şekilde uyum sağlama yeteneği sadece faydalı olmakla kalmıyor, aynı zamanda küresel pazarda hayatta kalmak ve başarı için de yaşamsal önem taşıyor.
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.