Vergi Sorunlarında Yeni Bir Uluslararası Organizasyon Kurmanın Vakti Geldi mi? [‘Dünya Vergi Örgütü’

Uluslararası vergi politikasının kontrolü Birleşmiş Milletler’e (BM) mi geçiyor? BM Genel Sekreteri Guterres’in geçen Ağustos (2023) ayındaki raporunun ardından, Afrika Devletleri Grubu’nun sunduğu Kararı onaylayan 22 Kasım 2023 tarihli BM Genel Kurulu sonrasında tasavvur edilebilecek senaryo budur. Söz konusu Kararda, hükümetler arası bir organın uluslararası vergi işbirliğine ilişkin bir çerçeve sözleşmesinin (a framework convention on international tax cooperation) görev tanımlarını oluşturması yönünde çağrıda bulunuluyor. Toplam 125 ülke bu kararın lehine oy kullanrken; 48’i aleyhte, 9’u ise çekimser kaldı. Oylamada kaybedenler Avrupa ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada ve Japonya oldu. Oylama, uluslararası vergi politikasının küresel yönetimini şekillendirmede bir dönüm noktası olabilir.

Uluslararası vergilendirmeye ilişkin ilk çalışmalar geçen yüzyılın başında Milletler Cemiyeti tarafından yürütülmüştü. Bu yıl ise, mevcut sistemin temellerini belirleyen dört ekonomistin Çifte Vergilendirme Raporunun (Report on Double Taxation) yüzüncü yılı kutlanıyor: vergilendirme haklarının kaynak ülkeye birincil (sınırlı da olsa) tahsisi ve kalan vergilendirme haklarının ikamet edilen ülkeye tahsisi [primary (albeit limited) allocation of taxing rights to the country of source and residual taxing rights to the country of residence]. Milletler Cemiyeti’nin kapatılmasının ardından mezkûr çalışmalar, Mali İşler Komitesi aracılığıyla OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development; Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü) tarafından yürütülmektedir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Marshall Planı’nı yönetmek üzere 1960’lardan günümüze kadar kurulan OECD, son onyılların küreselleşmiş ekonomisinin kirişini inşa etmek için Model Vergi Sözleşmesi ve Transfer Fiyatlandırması Kılavuzları’ndan (Model Tax Convention and the Transfer Pricing Guidelines) yararlanmıştır. 2008 finans krizi ve vergilendirme de dâhil olmak üzere sistemik açıdan önemli sorunların G20 tarafından devralınması ile birlikte, OECD üyesi olmayan ülkelerin de karar alma sürecine kademeli olarak dâhil edilmesiyle, çalışmanın hem içeriğinde hem de yönetiminde bir değişim yaşanmıştır.

G20’nin himayesi altında, vergi cennetlerinin diğer ülkelerin talebi üzerine bilgi alışverişinde bulunma taahhüdüyle vergi amaçlı bankacılık gizliliği kaldırılmıştır. Obama yönetiminin Amerika Birleşik Devletleri’ne gelişi ve Yabancı Hesaplar Vergi Uyum Yasası’nın (Foreign Account Tax Compliance Act-FATCA) uygulamaya konulmasıyla birlikte, banka hesap bilgilerinin otomatik olarak alınıp verildiği mekanizma olan Müşterek Raporlama Standardının (Common Reporting Standard) uygulamaya konulması için gerekli temeller atılmıştır. Ayrıca G20’nin talebi üzerine OECD, çokuluslu şirketlerin vergilendirilmesi konusunu ilk olarak Matrah Aşındırma ve Kâr Transferi (base erosion and profit shifting-BEPS) projesi aracılığıyla ve günümüzde de İkili Sütun (Two Pillars) adı verilen çalışma marifetiyle ele almıştır. İkinci Sütun (yani küresel asgari vergi) giderek artan sayıda ülkede uygulanırken (ABD ve Çin’in bu konuda ne yapacağına dair belirsizlik varken), Birinci Sütunun yakın zamanda gün ışığına çıkması pek mümkün görünmemektedir.

Kurumsal yönetişim açısından bakıldığında ise, hem vergi şeffaflığı hem de çokuluslu şirketlerin vergilendirilmesine ilişkin çalışmalar, yüzden fazla ülkenin eşit düzeyde katılımıyla kapsayıcı bir ortama sahiptir. Üye olmayan ülkelerden birçok yetkili, kararların alındığı komitelerde ve bürolarda kilit roller üstleniyor ve teknik destek, artık üye olmayan ülke yurttaşlarını da içeren OECD Sekreterliği tarafından sağlanıyor. Ancak tüm bunlar yeterli olmamış gibi görünüyor. Bir yandan alınan önlemlerin yeterince ciddiye alınmaması ve en etkili ülkeler lehine algılanan yorumlar sıklıkla öne sürülüyor; beri yandan, işin veya karar alma süreçlerinin gündemini belirleyecek güce veya fikir birliğine sahip değilseniz, tek başına katılım fırsatının da yeterli olmadığı söyleniyor.

Bu bağlamda ve aynı zamanda bazı sivil toplum kuruluşlarının itici iletişimleri sayesinde, çoğu kişinin hemen tarihi olarak adlandırdığı 22 Kasım gerçekleşti. Ama gerçekten öyle mi? Bu “gerçek bir zafer” mi olacak, yoksa gerçeklik bir Pirus zaferini mi ortaya çıkaracak? Deneyimler, en gelişmiş ülkelerin katılımı olmadan küresel kuralların belirlenemeyeceğini göstermektedir. Buradaki somut risk, tanımı gereği her türlü ilerlemeyi engelleyen farklı konumların kutuplaşmasıdır. “Tarihi” olan 22 Kasım 2023 oylaması değil, önümüze çıkan fırsattır. Daha önce bahsettiğimiz Milletler Cemiyeti günlerinde olduğu gibi, belki de birkaç on yıl önce Vito Tanzi’nin öngördüğü yeni bir uluslararası örgüt (“Dünya Vergi Örgütüne İhtiyaç Var mıdır?”) yaratmanın zamanı gelmiştir [Daha iyi bir isim olmadığı için Dünya Vergi Örgütü (World Tax Organization)]: Ne BM ne de OECD olan, bir dünya savaşının küllerinden değil, ortak ve katılımcı bir yoldan doğan bir organizasyon. Önümüzdeki yıllarda ekonomik, sosyal ve teknolojik ilerlemeye yön verecek yeni bir küresel vergi altyapısı oluşturmak amacıyla hızlı ve etkili bir şekilde çalışmasını sağlayacak kurallara sahip yeni bir uluslararası organizasyon.

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.