[Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD)] Ticari kuruluşlar (business entities) genellikle eyalet bazında oluşturulur. Bu ayrılıkçı yaklaşımın birçok eksikliği olsa da, akademisyenler ve politika yapıcılar tek bir alternatifi değerlendirdiler: federal ticari varlık oluşumu (federalization of business entity formation). Yine de seçenekleri ikiyle sınırlamak yanlış ve çarpıtıcıdır. Bu yanlıştır, çünkü başka bir alternatif -çok eyaletli oluşum ve ticaretin düzenlenmesi- mümkündür. Bozucudur/çarpıtıcıdır, çünkü politika yapıcıları çok eyaletli şirketler ile diğer ticari kuruluşların avantajlarından mahrum bırakır. Yeni bir makalede, çok eyaletli ticari kuruluşların aslında hem eyalet ayrılıkçılığına hem de federalleşmeye tercih edildiği gösteriliyor.
1. Varlık Oluşturma Piyasasına (Market for Entity Formation) İlişkin Arka Plan
Girişimciler (veya onların yatırımcıları) işlerini kurmak istedikleri eyaleti seçtiklerinde, bu eyalete franchise vergileri ve diğer avantajlar sağlarlar. Karşılığında eyalet, girişimcilere (veya yatırımcılarına) sınırlı sorumluluk, anonimlik ve dolaylı vergilendirme (limited liability, anonymity, and pass-through taxation) gibi yasal faydalar sağlar.
Eyaletler ve girişimciler arasındaki bu faydalı ilişki, şirketler için eyaletler arasında bir rekabet yaratmıştır. Kesin kazanan, elbette, ABD halka açık şirketlerinin büyük çoğunluğunun yanı sıra birçok halka kapalı şirket (private corporations) ile limited şirketin (limited liability company; LLC) kurulduğu Delaware eyaletidir. En azından son zamanlarda önemli sayıda şirketi çekebilen diğer eyaletler arasında Nevada ve Wyoming bulunmaktadır.
Bu eyaletler arası rekabetin etkisi büyük bir tartışma konusudur. Birçok bilim adamı ve politikacı, şirketler için eyaletler arası yarışı zirveye veya aşağıya doğru bir yarış olarak tanımlamıştır. Her iki durumda da, rekabet bir boşlukta yürütülmez ve ticari kuruluşlar yasasının federalleştirilmesi, firmaların oluşumunu ve yönetişimini önemli ölçüde etkiler. Bunun iyi ya da kötü bir şey olup olmadığı oldukça tartışmalıdır, ancak bu makale tartışmanın çerçevesini sorgulamaktadır.
2. Gözden Geçirilen Bir Düzenleyici Seçenek Olarak Çok Eyaletli Ticari Kuruluş Oluşumu (Multistate Entity Formation)
Çok eyaletli[1] anlaşmalara girilmelidir. Amerika Birleşik Devletleri Anayasasının Kompakt Maddesi, eyaletlerin hem federal hükümetin katılımı olsun ya da olmasın birçok bağlamda işbirliği yapmasına izin vermektedir. İlk olarak, birçok çok eyaletli anlaşmayı federal hükümetin yetki alanı dışında bırakıyor. İkincisi ve bir o kadar da önemlisi, (ABD) Kongre otoritesi tarafından desteklenen uzun vadeli taahhütlerle eyaletlerin birbirlerini bağlamasına izin vermektedir. Çok eyaletli anlaşmalara sadece anayasal olarak izin verilmez, aynı zamanda işbirliğine dayalı büyük faydalar sağlarlar. Önemli işbirlikleri, üç eyaletli çevre komisyonu (New York, New Jersey ve Connecticut) gibi çevresel girişimlerden Kansas Şehri Bölge Ulaşım Otoritesi (Missouri ve Kansas) gibi ulaşım girişimlerine kadar geniş bir yelpazeyi yönetiyor.
3. Çok Eyaletli Ticari Kuruluş Oluşturma Seçeneğine İhtiyacın Nedenleri
Firmaların çok eyaletli bir rejimde oluşmasına izin vermek, katılan eyaletler, firmaların kendileri ve eyaletlerin çeşitli paydaşları için oldukça faydalı olacaktır. “Pas kuşağı eyaletleri” (rust-belt states) -en çok imalata dayanan eyaletler- çok eyaletli bir ticari varlık rejimi oluşturursa, elde edilebilecek faydaları düşünelim. Böyle bir rejim, imtiyaz vergilerinden ve diğer oluşum faydalarından önemli gelirler sağlayabilecek rekabetçi bir koalisyon oluşturmalarına izin verecektir. Ayrıca, firmalara, komşu eyaletlerdeki farklı yasalarla uğraşmanın zorluğunu, ihtiyaçlarına uygun, kolaylaştırılmış ve tek bir ticari kuruluş ve vergi yasasıyla değiştirme olanağı sağlayabilir. Son olarak, bu rejim işçiler, çevre gibi paydaşları daha iyi korumak için genişletilmiş düzenleyici yetkilerinden de yararlanabilir.
3.1. Ticaret Hukuku Kaynaklı Sebepler (Business Law Reasons)
Çok eyaletli bir rejimin idari ve yasal faydaları olacaktır. İdari faydalar, çok eyaletli mahkemeler ve merkezi beyan ve uygunluk merkezleri oluşturma ve yabancı yeterlilikler için bildirim ve ödeme yapma veya bağlı kuruluşlar kurma ihtiyacını ortadan kaldırarak çok eyaletli bir işletmenin yürütülmesini kolaylaştırmayı içerir. Yasal faydalar, ticari varlık türleri için çeşitli eyalet seçeneklerinin gruplandırılmasını içerecektir. Örneğin, X durumu bir varlığın öz sermaye sahiplerinin anonimliğini korumasına izin veriyorsa, ancak Y durumu izin vermiyorsa, eyaletler arasındaki işbirliği firmaların yerleşim yerlerinden göç etmeden anonimlik özelliğini seçmesine izin verecektir. Her eyaletin yasa koyucuları ve yargıçları artık hangi seçeneklere izin verecekleri konusunda maliyetli ve zaman alan tartışmalara girmek zorunda kalmayacaktır. Buna ek olarak, çok eyaletli bir rejim, çeşitli yetki alanlarında tutarlı ve öngörülebilir yasal muameleyi de teşvik edecektir. Bundan diğer paydaşlar da fayda sağlayacaktır. Eyaletler, firmalara gelişmiş faydalar sağlayacağından, anlamlı ve pahalı paydaş girişimlerini daha iyi uygulayabileceklerdir. Bunun nedeni, eyaletlerin firmalara sağlayabileceği maliyet tasarrufları ne kadar yüksek olursa, alternatiflerden daha karlı bir sonuca ulaşmaya devam ederken paydaş girişimleri için o kadar fazla ödeme yapabilmesidir.
3.2. Vergi Yasalarının Sağladığı Faydalar (Tax Law Benefits)
Çok eyaletli bir ticari işletme rejimi, birden fazla vergi kanunu avantajı da sağlayabilir. Katılımcı eyaletler kurumsal gelir, kişisel gelir, maaş bordrosu ile satış ve kullanım dahil olmak üzere birçok vergi rejimi arasında koordinasyon sağlayabildiğinden, idari ve yasal vergi avantajları birleştirilir. Daha da önemlisi, eyaletler herhangi bir düzeyde vergi işbirliğini çok eyaletli bir rejime dahil edebilir. Vergi kanunlarının faydaları, ticari kuruluşlar kanunu faydalarını artırır, ancak eyaletler, politik olarak uygun değilse, vergi kanunu işbirliğinden vazgeçebilirler.
İdari vergi kanunu avantajlarının çoğu, idari ticari işletmeler kanunu avantajlarını yansıtır. Bu faydalar, idari maliyetleri ve uygulama yüklerini azaltacak çok eyaletli vergi mahkemeleri ve merkezi beyan ve uyum düzenlemeleri oluşturma becerisini içerir.
Çok eyaletli ticari kuruluşlar sisteminin yasama veya vergi politikası faydaları da kapsamlıdır. İşbirliği ve tekdüzelik yasa koymanın tüm yönlerinde -yürütme, yasama ve yargı-verimliliği büyük ölçüde artırabilir. Ancak daha da önemlisi, katılan eyaletlerin diğer eyaletlere karşı bireysel olarak rekabet etmek yerine birlikte rekabet etmelerine izin veren vergi politikası yaklaşımları benimseyebilmesidir. Eyaletler arası geçiş nispeten kolay olduğundan, eyalet vergi politikaları genellikle gelir kaybına neden olan dibe doğru bir yarışa yol açar. Eyaletler bir araya gelirse, eyaletlerin özel koşullarına uygun vergi yasaları oluşturabilir ve sınır ötesi aşırılıkları önleyebilirler. Örneğin, “paslanma kuşağındaki” eyaletler, imalat ve sanayi bileşenleri için belirli faydaları vergi yasalarına dahil edebilirler.
Çok eyaletli bir ticari işletme rejimi, daha rekabetçi hale geleceği ve bu süreçte yatırımcılara, girişimcilere ve topluma fayda sağlayacağı için ticari kuruluşlar için pazarı iyileştirecektir. Geleceğe yönelik umut, yasama organlarının bu düzenleme yolunu ciddiye almalarıdır.
[1] ‘Çok eyaletli’ ifadesinden kasıt, ticari kuruluşların ABD’deki birden çok eyalette faaliyet gösterebilmeleridir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.