Açık Bankacılıktan Açık Finansmana Geçiş: Avrupa Birliği Düzenleme Deneyimi*

“Anne ben geldim, üstüm başım

Uzak yolların tozlarıyla perişan

Çoktan paralandı ördüğün kazak

Üzerinde yeşil nakışlar olan

…”

Ahmet Erhan (“Oğul; 1958-2013)

1. Kavram: Açık Bankacılık ve Açık Finans

Teknolojik yenilikler, talepteki değişiklikler, yeni oyuncuların gelişi: finans sektöründe sürmekte olan değişiklikler; rekabeti teşvik etmek ve böylece yeni, daha verimli gelişmeleri ve daha az maliyetli hizmetleri teşvik etmek için piyasaya erişim koşullarını gevşetmek için güçlü bir itici güç sağlamaktadır.

Avrupa Komisyonu da, ‘Avrupa Birliği için 2020 Dijital Finans Stratejisi’nde (DFS) finans için dijital bir gelecek öngörür. Dijitalleşme, yenilikçi ürün ve hizmetleri yönlendirerek pazar yapılarını değiştirir, rekabeti artırır ve yeni zorluklar ve riskler yaratır. Bu minvalde Avrupa Komisyonu, dijital finansın faydalarından yararlanmak ve giderek dijitalleşen sektörden kaynaklanan riskleri azaltmak için bir yol haritası sağlamıştır. Açık finansmanın çerçevesi, DFS’de belirlenen en önemli önceliklerden birini yerine getirmek için önemli bir adımdır:

• Veriye dayalı yeniliği teşvik etmek ve
• Finansal oyuncular arasında veri paylaşımını teşviki için bir Avrupa finansal veri alanının oluşturulması.

İşte böyle bir alan, ekonominin diğer tüm hayati sektörlerini kapsayan daha büyük bir Avrupa veri alanı geliştirmek için bir sıçrama tahtası olacaktır.

Açık finans, “2015/2366 sayılı Avrupa Birliği (AB) Ödeme Hizmetleri Direktifi” (kısaca “PSD2”) ve Birleşik Krallık Açık Bankacılık Standardı aracılığıyla Avrupa ölçeğinde öncülük edilen açık bankacılık sisteminin uzantısıdır.

Açık bankacılık, üçüncü tarafların (ki, genellikle FinTech start-up’larıdır) yeni ürünler geliştirmek veya onlar adına ödemeleri başlatmak için (doğrudan müşterilerin hesabından) banka müşterilerinin hesap bilgilerine erişmesine izin verir. Bu tür veri paylaşım mekanizmaları, banka müşterilerinin onayını ve bankalar ile üçüncü taraflar arasındaki iletişimi kolaylaştırmak için yeterli teknolojiyi, yani “uygulama programlama arayüzleri”ni (application programming interfaces; API’s) gerektirmektedir.

Açık finans, ödeme hesaplarının ötesinde ipotek, sigorta, emeklilik ve yatırım hizmetlerine genişleterek açık bankacılığın kapsamını genişletmeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken, açık finansmanın rekabeti artırma ve çok çeşitli yenilikçi finansal ürün ve hizmetlere erişimi iyileştirme hedeflerini ilerletmesi beklenir.

Mayıs 2022’de Avrupa Komisyonu, PSD2’nin yenilenmesi ile koordineli olarak 2024 yılına kadar kabul edilecek bir açık finans çerçevesi önerisine ilişkin bir istişare başlatmıştır. Açık finans fikri, halihazırda bir açık bankacılık çerçevesinin mevcut olduğu yetki alanlarında hızla yayılmıştır. Açık bankacılığın başarısı, açık finans oluşturmanın temelini oluşturmak zorundadır. Açık bankacılığın açık finansa dönüşmek için yeterli olgunluğa ulaşıp ulaşmadığı, dünya çapında açık bankacılık eğilimlerini etkileyen AB, Birleşik Krallık ve Avustralya gibi ülkelerde bile oldukça tartışılmaktadır. Bu nedenle, daha geniş açık finansmana geçmeden önce açık bankacılık ekosisteminde nelerin iyileştirilmesi gerektiği tartışılmalıdır. İşte Avrupa Komisyonu’nun bu konudaki istişareleri, görüş alışverişinde bulunmak için iyi bir fırsattır.

Yukarıda belirtildiği üzere, açık bankacılık süreci üç ana aktör etrafında dönmektedir:

(i) Verilerini paylaşmaya rıza gösteren banka müşterileri,

(ii) Banka müşteri hesap bilgilerine erişmek isteyen üçüncü taraflar ve

(iii) Bu amaçla API’lerini açan bankalar.

2. Açık Bankacılık ve Açık Finans Arasındaki Temel Farklılıklar

İlk olarak, açık bankacılığın gerçekte ne olduğunun özetlenmesi gerekir. Açık bankacılık, finansal kurumlar ve üçüncü taraf sağlayıcıları (TPPs) arasındaki veri ve hizmet alışverişi olup; açık bankacılık bu yolla işlem verilerine erişime izin vererek pazara gelişmiş yetenekler ve deneyimler sunmayı kolaylaştırmaktadır.

Açık uygulama programlama arayüzlerinin (APIs) kullanımıyla, üçüncü taraf sağlayıcıları, ister özel veriye dayalı bilgiler sunarak, ister kullanıcı deneyimini düzene sokarak veya ödemeleri basitleştirerek tüketicilere değer katacak uygulamalar ve hizmetler oluşturabilir.

Açık finans ise, bir bankada mevcut olan veri ve hizmetlerin kapsamının ötesine geçerek tüm finansal ayak izini kapsamaktadır. Kişinin rızası ile emekli maaşları, vergi ve sigorta ile ilgili mali verilerin tümüne güvenilir bir üçüncü şahıs tarafından erişilebilir. Bu, daha iyi uyarlanmış tüketici hizmetleri, ödemeler ve diğer finansal ürünler için açılır.

Açık bankacılık ile açık finans arasındaki en büyük fark, açık bankacılığın (henüz) yasal bir çerçeveye sahip olmamasına karşın, açık bankacılığın kısmen yasal bir çerçeve ile düzenlenmesidir.

Avrupa’da açık bankacılık, kısmen PSD2 veya revize edilmiş ödeme hizmetleri direktifi marifetiyle düzenlenmektedir. Bu direktif, finansal hizmetler sektörünün dışa açılmasını mümkün kılmış olup, murat edilen, gelecekteki açık finans düzenlemelerinin bu gelişmeyi sürdürmesidir.

Açık finansman, yani varlık yatırımları, emekli maaşları ve diğer finansal hizmet türlerine ilişkin bilgilere erişim, herhangi bir finansal düzenleme kapsamında değildir. Ancak bu yakında değişebilir. Avrupa Komisyonu ve Birleşik Krallık Mali Davranış Otoritesi (FCA), açık finansmanı düzenlemeye ihtiyaç olup olmadığını araştırmaktadır. Bundaki amaç, rekabet ve pazar yeniliği yoluyla daha fazla finansal sağlığı teşvik etmektir.

Yukarıdaki tüm açıklamalarımıza karşın, açık bankacılık ve açık finans arasındaki farklar her zaman net değildir. Ancak, düzenleyici eylemler veya piyasa odaklı girişimler yoluyla dünyada olup bitenlere dayanarak, girişteki en büyük farka ilave olarak diğer bazı farklara da işaret edilebilir:

• API Sağlayıcıları (Account Servicing Payment Service Providers:^[1] ASPSPs): Açık finans API’leri, sigorta şirketleri, emeklilik fonları ve varlık yönetim şirketleri gibi ‘diğer’ hesap sahibi türleri tarafından sağlanabilir.
• API Müşterileri (third party providers; TPPs): Açık finans API’leri, PSD2’ye göre Ulusal Yetkili Otoriteler (National Competent Authority-NCA) tarafından düzenlenen TPP’ler veya bir NCA tarafından düzenlenmeyen kuruluşlar gibi farklı ‘müşteriler’e hitap edebilir.
• Güvenlik: Açık finans müşteri kimliği, NCA tarafından verilen yetki numaralarını, PSD2 e-IDAS (electronic IDentification, Authentication and trust Services; elektronik Kimlik, Kimlik Doğrulama ve Güven Hizmeti) sertifikalarını ve/veya şema listelerini kullanabilir/kullanamaz.
• Sözleşmeler: Açık finans API’leri, API sağlayıcısı ve API istemcisi arasında ticari sözleşme ilişkisi gerektirebilir.

3. Açık Finansmanın Faydaları

Açık bankacılık, bildiğimiz şekliyle finansı demokratikleştirdi ve dönüştürdü. Açık finans, bu yolculukta bir sonraki adımdır ve üçüncü taraf sağlayıcılar ile geleneksel olarak kapalı finans endüstrisi arasındaki işbirliğini teşvik edecektir. Açık finans, bireyler için olduğu kadar işletmeler için de iyi olacak: tüketiciler finansal verilerine daha kolay erişebilecek ve finansları hakkında daha fazla bilgi edinecek. Daha fazla bilgiye erişim, daha iyi finansal kararlara yol açar.

Açık finansmanın şeffaflığı ile tüketiciler aynı zamanda finansmanları üzerinde daha iyi kontrol sahibi olurlar. Açık finans, herkesin kendi verilerine kimin erişeceğini (finansal ve diğer) seçebildiği açık verilere giden yolculuğun bir ayağıdır.

Yani kısaca: açık finans, açık bankacılığın devamı gibidir. Finansın demokratikleşmesinde bir sonraki aşamadır ve açık bankacılığın başladığı şeyi tamamlayacaktır: tüketicilerin daha iyi uyarlanmış finansal yolculuklar yapabilmesi için oyun alanını eşitlemek. İşletmeler daha alakalı verilere, yeni müşterilerin daha sorunsuz bir şekilde dahil edilmesine ve ölçeklenebilir, geleceğe yönelik fintech çözümlerine erişir.

4. Açık Finansın Anahtarları

Özellikle AB düzeyinde, açık finans inşa edilirken dikkate alınması gereken bazı ‘açık bankacılık’ konularının vurgulanması anahtar konumundadır:

Bunlardan ilki, üçüncü şahısların doğrulanması ile ilgilidir. Açık bankacılık dünyasına girmek için üçüncü şahısların yetkili makamlar tarafından lisanslanması gerekmektedir. Ardından bankalar, bir müşteri veri erişim talebi aldıklarında üçüncü taraf kimliğini doğrulama görevini üstlenirler. AB düzeyinde, bu mekanizma bazı eksiklikleri de göstermiştir. Tanımlama görevlerini kolaylaştırmak için, Avrupa Bankacılık Otoritesi’nin (European Banking Authority-EBA) web sitesinde onaylı üçüncü şahısların bir kaydı oluşturulmuştur. Bununla birlikte, EBA sicili, üçüncü şahıslara lisans veren ulusal makamlar tarafından aktarılan bilgilere bağlı olduğundan, merkezi bir sicil dışında tamamıdır. EBA, üçüncü taraflara ilişkin gerçek zamanlı bilgilerin merkezi bir kaydını tutmak için yeterli kaynağa sahip olmadığını iddia eder ve bilgilerinin gerçekliği konusunda herhangi bir sorumluluk kabul etmez. Kaçınılmaz olarak, bu dezavantajlar, tanımlamayı hantal ve riskli bir süreç haline getirmektedir. Ayrıca, üçüncü taraf erişim taleplerinin sayısı katlanarak artmaya devam etmekte ve firmalar daha geniş bir açık finans ekosistemi aracılığıyla birbirine bağlandığında muhtemelen daha da artacaktır. Buna göre, açık finans projesi, AB düzenleyicilerinin finansal kurumlar ve üçüncü taraflar arasındaki ilişkinin sağlamlığını yeniden gözden geçirme ve bilgi doğruluğunu, daha sorunsuz bir tanımlama sürecini ve veri paylaşım sürecinde daha yüksek bir güvenlik seviyesini garanti etmek için daha merkezi bir doğrulama sisteminin fizibilitesini keşfetme fırsatıdır.

Bir diğer ilginç konu ise karşılıklı veri paylaşımının olmaması, diğer bir deyişle finans kuruluşlarının talep üzerine müşteri verilerini açmakla yükümlü olduğu ancak aynısını üçüncü taraf müşterilerden isteyemediği iddiasıdır. AB ve Birleşik Krallık açık bankacılık çerçeveleri karşılıklılık sağlamaz. Finansal kurumlar bunun asimetrik rekabet yaratacağını iddia ettiklerinden, karşılıklılık eksikliği bir çekişme meselesidir. Bu tartışmada, bazıları PSD2 hesaba erişim kuralına bir ‘karşılıklılık hükmü’ getirilmesinden yanayken, diğerleri bir şirketin ham verilerinin tüm sektörlerde (tüketici onayı ile) benzer şartlarda erişilebilir olduğu daha sağlam bir sistemin savunuculuğunu yapmaktadır. Buna karşın, tüketici koruma kuruluşları, karşılıklılığın açık finansmanı ‘tüketici verileri için açık bir uç’ haline getirebileceği ve böylece güvenlik risklerini artırabileceği konusundaki endişelerini dile getirmektedirler. Bu itibarla, açık bir finans çerçevesi tanımlanırken mütekabiliyet gerekli görülüyorsa, karşılıklı olarak verilecek verilerin niteliğini ve niceliğini netleştirmek çok önemlidir. Tüm paydaşlar arasında daha fazla diyaloğun teşvik edilmesi, bu önemli konuda daha fazla amaç birliğini teşvik edecektir.

Son olarak, açık finansmandan kaynaklanan yeni fırsatlar ve faydalar konusunda tüketici eğitimini teşvik etmek için daha çok şey yapılmalıdır. DFS, zaten tüketicilerin dijitalleştirilmiş bir finans sektöründen kaynaklanan fırsatları anlamalarına yardımcı olmak için Avrupa Komisyonu’nun Üye Devletler genelinde finansal okuryazarlık programlarını finanse etme niyetini duyurmuştur. Şimdiye kadar, açık bankacılık deneyimi, banka müşterileri arasında genel olarak düşük bir farkındalık düzeyi göstermiştir. Açık finans, tüketicilerin bu projeyi destekleyen ruhun önemine ilişkin anlayışını geliştirmek için endüstri ve düzenleyici düzeylerde daha fazla ortak çaba gerektirecektir:

• Finansal kuruluş müşterilerine verileri üzerinde sahiplik ve
• Kontrol verme.

5. 2015/2366 sayılı “AB Ödeme Hizmetleri Direktifi”^[2] (PSD2)

5.1. Direktifin İstisnaları

Bu Direktif aşağıdakiler için geçerli değildir:

(a) Herhangi bir aracı müdahalesi olmaksızın, doğrudan ödeyiciden alacaklıya münhasıran nakit olarak yapılan ödeme işlemleri;

(b) Yalnızca ödeyen veya yalnızca alacaklı adına mal veya hizmetlerin satışını veya satın alınmasını müzakere etmek veya sonuçlandırmak için bir anlaşma yoluyla yetkilendirilmiş bir ticari vekil aracılığıyla ödeyiciden alacaklıya yapılan ödeme işlemleri;

(c) Toplama, işleme ve teslimat dahil olmak üzere banknot ve madeni paraların profesyonel fiziksel nakliyesi;

(d) Kar amacı gütmeyen veya hayır amaçlı bir faaliyet çerçevesinde profesyonel olmayan nakit toplama ve teslimattan oluşan ödeme işlemleri;

(e) Ödeme hizmeti kullanıcısının mal veya hizmet alımı için bir ödeme yoluyla ödeme işleminin gerçekleştirilmesinden hemen önce açık bir talebini takiben bir ödeme işleminin parçası olarak alacaklı tarafından ödeyene nakit sağlandığı hizmetler;

(f) Fonların bir ödeme hesabında tutulmadığı nakitten nakde döviz işlemleri;

(g) Alacaklının tasarrufuna para yatırmak amacıyla ödeme hizmeti sağlayıcısına düzenlenen aşağıdaki belgelerden herhangi birine dayalı ödeme işlemleri:

(i) 19 Mart 1931 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ne tabi olan ve çekler için tek tip bir yasa sağlayan kağıt çekler;

(ii) (i) bendinde atıfta bulunulanlara benzer ve çekler için tek tip bir yasa sağlayan 19 Mart 1931 tarihli Cenevre Sözleşmesine taraf olmayan AB Üyesi Devletlerin yasalarına tabi olan kağıt çekler;

(iii) senetler ve senetler için tek tip bir kanun sağlayan 7 Haziran 1930 tarihli Cenevre Sözleşmesi uyarınca kağıt bazlı taslaklar;

(iv) (iii) bendinde atıfta bulunulanlara benzer kağıt bazlı taslaklar ve 7 Haziran 1930 tarihli Cenevre Sözleşmesine taraf olmayan AB Üyesi Devletlerin kanunlarına tabi olan ve senetler ve senetler için tek tip bir kanun sağlayan taslaklar;

(v) Kağıt bazlı kuponlar;

(vi) Kağıt bazlı seyahat çekleri;

(vii) Evrensel Posta Birliği tarafından tanımlandığı şekliyle kağıt bazlı posta havaleleri;

(h) 35. maddeye halel getirmeksizin, takas acenteleri, merkezi karşı taraflar, takas kurumları ve/veya merkez bankaları ve sistemin diğer katılımcıları ve ödeme hizmeti sağlayıcıları arasında bir ödeme veya menkul kıymet mutabakat sistemi içinde gerçekleştirilen ödeme işlemleri;

(i) (h) bendinde atıfta bulunulan kişiler veya yatırım firmaları, kredi kuruluşları, toplu yatırım kuruluşları veya varlık yönetim şirketleri tarafından gerçekleştirilen temettüler, gelir veya diğer dağıtımlar veya itfa veya satış dahil menkul kıymet varlık hizmetleriyle ilgili ödeme işlemleri yatırım hizmetleri ve finansal araçların muhafazasına sahip olmalarına izin verilen diğer kuruluşlar;

(j) Teknik hizmet sağlayıcılar tarafından, verilerin işlenmesi ve saklanması, güven ve gizlilik koruma hizmetleri, veri ve varlık doğrulama dahil olmak üzere, herhangi bir zamanda aktarılacak fonların mülkiyetine girmeden ödeme hizmetlerinin sağlanmasını destekleyen hizmetler, ödeme başlatma hizmetleri ve hesap bilgi hizmetleri hariç olmak üzere, bilgi teknolojisi (BT) ve iletişim ağı sağlanması, ödeme hizmetleri için kullanılan terminallerin ve cihazların sağlanması ve bakımı;

(k) Aşağıdaki koşullardan birini karşılayan, yalnızca sınırlı bir şekilde kullanılabilen belirli ödeme araçlarına dayalı hizmetler:

(i) Hamilin yalnızca ihraççının tesislerinde veya profesyonel bir ihraççıyla doğrudan ticari anlaşma kapsamında sınırlı bir hizmet sağlayıcı ağı içinde mal veya hizmet almasına izin veren araçlar;

(ii) Yalnızca çok sınırlı bir mal veya hizmet yelpazesi elde etmek için kullanılabilecek araçlar;

(iii) Bir teşebbüsün veya bir kamu sektörü kuruluşunun talebi üzerine sağlanan ve ticari bir anlaşmaya sahip tedarikçilerden belirli mal veya hizmetleri satın almak için belirli sosyal veya vergisel amaçlarla ulusal veya bölgesel bir kamu otoritesi tarafından düzenlenen yalnızca tek bir AB Üyesi Devlette geçerli olan araçlar;

(l) Elektronik iletişim ağları sağlayıcısı veya elektronik iletişim hizmetlerine ek olarak ağ veya hizmet abonesi için sağlanan hizmetler tarafından yapılan ödeme işlemleri:

(i) Dijital içeriğin satın alınması veya tüketilmesi için kullanılan ve ilgili faturaya yansıtılan cihazdan bağımsız olarak dijital içerik ve sese dayalı hizmetlerin satın alınması için veya

(ii) Bir elektronik cihazdan veya bir elektronik cihaz aracılığıyla gerçekleştirilen ve bir hayır faaliyeti çerçevesinde veya bilet alımı için ilgili faturaya yansıtılan;

(i) ve (ii) maddelerinde atıfta bulunulan herhangi bir tek ödeme işleminin değerinin 50 avroyu geçmemesi ve

– Bireysel bir abone için ödeme işlemlerinin birikimli değerinin aylık 300 avroyu geçmemesi veya

– Bir abonenin elektronik iletişim ağı veya hizmeti sağlayıcısındaki hesabına önceden para yatırması durumunda, ödeme işlemlerinin birikimli değerinin aylık 300 avroyu geçmemesi;

(m) Ödeme hizmeti sağlayıcıları, acenteleri veya şubeleri arasında kendi hesaplarına gerçekleştirilen ödeme işlemleri;

(n) Aynı gruba ait bir teşebbüs dışında bir ödeme hizmeti sağlayıcısı tarafından herhangi bir aracı müdahalesi olmaksızın, bir ana teşebbüs ile bağlı ortaklığı veya aynı ana teşebbüsün bağlı kuruluşları arasındaki ödeme işlemleri ve ilgili hizmetler;

(o) Müşterinin ödeme hesabından para çekmesi ile çerçeve sözleşmeye taraf olmayan bir veya birden fazla kart çıkaran kuruluş adına hareket eden sağlayıcılar tarafından ATM aracılığıyla sunulan nakit çekme hizmetleri ile Direktif Ek I’de atıfta bulunulan diğer ödeme hizmetleri.

5.2. Ödeme Hizmetleri (Direktif Ek I)

1. Bir ödeme hesabına nakit para yatırılmasını sağlayan hizmetler ve bir ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler.

2. Bir ödeme hesabından nakit para çekmeyi sağlayan hizmetler ve bir ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler.

3. Kullanıcının ödeme hizmeti sağlayıcısındaki veya başka bir ödeme hizmeti sağlayıcısındaki bir ödeme hesabındaki para transferleri dahil olmak üzere aşağıdaki ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesi:

a) Tek seferlik otomatik ödemeler de dahil olmak üzere otomatik ödemelerin yürütülmesi;

b) Bir ödeme kartı veya benzeri bir cihaz aracılığıyla ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesi;

c) Bekleyen emirler dahil olmak üzere kredi transferlerinin yürütülmesi.

4. Bir ödeme hizmeti kullanıcısı için fonların bir kredi limiti kapsamında olduğu aşağıdaki ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesi:

a) Tek seferlik otomatik ödemeler de dahil olmak üzere otomatik ödemelerin yürütülmesi;

b) Bir ödeme kartı veya benzeri bir cihaz aracılığıyla ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesi;

c) Bekleyen emirler dahil olmak üzere kredi transferlerinin yürütülmesi.

5. Ödeme araçlarının ihracı ve/veya ödeme işlemlerinin satın alınması.

6. Para havalesi.

7. Ödeme başlatma hizmetleri.

8. Hesap bilgi hizmetleri.

5.3. Ödeme Kuruluşları

5.3.1. Başlangıç sermayesi

AB Üyesi Devletler, ödeme kurumlarının, yetkilendirme sırasında, 575/2013 sayılı (AB) Tüzüğün 26(1)(a) ila 26(1)(e) maddelerinde atıfta bulunulan bir veya daha fazla kalemden oluşan aşağıdaki başlangıç sermayesine sahip olmalarını isteyecektir:

(a) Ödeme kuruluşunun yalnızca Direktifin Ek I (Ek I) listesindeki (6) no.lu bendinde atıfta bulunulan ödeme hizmetini sağladığı durumlarda, sermayesi hiçbir zaman 20.000 avrodan az olmayacaktır;

(b) Ödeme kuruluşunun Ek I’in (7) no.lu bendinde atıfta bulunulan ödeme hizmetini sağladığı durumlarda, sermayesi hiçbir zaman 50.000 avrodan az olamaz;

(c) Ödeme kuruluşunun Ek I’in (1) ila (5) numaralı bentlerinde belirtilen ödeme hizmetlerinden herhangi birini sağladığı durumlarda, sermayesi hiçbir zaman 125.000 avrodan az olmayacaktır.

5.3.2. Özsermayesi

Ödeme kuruluşunun öz kaynakları, yukarıda belirtilen başlangıç sermayesi tutarının veya bu Yönergeye göre hesaplanan özkaynak tutarının hangisi yüksekse, onun altına düşemez.

AB Üyesi Devletler, ödeme kuruluşunun başka bir ödeme kuruluşu, kredi kuruluşu, yatırım kuruluşu, varlık yönetim şirketi veya sigorta kuruluşu ile aynı gruba ait olduğu durumlarda özkaynaklara uygun unsurların çoklu kullanımını önlemek için gerekli önlemleri alır. Bu hüküm, bir ödeme kuruluşunun hibrit karakterde olması ve ödeme hizmeti sağlama dışında faaliyetlerde bulunması halinde de uygulanır.

575/2013 (AB) Sayılı Tüzükte belirtilen koşullar karşılanırsa, Üye Devletler veya onların yetkili makamları, bu Direktifin aşağıdaki özkaynak hesaplamasına ilişkin hükmünü, 2013/36/EU Yönergesi uyarınca ana kredi kuruluşunun konsolide denetimine dahil olan ödeme kuruluşlarına uygulamamayı tercih edebilir.

5.3.3. Özkaynakların hesaplanması

Yukarıda belirtilen başlangıç sermayesi koşullarına bakılmaksızın, Üye Devletler, Ek I’in yalnızca (7) veya (8) no.lu maddelerinde atıfta bulunulan hizmetleri veya her ikisini birden sunanlar hariç olmak üzere, ödeme kurumlarının, ulusal mevzuata göre yetkili makamlarca belirlenen aşağıdaki üç yöntemden birine göre hesaplanan özkaynakları şöyledir:

Yöntem A: Ödeme kuruluşunun öz kaynakları, bir önceki yılın sabit genel giderlerinin en az %10’u kadar olmalıdır. Yetkili makamlar, bir ödeme kuruluşunun işinde bir önceki yıldan bu yana önemli bir değişiklik olması durumunda bu şartı ayarlayabilir. Bir ödeme kuruluşunun hesaplama tarihinde tam bir yıllık işi tamamlamamış olması durumunda, bu planda bir düzeltme yapılmadıkça, kendi fonlarının iş planında öngörülen ilgili sabit genel giderlerin en az %10’u kadar olması gerekir.

Yöntem B: Önceki yılda ödeme kuruluşunun kendi fonları, ödeme hacminin (PV), ödeme kuruluşu tarafından o dönemde gerçekleştirilen toplam ödeme işlemlerinin toplam tutarının on ikide birini temsil ettiği durumda, ikinci fıkrada tanımlanan ölçeklendirme faktörü “k” ile çarpılan en az aşağıdaki unsurların toplamı tutarında olacaktır:

(a) 5 milyon avroya kadar PV diliminin %4’ü, artı;

(b) 5 milyon avronun üzerindeki PV diliminin %2,5’i, 10 milyon avroya kadar, artı;

(c) 10 milyon avronun üzerinde 100 milyon avroya kadar PV diliminin %1’i, artı;

(d) 100 milyon avronun üzerinde 250 milyon avroya kadar PV diliminin % 0,5’i, artı;

(e) 250 milyon avronun üzerindeki PV diliminin %0,25’i.

Yöntem C: Ödeme kuruluşunun kendi fonları, en az (a) bendinde tanımlanan ilgili göstergenin, (b) bendinde tanımlanan çarpım faktörü ve ikinci fıkrada tanımlanan ölçeklendirme faktörü “k” ile çarpımı tutarında olacaktır.

(a) İlgili gösterge aşağıdakilerin toplamıdır:

(i) Faiz gelirleri;

(ii) Faiz giderleri;

(iii) Alınan komisyonlar ve ücretler ve

(iv) Diğer faaliyet gelirleri.

Her bir unsur, pozitif veya negatif işareti ile toplama dahil edilir. Olağanüstü veya düzensiz kalemlerden elde edilen gelirler, ilgili göstergenin hesaplanmasında kullanılmaz. Bu Direktif kapsamında denetime tabi bir teşebbüsten harcama yapılması durumunda, üçüncü şahıslar tarafından sağlanan hizmetlerin dışarıdan hizmet alımına ilişkin harcamalar ilgili göstergeyi azaltabilir. İlgili gösterge, bir önceki mali yılın sonundaki 12 aylık gözlem temelinde hesaplanır. İlgili gösterge bir önceki mali yıl üzerinden hesaplanır. Bununla birlikte, Yöntem C’ye göre hesaplanan özkaynaklar, ilgili gösterge için önceki 3 mali yılın ortalamasının %80’inin altına düşmeyecektir. Denetlenmiş rakamlar mevcut olmadığında, iş tahminleri kullanılabilir.

(b) Çarpma faktörü:

(i) 2,5 milyon avroya kadar ilgili gösterge diliminin %10’u;

(ii) 2,5 milyon avrodan 5 milyon avroya kadar ilgili gösterge diliminin %8’i;

(iii)a  5 milyon avrodan 25 milyon avroya kadar ilgili gösterge diliminin %6’sı;

(iv) 25 milyon avrodan 50 milyon avroya kadar ilgili gösterge diliminin %3’ü;

(v) 50 milyon avronun üzerinde %1,5.

Yöntem B ve C’de kullanılacak ölçeklendirme faktörü “k”:

(a) Ödeme kuruluşunun yalnızca Ek I’in (6) no.lu maddesinde atıfta bulunulan ödeme hizmetini sağlaması durumunda 0,5;

(b) Ödeme kuruluşunun Ek I’in (1) ila (5) no.lu noktalarından herhangi birinde belirtilen ödeme hizmetlerinden herhangi birini sağladığı durumlarda 1.

Yetkili makamlar, ödeme kuruluşunun risk yönetim süreçleri, risk kayıp veri tabanı ve iç kontrol mekanizmalarının değerlendirilmesine dayanarak, ödeme kuruluşundan tutarın %20’sine kadar özkaynak tutmasını talep edebilir. Birinci fıkraya göre seçilen yöntemin uygulanmasından kaynaklanacak veya ödeme kuruluşunun seçilen yöntemin uygulanmasından kaynaklanacak miktardan %20’ye kadar daha düşük bir miktarda özkaynak tutmasına izin verecektir.

5.3.4. Yetkilendirme

AB Üyesi Devletlerin, Direktif Madde 1(1)’in (a), (b), (c), (e) ve (f) bentlerinde belirtilenler dışındaki teşebbüslerden ve muafiyetten yararlanan gerçek veya tüzel kişiler dışındaki teşebbüslerden, Direktifin 32 (ödeme hizmeti sağlayıcıları) veya 33’üncü (hesap bilgileri hizmet sağlayıcıları) maddesi uyarınca ödeme hizmeti sunmayı planlayanların, ödeme hizmeti sunmaya başlamadan önce ödeme kuruluşu olarak yetki almalarını talep etmeleri gerekir. Yalnızca bir Üye Devlette yerleşik bir tüzel kişiye izin verilir.

Yetkilendirme makamları, başvuruya eşlik eden bilgi ve delillerin Direktifte belirtilen tüm koşullara uygun olması ve başvuruyu inceleyen yetkili makamların genel değerlendirmesinin olumlu olması halinde izin verirler. Yetkili makamlar, bir yetkiyi vermeden önce, ilgili olduğu hallerde, ulusal merkez bankasına veya diğer ilgili kamu makamlarına da danışabilir.

Üye Devletin kendi ulusal hukuku uyarınca kayıtlı bir ofise sahip olması gereken bir ödeme kurumunun merkez ofisinin, kayıtlı ofisi ile aynı Üye Devlette olması ve ödeme hizmeti işinin en azından bir kısmını orada yürütmesi gerekir.

Yetkilendirme makamları, yalnızca bir ödeme kuruluşunun sağlam ve ihtiyatlı yönetimini sağlama ihtiyacı göz önünde bulundurularak, ödeme kuruluşunun ödeme hizmetleri işi için iyi tanımlanmış, şeffaf ve tutarlı sorumluluk sınırları çerçevesinde, maruz kalınan veya maruz kalabileceği ve sağlam idari ve muhasebe prosedürleri dahil olmak üzere yeterli iç kontrol mekanizmaları; bu düzenleme, prosedür ve mekanizmaların, ödeme kuruluşu tarafından sağlanan ödeme hizmetlerinin niteliği, ölçeği ve karmaşıklığı ile orantılı ve kapsamlı riskleri belirlemek, yönetmek, izlemek ve raporlamak için etkin bir organizasyon yapısı içeren sağlam yönetişim düzenlemelerine sahip olması durumunda yetki verirler.

Ödeme kuruluşunun ödeme dışı hizmet faaliyetlerinin, ödeme kuruluşunun mali sağlamlığını veya yetkili makamların, ödeme kuruluşunun söz konusu Direktifte belirtilen tüm yükümlülüklere uygunluğunu izleme kabiliyetini bozduğu veya bozma ihtimalinin bulunduğu durumlarda, bir ödeme kuruluşunun Ek I’in (1) ila (7) no.lu bentlerinde atıfta bulunulan ödeme hizmetlerinden herhangi birini sağladığı ve aynı zamanda diğer ticari faaliyetlerde bulunduğu hallerde, yetkili makamlar bir ödeme kuruluşunun kurulmasını isteyebilir.

Yetkili makamlar, bir ödeme kuruluşunun sağlıklı ve basiretli yönetimini sağlama gereğini göz önünde bulundurarak, nitelikli pay sahibi hissedarların veya üyelerin uygunluğu konusunda tatmin olmazlarsa yetki vermeyi reddederler.

(AB) 575/2013 Sayılı Tüzüğün 4(1) Maddesinin (38) bendinde tanımlanan ödeme kuruluşu ile diğer gerçek veya tüzel kişiler arasında yakın bağlantıların mevcut olduğu durumlarda, yetkili makamlar, bu bağlantılar denetim işlevlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesini engellemediği takdirde izin verir.

Yetkili makamlar, ödeme kuruluşunun yakın ilişki içinde olduğu bir veya birden fazla gerçek veya tüzel kişiyi yöneten üçüncü bir ülkenin yasaları, yönetmelik veya idari hükümlerinin geçerli olması veya bu kanunların, yönetmeliklerin veya idari hükümlerin uygulanmasına ilişkin zorlukların denetim işlevlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesini engellemesi hallerinde de izin verir.

Bir yetki, tüm Üye Devletlerde geçerli olacak ve ilgili ödeme kuruluşunun, yetkilendirme kapsamındaki ödeme hizmetlerini, hizmet sunma veya yerleşme özgürlüğü uyarınca Birlik genelinde sağlamasına izin verecektir.

6. ‘PSD’ Hükümlerinin Türk Hukukuna İntibak Etirilmesi

6.1. 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun^[3]

6493 sayılı Kanun ile ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerine, ödeme hizmetlerine, ödeme kuruluşlarına ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin usul ve esaslar düzenlenerek;

• Alıcı
• Elektronik haberleşme işletmecisi
• Elektronik para
• Elektronik para kuruluşu
• Fon
• Gönderen
• Katılımcı
• Kişisel güvenlik bilgileri
• Kontrol
• Menkul kıymet mutabakat sistemi
• Merkezî karşı taraf
• Mutabakat
• Mutabakat hesabı
• Mutabakat kuruluşu
• Netleştirme
• Ödeme aracı
• Ödeme emri
• Ödeme hesabı
• Ödeme hizmeti
• Ödeme hizmeti kullanıcısı
• Ödeme hizmeti sağlayıcısı
• Ödeme kuruluşu
• Ödeme sistemi
• Para havalesi

kavramları tanımlanmış ve uygulama esasları belirlenmiştir.

6.2. 7192 sayılı Kanun^[4]

7192 sayılı Kanun ile 6493 sayılı Kanun ile 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda PDS’ye tam uyum konusunda çok önemli değişiklikler yapılmıştır.

6.3. Bankaların Bilgi Sistemleri ve Elektronik Bankacılık Hizmetleri Hakkında Yönetmelik^[5]

Bu yönetmelikle;

• Kimlik ve erişim yönetimi,
• Kimlik doğrulama ve işlem güvenliği,
• Müşterilerin bilgilendirilmesi,
• Mobil bankacılıkta kimlik doğrulama ve işlem güvenliği,
• Telefon bankacılığında kimlik doğrulama, işlem güvenliği ve hizmet kalitesi,
• Açık bankacılık servislerinde kimlik doğrulama ve işlem güvenliği

düzenlenmiştir.

7. Sonuç

Finans sektöründe meydana gelen değişiklikler, hem piyasa katılımcıları hem de kamu otoriteleri için yeni zorluklar ortaya çıkarırken; aynı zamanda daha erişilebilir, verimli ve yenilikçi finansal hizmetler beklentisi sunduğunu görülebilir. Bu zorlukların üstesinden gelmenin tek yolu, kamu ve özel sektör oyuncuları arasındaki işbirliği ile çok yönlü bir yaklaşım benimsenmesidir. Bu nedenle, kanaatimizce, düzenleyici çerçeve oluşturulması, ardından özel girişimler kolaylaştırılarak piyasanın harekete geçirilmesi ve son olarak, bir itici güç ve yenilik oyuncusu olunması gerekir.

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

Yazı başlığında yararlanılan kaynaklar şunlardır:

• Francesco De Pascalis, The Journey to Open Finance: Learning from the Open Banking Movement, European Business Law Review, Volume 33, Issue 3 (2022) pp. 397-420, < https://kluwerlawonline.com/journalarticle/European+Business+Law+Review/33.3/EULR2022018 > erişim tarihi 09 Haziran 2022
• Francesco De Pascalis, Digital Finance and Data Sharing: the Transition from Open Banking to Open Finance, Oxford Business Law Blog, 09 Jun 2022, < https://www.law.ox.ac.uk/business-law-blog/blog/2022/06/digital-finance-and-data-sharing-transition-open-banking-open-finance > erişim tarihi 09 Haziran 2022
• Denis Beau, From open banking to open finance, < https://www.bis.org/review/r220325e.pdf > erişim tarihi 09 Haziran 2022
• From Open Banking to Open Finance, < https://www.openbankingeurope.eu/open-banking-europe-insights/from-open-banking-to-open-finance/ > erişim tarihi 09 Haziran 2022

[1] Hesaplar İçin Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı

[2] Directive (EU) 2015/2366 of The European Parliamnet and of The Council of 25 November 2015 on payment services in the internal market, amending Directives 2002/65/EC, 2009/110/EC and 2013/36/EU and Regulation (EU) No 1093/2010, and repealing Directive 2007/64/EC, < https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02015L2366-20151223 > erişim tarihi 09 Haziran 2022

[3] Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 6493, Kanun Tarihi: 20.06.2013, RG 27.06.2013/28690

[4] Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun Numarası: 7192, Kanun Tarihi: 12.11.2019, RG 22.11.2019/30956

[5] 18.06.2020 tarihli ve 7247 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un (RG 26.06.2020/31167) sırasıyla 6’ncı, 7’inci, 8’inci ve 12 ila 16’ncı maddeleriyle;

• 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda,
• 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda,
• 6361 sayılı Finansal Kiralama Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda,
• 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda,
• 6493 sayılı Ödeme Ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da

uzaktan müşteri tanıma (digital onboarding) ve/veya uzaktan kimlik tespiti (digital identity) bağlamında çok önemli yenilikler getirilmiştir. Böylece, finansal kuruluşların müşterileri ile yaptıkları işlemlerde sözleşmelerin elektronik ortamda düzenlenebilmesi, amaçlanmıştır. [Bu konuda ayrıca bkz. Yavuz AKBULAK, Finansal Kuruluşlardaki İşlemlerde Uzaktan Kimlik Tespitine ve/veya Uzaktan Müşteri Edinimine Dönük Düzenleme Fihristi, Leges Eğitim Blogu, 09.02.2022, < https://legesegitim.com/finansal-kuruluslardaki-islemlerde-uzaktan-kimlik-tespitine-ve-veya-uzaktan-musteri-edinimine-donuk-duzenleme-fihristi%EF%80%AA-yavuz-akbulak-spk-basuzmani/ >]