6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen 10 ili etkileyen Kahramanmaraş merkezli depremler sonrasında acı haberler peş peşe geldi. AFAD verilerine göre 7.7 ve 7.6’lık depremlerde hayatını kaybedenlerin sayısı 50 bini yaralananların sayısı 100 bini geçti.
7269 sayılı Afetler Kanunu’nun 1051 sayılı Kanunla değişik 29 uncu maddesine göre hak sahibi olanların belirlenmesi için Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Yönetmeliğe müracaat etmek gerekmektedir.
Söz konusu yönetmelik doğrultusunda kimlerin hak sahibi olduğu, konut hakkı, talep ve taahhütname gibi merak edilen konular hakkında soru-cevap şeklinde hazırlamış olduğumuz hak sahibi rehberliğini okuyucularımızın bilgisine sunuyoruz.
1. Hak Sahibi Kimdir ?
Yıkılan veya ağır hasar gören binalarla olan mülkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılacak binalardan veya verilecek inşaat kredisinden yararlanabilen afetzedelerdir.
2. Kimler Hak Sahibidir?
Kendilerine ait konutları yıkılan, yanan veya oturulamayacak derece hasar gören afetzede aileler, Kendilerine ait konutları muhtemel bir afete maruz bulunan aileler, Afet gören yerlerin bitişiğinde veya yakınında, üzerinde bina yaptırılmak üzere bakanlıkça tespit edilip imar planına dahil edilen veya bu konutları için kıymet belgesi verilen aileler,
3. Hak Sahiplerinin Konut Hakları Var mıdır?
Hak sahibi ailelere yeniden konut yapılır veya konut kredisi verilir.
4. Hak Sahiplerinin Çocuklarının Konut Hakları var mıdır?
Hak sahibi ebeveyni ile birlikte oturan evli kişilerin bulunması halinde, sadece ebeveyne ait olmak üzere bir konut verilir.
Ebeveynine ait başka bir konutta ebeveyninden ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerden her biri, ayrı ayrı olmak üzere hak sahibi sayılırlar.
5. Müşterek Konut Zarar Görenlerin Durumu Nedir?
a) Afet sebebiyle, iştirak veya müşterek mülk halindeki konutları yıkılan, yanan veya oturulamayacak derecede ağır hasar görenlere,
b) İştirak veya müşterek mülk halindeki konutları muhtemel bir afete maruz bulunanlara,
c) Afet gören yerlerin bitişiğinde veya yakınında, üzerinde bina yaptırılmak üzere Bakanlıkça tespit edilip imar planına dahil edilen kısımlar içindeki iştirak veya müşterek mülkiyet halindeki konutları istimlak edilen veya bu konutları için kıymet belgesi verilenlere, Yine aynı şekilde hisseli olmak üzere sadece bir konut yapılır veya bir konut için kredi verilir.
İştirak veya müşterek mülk halindeki konutlarda birden fazla hissedar “aile” birlikte oturmakta ise, bu aileler ayrı ayrı hak sahibi sayılırlar.
6. Başka konutlarda oturanlar hak sahibi olabilirler mi?
Afetten doğrudan doğruya veya dolaylı olarak zarar gördükleri tespit edilen veya zarar görmeleri muhtemel bulunan kimselerden, kendisine veya eşine ait o yerde müstakil başka konutu veya dairesi bulunanlar hak sahibi sayılmazlar ve bu gibilere yeniden konut yapılmaz ve konut kredisi verilmez. Bu tespitin yapılmasında, talep ve taahhütnamelerin incelenme tarihi esas alınır. Birden fazla konutu zarar görenler veya görmesi muhtemel olanlar, sadece bir konut için hak sahibi olabilirler.
7. İşyerleri Zarar Görenlerin Hak Sahibi midirler?
Afet sebebiyle, dükkan ve fırın gibi işyerleri yıkılan, yanan veya kullanılmayacak derecede ağır hasar gören kimseler hak sahibi sayılabilir; bu kimselere yine aynı neviden işyeri yapmaları için inşaat kredisi verilebilir. İşyeri iştirak veya müşterek mülk halinde ise, hissedarlara yine aynı şekilde hisseli olmak üzere aynı neviden bir işyeri için inşaat kredisi verilebilir. O yerde kendisine veya eşine ait müstakil başka bir işyeri bulunanlar bu krediden faydalanamazlar.
8. Hak Sahipliği Devredilebilir mi?
Hak sahipliği, ilişkin bulunduğu konut, ya da işyeri için hüküm ifade eder; konuta ilişkin hak sahipliğin işyerine, işyerine ilişkin hak sahipliğin de konuta tebdili mümkün değildir. Afetzedelik ve buna ilişkin hak sahipliği üçüncü şahıslara devrolunamaz. Afetten zarar gören bir taşınmaz malı, afetten sonra satış veya başka şekillerle devralan üçüncü şahıslar da hak sahibi niteliğini kazanamazlar.
9. Konut ve İşyerleri Birlikte Zarar Görenleri Durumu Nasıldır?
Bir kimse, konut ve işyerinin birlikte zarar görmesi halinde, hem konut ve hem de işyeri için ayrı ayrı hak sahibi olabilir.
10. Ölenler Hak Sahipliğine İlişkin Hakları Mirasçılara Geçer mi?
Ölen bir kimsenin afetzedeliğe ve hak sahipliğine ilişkin hakları mirasçılarına geçer. Mirasçılar birden fazla ise, kendilerine ve eşlerine ait konutu olup olmadığına bakılmaksızın birlikte hak sahibi sayılırlar. Mirasçılar birlikte borçlandırılır. Ancak; mirasçılar istekleri halinde bu haklarından feragat edebilirler.
11. Konut ve İşyerlerinin Mülkiyet Durumu Nasıl İspat Edilebilir?
Konut ve işyerlerine ilişkin mülkiyet bağı sırasıyla, tapu senedi, tasarruf belgeleri, vergi kayıtları ve diğer resmi belge ve kayıtlarla tevsik olunur. Bu belge ve kayıtların bulunmaması halinde mahalle veya köy muhtarlıklarından alınacak ilgili mülkiye amirine tasdik ettirilmiş ilmühabere istinat edilir.
12. Kiracı ve Misafirler Hak Sahibi midir?
Kiracı ve misafir durumunda olanlar, bu nitelikleri sebebiyle, hak sahibi olamazlar.
13. Dernekler ve Vakıflar Hak Sahibi Olabilir mi?
Vakıflar ve Dernekler hak sahibi olamaz.
14. Hak Sahipliği Olup Olmadığımı Nasıl Öğreneceğim?
Hak sahibi niteliğini taşıyanların, talep ve taahhütname vermelerini sağlamak üzere durum mahallinde ilan olunur. İlanın şekli ve süresi mahallin şartlarına ve imkanlarına göre ilgili mülkiye amirlerince tespit ve takdir olunur. İlan metninde, yapılacak inşaat yardımının amacı, mahiyeti, şekli, şartları, kimlerin hak sahibi olabilecekleri, talep ve taahhütname verme süresi ve benzer hususlar belirtilir. İlanın yapıldığı, bir tutanakla belgelendirilir.
15. Hak Sahibi Olmak İçin Talep ve Taahhüt Vermek Zorunda mıyım?
Hak sahibi durumunda olanlardan, inşaat kredisi verilmesini ya da bina yaptırılmasını isteyenlerin16 ncı maddede belirtilen ilanın yapıldığı günden itibaren iki aylık süre içinde mahallin en büyük mülkiye amirine yazılı olarak talep ve taahhütname vermeleri şarttır. Afet gören yerlerin bitişiğinde veya yakınında, üzerinde bina yaptırılmak üzere tespit edilip imar planına dahil edilen kısımlar içinde binaları kamulaştırılanlar için bu süre, kamulaştırma kararının kendilerine bildirilmesinden veya bu durumun ilanından itibaren hesaplanır. Hastalık, askerlik ve benzer sebeplerle, süresinde talep ve taahhütname verme imkanı bulamayanların durumları bakanlıkça takdir edilir.
16. Talep ve Taahhütnamenin Kapsamı Nedir?
Talep ve taahhütname metninde: Afet yerinin il, ilçe, bucak, mahalle ve köy itibariyle adı, hak sahibinin kimliği ve adresi, olmuş veya muhtemel afetin türü, talebin mahiyeti ve konusu, kanundan ve ilgili yönetmelikten doğan yükümlülük ve şartlarla Bakanlıkça uygulama metodu, yapı tipleri, yapı kısımları ve boyutları, yerleşme yeri, inşaat süresi, borçlandırma şekil ve süresi ve diğer konularda tespit edilecek şartlara ve esaslara uyulacağı belirtilir. Talep ve taahhütname bir tek metin halinde düzenlendikten sonra hak sahibi tarafından imza edilir ve ilgili mahalle ve köy muhtarlığınca tasdik olunur.
17. Talep ve Taahhütnameyi Kimler Verebilir?
Talep ve taahhütname, bu Yönetmelikte nitelikleri belirtilen hak sahibi kimseler veya bunların vekilleri tarafından verilir. Reşit olmayanları, temyiz kudreti bulunmayanları veli ve vasileri temsil ederler. Maddi ve usulü hatalar ve noksanlıklar talep ve taahhütnameyi hükümsüz kılmaz; ancak bu hataların ve noksanlıkların ilgililerce giderilmesi sağlanır. Bir bina için birlikte hak sahibi sayılanlar talep ve taahhütnamelerini müştereken verebilecekleri gibi, ayrı ayrı da verebilirler.
18. İnceleme Komisyonuna Kimler İştirak Edebilir?
Talep ve taahhütnameler, ilgili mülkiye amirinin veya tevkil edeceği bir memurun başkanlığında:
a) Bakanlık mahalli kuruluşundan bir,
b) Mahalli tapu dairesinden bir,
c) Belediye teşkilatı olan yerlerde Belediye encümeninden bir, köylerden ise ihtiyar kurulundan bir, temsilcinin katılmasıyla kurulacak bir komisyon tarafından incelenerek değerlendirilir. Bakanlık kuruluşu bulunmayan yerlerde ilgili mülkiye amirinin tayin edeceği şahıs Bakanlığı temsilen Komisyona katılır. İlgili mülkiye amirleri, bilgi ve görgüsünden istifade edilecek kimseleri de komisyon çalışmalarına iştirak ettirebilirler.
19.a Hak Sahipliği Listeleri Nasıl Düzenlenir?
Komisyon, talep ve taahhütnameleri en kısa zamanda inceleyip değerlendirerek hak sahipleri listesini düzenler. İnceleme sırasında, hasar tespit, jeolog ve DSİ raporlarından da yararlanılır. Hak sahipleri listesinde afetzedelerin adı, soyadı, doğum tarihi ve baba adları belirtilir. Talep ve taahhütname verenler arasında, bu Yönetmelikte tespit olunan esaslara ve kıstaslara göre hak sahibi niteliğini taşımayanlar varsa, bunlar gerekçeleriyle birlikte ayrı bir listede gösterilir. Listeler düzenlendikten sonra, komisyon üyeleri tarafından imzalanır ve durum ayrıca bir tutanakla belgelendirilir. Hak sahipleri listesi ile tutanaktan birer nüsha Bakanlığa gönderilir.
20. Hak Sahipliği Listesinde İsmi Olmayanların Hakları Nelerdir?
Hak sahibi olmadıkları anlaşılanlara durum yazılı olarak tebliğ olunur. Bu tebligattan itibaren 15 günlük süre içinde ilgililer itirazda bulunabilirler. İtiraz komisyonca incelenerek karara bağlanır. Hak sahipleri ve itiraz konusunda nihai karar Bakanlıkça verilir.
21. Hak Sahipliğinden Feragat Etmek Mümkün müdür?
Talep ve taahhütname verenlerden hak sahibi oldukları tespit olunan afetzedelerden:
a) İhale suretiyle yapılacak inşaatlarda ihale tarihinden,
b) Emanet usulü ile yapılacak inşaatlarda emanet kararının alınması tarihinden,
c) Evini yapana yardım metodu uygulaması yapılacak yerlerde ise, arsaların elde edilmesi işlemlerinin sonuçlanmasından, Önce yazılı olarak başvurmak suretiyle hak sahipliğinden feragat edebilirler. Belirtilen tarihlerden sonra feragat edenler hakkında, Afetler Kanununun 28 inci maddesinde durumlarına karşılık olan müeyyideler uygulanır.
22. Hak Sahipliği Borçlandırma Yasal Süreleri Nelerdir?
Borçlandırmanın ilanı tarihinden itibaren Bakanlıkça kabul edilebilir mazereti dışında 2 ay içerisinde borçlandırmalarını yapmayanların hak sahipliği kendiliğinden sona erer.
23. Hak Sahiplerine Hangi Yöntemlerle Konut Yapılır?
Hak sahiplerine, TOKİ aracılığıyla, İhale yöntemi ile, evini yapana yardım yöntemi veya hazır konut kredisi ile konut yapılır.
ORCID: 0000-0001-5887-0656
2004 yılında Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Avukatlık stajını 2005 yılında tamamladı. 2006 yılında askerlik görevini tamamlayarak İzmit/Kocaeli'nde avukatlık bürosunu açtı. 2011'de kaydını İstanbul Barosu’na aldırmış olup halen Kadıköy İstanbul'da İstanbul Barosuna bağlı olarak avukatlık yapmaktadır.
Modern Hukuk Akademisi eğitmenliği ve akademik koordinasyon danışmanlığını yürütmüş olup Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunda Ceza ve Ceza Usul Hukuku eğitimi vermiştir. Anadolu Yakası Rumeli Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yönetim Kurulu üyesi ve Kamu Yararını Savunma Derneği Önceki Başkanıdır.
İstanbul Barosu Deprem Hukuku Komisyonu Yürütme Kurulu Üyesi ve İstanbul Barosu Meslek Sorunları Komisyonu üyesi olan Deşat, İngilizce, Almanca ve Arnavutça bilmektedir.