Almanya’daki Şirket Türleri*

“Tüm yaşam eğitimdir. Herkes öğretmendir ve herkes sürekli olarak öğrencidir.”

Abraham Harold MASLOW (Amerikan düşünür; 1908-1970)

1. Genel olarak

Almanya’daki en yaygın işletme türleri aşağıda tadat edilmiştir:

i. Limited şirket (limited liability company; GmbH): En yaygın kullanılan işletme biçimi olup, küçük ve orta ölçekli işletmeler için uygundur.

ii. Anonim şirket (joint stock company; AG): Hissedar sorumluluğu bakımından GmbH’ye benzemekle beraber, hisseleri alınıp satılabilir, bu nedenle büyük şirketler için uygun bir ortaklıktır.

iii. Komandit şirket (limited partnership; KG): En az birinin sınırsız sorumluluğa tabi olduğu iki ortak arasındaki işbirliğidir.

iv. Kolektif şirket (general partnership; OHG): Ortaklar bu iş formunun tüm borç ve yükümlülüklerinden dolayı sorumlu olup, elde edilen karı da paylaşırlar.

v. Adi şirket (civil law partnership; GBR): İki ortağın sınırsız sorumluluğa sahip olduğu, ancak ticari bir amaç gütmek zorunda olmadığı sınırlı ortaklık ile aynı ilkeler minvalinde çalışır.

vi. Ticari işletme/tek başına tacirlik (sole trader): Bir kişinin işi bizzat kendisinin kurduğu ve ortaya çıkan borç ve yükümlülüklerden ötürü sınırsız sorumluluğa sahip olduğu en basit ticari işletme şeklidir.

vii. Almanya’da şube açma (German branch office): Ana şirketin yurtdışındaki bir uzantısı olarak, Almanya pazarına girmek isteyen yabancı şirketler tarafından kullanılır.

2. Şirket türleri

2.1. Limited Şirket [Limited Liability Company (Gesellschaft mit beschränkter Haftung/GmbH)]^[1]

Limited şirket, Almanya’da en yaygın kullanılan şirket türüdür. Bu şirketin oluşabilmesi için sadece bir kurucu gerekli olup, o kişi de hissedar olabilir. Alman limited şirketinin bir diğer önemli özelliği de, şirketin ticaret unvanında bir ortağın adının (personal name of the shareholder) veya şirketin amacının/faaliyet konusunun (object of the company) yer alması zorunluluğudur. Yani, her durumda, unvanın şirketi tanımlaması ve ayırt etmesi gerekir.

Bir limited şirketin sermayesi (share capital of a limited liability company) en az 25.000 Avro olmalıdır ve bunun yarısı ticaret siciline tescil sırasında kurumsal bir banka hesabına yatırılmalıdır.

Almanya’da bir limited şirketin (GmbH) payları borsada işlem göremez.

Şirket hissedarlarının kuruluş sözleşmesini ve esas sözleşmeyi imzalaması gerektiğinden kuruluş izleği (prosedür) oldukça basit olup, izlek, Almanya’daki bir noter yardımıyla gerçekleştirilir.

Bu şirketin bir alt türü, 2008 yılında bireyler veya kişi grupları için etkinleştirilen ve belirli bir özelliğe sahip olan mini limited şirkettir (mini limited liability company) ki, yalnızca 1 Avroluk başlangıç sermayesi (start-up capital) gerektirir. Bu şirketler, hissedarlarının, şirketin yıllık cirosunun en az dörtte birini 25.000 Avroluk hisse değerine ulaşana kadar ayırmaları koşuluyla bir GmbH olabilirler. Almanya’daki mevzuat gereğince, standart ana sözleşmenin (standardized articles of association) noter tarafından tasdik edilmesi gerektiğinden, kuruluş izleği (incorporation procedure) bir GmbH’ye göre daha basittir.

Limited şirketler ticaret siciline tescil ile kurulurlar. Tescile kadar ki süre içerisinde şirket kurucuları, henüz kurulmamış GmbH için girilen yükümlülüklerden dolayı kişisel olarak sorumludurlar. Bu aşamaya “Kuruluş Öncesi Şirket/Pre-Foundation Company” (Vorgründungsgesellschaft) denilmekte ve hukuki açıdan “Gesellschaft bürgerlichen Rechts” (GbR; Alman medeni hukukuna göre kurulan şirket/Company Constituted under German Civil Law) olarak sınıflandırılmaktadır. Ardından, ana sözleşmenin noter tarafından onaylanması gerekir. Bu aşamaya da “Şirket Öncesi/Pre-company” (Vorgesellschaft) denilmektedir. Bu aşamada, özel yasal hükümlerine tabi bulunulmamakta, ancak mevzuat karşısında belirli bir şirket türü olarak kabul edilmektedir. Yani, hak ve görevleri doğabilir: örneğin Ticaret Siciline tescilden önce kendi şirketi altında faaliyet gösterebilir. Ancak, bunu yapılarsa, unvanın “in Gründung” veya “iG” (kuruluş altında/under establishment) kelimeleri ile desteklenmesi gerekir. GmbH’nin tescilinden önce hareket eden kişiler ise, bu işlemlerden ötürü kişisel, müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Vekillerin bu sorumluluğu şirketin Ticaret Siciline tescili ile sona erer. Bundan bağımsız olarak, hissedarlar Vor-GmbH’nin yükümlülüklerinden de sorumludurlar.

GmbH’nin önemli bir avantajı, sorumluluğun sınırlandırılmasıdır (limitation of liability): yani şirketin borçlarından dolayı hissedarların kişisel varlıkları (personal assets of the shareholders) değil, şirketin tüm varlıkları (company’s liabilities) sorumludur. Kısaca, bir iflas durumunda, bireysel ve şirket varlıkları arasındaki katı ayrım, hissedarların yalnızca sermaye katkılarının kaybolma riskini (risk of loss of their contributions) üstlenecekleri anlamına gelir. Ancak, açıkça belirtilmelidir ki, şirketin sorumluluğu yapılan sermaye katkısı ile sınırlı değildir, şirketin tüm varlıkları sorumludur.

Diğer taraftan, limited şirketin ana sözleşmesinde şirketin amacının ifadesi ile ilgili önemli gereklilikler belirlenmiştir. GmbH’nin somut faaliyet kapsamı, ilgili tarafların ticari faaliyetlerin odak noktası hakkında bir fikir edinebilmesi için mümkün olduğunca tam olarak belirtilmelidir. Şirketin amacının tam tanımı aynı zamanda genel müdürün yönetim yetkisini sınırlamaya da hizmet eder. İkincisi, belirtilen iş alanının ötesinde hareket ederse, rücu iddialarını riske atar. Şirketin amacı, şirketin izne tabi bir faaliyette bulunup bulunmadığını da ortaya koymalıdır.

Bir hissenin nominal değeri 1 Avrodur. Hisselerin itibari değerleri (nominal values of the shares) farklılık gösterebilir. Hissedarlar, şirket konularına ilişkin kararlarını gerekli çoğunluk tarafından alınacak kararlar şeklinde alırlar. Ana sözleşme başkaca hüküm içermedikçe, her bir hisse bir oy hakkı verir (each Euro of a share grants one vote).

GmbH sermayesi, nakit (cash contributions) ve ayni katkılardan (contributions in kind) oluşabilir. Sermayenin bir kısmı ayni katkıyla karşılanacaksa (yani para yerine taşınırlar, ruhsatlar, şirketler vb.) iki hususa dikkat edilmelidir:

• Ayni katkı her zaman tam olarak yapılmalıdır.
• Ayni katkının değeri, bir Sachgründungsbericht’te (Ayni katkılı şirket raporu/Report on Company Foundation with Contributions in Kind) kanıtlanmalıdır.

Limited şirketlerde, müdürler yani yönetici direktörler (managing directors), şirketi dış ilişkilerinde (external relations) temsil ederler. Hissedarlar tarafından atanırlar ve hissedarların talimatlarına tabidirler. İlke olarak, yabancılar bile bir GmbH’de genel müdür olarak atanabilirler. Genel müdürler, GmbH’nin temsil organı sıfatıyla, çok sayıda yasal görevin yanı sıra mevzuat tarafından geliştirilen özen görevlerini de yerine getirmek zorundadırlar. Genel müdürler görevlerinde kusurlu iseler, kişisel olarak sorumludurlar.

GmbH’nin elde ettiği kar, %15 oranında tek tip kurumlar vergisine (Körperschaftssteuer/Corporation Tax) tabidir. Ayrıca, GmbH, herhangi bir gerçek kişi gibi, dayanışma ek ücretinden (Solidaritätszuschlag/Solidarity Surcharge) de sorumludur. Oran şu anda kurumlar vergisinin %5,5’idir. Son olarak, GmbH ticaret vergisine (Gewerbesteuer/Trade Tax) de tabidir. Bu verginin matrahı kara bağlı olan, ancak belirli ilave ve indirimler esas alınarak düzeltilen ticari kazançlardır. Ticaret vergisi oranı, Kommunales Hebesatzrecht (Belediye Değerlendirme Hakkı Oranı/Municipal Rate of Assessment Right) nedeniyle belediyeden belediyeye farklılık göstermektedir. Ortalama olarak, yaklaşık %12-13’tür. Yani, yukarıda belirtilen vergiler, bir GmbH gelirinin yaklaşık %30’unu oluşturur.

Limited şirket pay sahibine yapılan kar dağıtım ödemesinin yarısı, gelir vergisinden müstesnadır.

2.2. Anonim Şirket [Joint Stock Company (Aktiengesellschaft/AG)]^[2]

Bir Alman anonim şirketinin kurulabilmesi için 50.000 Avroluk bir sermayeye sahip olmak ve Ticaret Siciline tescil (registered in the Register of Companies) edilmek gerekir. Anonim şirket bir hissedar (one shareholder) gerektirir ve hissedar sayısı konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. Ayrıca, hissedarların uyruğuna ilişkin herhangi bir kısıtlama veya gereklilik de bulunmamaktadır. Yönetim kurulu, şirketin işleyişi ve yönetimi hakkında karar verme hakkına sahiptir.

Anonim şirket hisseleri borsada kote edilebilir (listed on the stock exchange). Bir Alman anonim şirketinin kurulması için, yatırımcının esas sözleşmeyi imzalaması gerekmekte ve şirket, Şirketler Siciline tescil tamamlandıktan sonra faaliyete geçmektedir. Ayrıca, Almanya’da ticari faaliyetlerde bulunacak bir şirketin Almanya’da EORI numarası^[3] (Economic Operators’ Registration and Identification number) için de başvurması gerekmektedir.

Almanya’da bir AG kurulması için aşağıdaki adımlar gereklidir:

• Esas Sözleşmenin hazırlanması ve Noter tarafından tasdik edilmesi (Preparation and notarisation of the articles of association),
• Sermayenin dörtte birinin (en az 12.500 Avro) yatırılması (Lodgement of one quarter of the nominal value of each share),
• AG için bir Alman iş adresinin belirlenmesi (Naming of a German business address for the AG),
• Şirketin bulunduğu yerdeki ticaret siciline tescil/kayıt başvurusu yapılması (Application for registration in the Companies Register in the district where the company is located),
• Yetkili Alman vergi dairesinde vergi kaydının açılması (Tax registration at the jurisdictional German tax office),
• Yetkili yerel işletme ofisinde yerel işletme kaydı oluşturulması (Local business registration at the jurisdictional local business office).

Alman hukukuna göre bir AG’nin üç organı bulunur: Denetim Kurulu (Aufsichtsrat), Yönetim Kurulu (Vorstand/board of directors) ve Genel Kurul (Hauptversammlung).

AG’nin bir veya daha fazla başkanı olmalıdır, bu sayede sadece gerçek kişiler başkan olarak atanabilir. Başkan, AG’yi yönetmeye yetkili olup, Yönetim Kurulu tarafından atanır.

Başkanı seçmek ve başkanın faaliyetlerini denetlemek üzere bir Yönetim Kurulu (Denetim Kurulu) da atanmalıdır. Yönetim Kurulu, AG Genel Kurulu tarafından seçilen sınırsız hukuki ehliyete sahip en az üç gerçek kişiden oluşur. Bir Yönetim Kurulu üyesi, aynı anda şirkette başka bir yönetim pozisyonunda bulunamaz. Yönetim kurulu, AG’nin operasyonel işlerinden sorumludur. Genel kuruldan bağımsızdır. Yönetim kurulu, şirketi temsil eder ve temsil yetkisi sınırsızdır, ancak prensipte sadece müşterek temsil yetkisi olarak geçerlidir. Bireysel üyeler, ancak esas sözleşmede temsil yetkisinin kendilerine ait olduğu belirtiliyorsa, şirketi etkin bir şekilde temsil edebilirler.

Denetleme kurulu, yönetim kurulunu atama ve görevden almanın yanı sıra denetçiyi de (Abschlussprüfer/auditor) atar. Denetleme kurulu yıllık mali tabloları inceler ve yönetim kuruluna sunar. Ayrıca, denetim görevlerini yerine getirmek için her zaman şirket defterlerine ulaşabilirler.

Genel kurul, AG’nin üçüncü organı olup, tüm şirket hissedarlarından oluşur. Genel kurul (Hauptversammlung/general assembly), aşağıdaki haklara sahiptir:

• Özellikle sermaye tedbirleri (sermaye artırımı/azaltımı, şarta bağlı sermaye artırımı vb.)^[4]
• Yönetim Kurulu üyelerinin atanması ve görevden alınması (appointing and dismissing members of the Board of Directors),
• Başkan ve yönetim kurulunun görevden alınması (Relieving the Chair and the Board of Directors),
• Başkan ve Yönetim Kurulu karar verirse faaliyet raporunun belirlenmesi^[5],
• Kar bakiyelerinin (devredilmiş karlar) kullanımı (use of the profit balance),
• Yılsonu denetçilerinin, kuruluş süreci denetçilerinin ve başkanlık yönetiminin atanması (appointing year-end auditors, auditors for founding processes, and the Chair’s management),
• Özel denetçilerin atanması (appointing special auditors),
• Tüm şirket varlıklarının devredilmesi (transferring the entire company assets),
• Şirketin gidişatına karar vermek için Genel Kurulun temel sorumluluğunu içeren ve etkileri Esas Sözleşmede değişikliğe yol açabilecek diğer yönetim önlemleri^[6],
• Şirketin feshedilmesi (dissolving the company).

AG’ler için, “Jahresabschluss/Annual Accounts”un (yani yıllık mali hesaplar ile ayrıntılı mali tablolar/annual financial statement) bileşimi ve yayınlanması ile ilgili açık kurallar geçerlidir. Bir AG’nin yıllık hesapları, bilançoyu, kar ve zarar hesabını ve dipnotlarını (balance sheet, profit and loss account and notes) kapsamakta, ancak yönetim kurulu raporunu (management report) içermemektedir. Bir AG, kapsamı şirketin büyüklüğüne bağlı olmak üzere yıllık hesaplarını yayınlamakla da yükümlüdür.

AG hisseleri bir hissedardan diğerine devredildiğinde, özel bir şekle (no special form) tabi değildir. Ancak, hisselerin türü dikkate alınmalıdır. Örneğin menkul kıymetleştirilmemiş bir hisse devir yoluyla devredilebilir. “Kısıtlı/bağlı (restricted)” nama yazılı paylar (registered shares) söz konusu olduğunda ise, AG genel kurulunun (general assembly of the AG) onay vermesi gerekir.

AG paylarının uluslararası borsalardan birinde alınıp satılabilmesi için, ilk önce AG’nin halka arz sürecinden geçmesi gerekir. Bu, Borsa Yasasında (Börsengesetz/Stock Exchange Act) ve Borsa Kotasyon Yönetmeliğinde (Börsenzulassungsverordnung/Stock Exchange Admission Ordinance) belirtilen belirli yasal gerekliliklere uyulmasını gerektirir. Borsada kote olmak, ayrıca ek kamuyu aydınlatma gereklilikleri de yaratır.

Anonim şirket Esas Sözleşmesinin onaylanmasından önce doğan yükümlülüklerden dolayı, pay sahipleri müteselsil borçlu olarak şahsen sorumludurlar.

Ticaret Siciline tescilden sonra, yükümlülükler için dış sorumluluk, temel olarak AG’nin şirket varlıkları ile sınırlıdır.

Bir AG’nin karı kurumlar vergisine (corporate tax), dayanışma ek ücretine (solidarity surcharge) ve yerel işletme vergisine (local business tax) tabidir.

2.3. Komandit Şirket [Limited Partnership (Kommanditgesellschaft/KG)]

Komandit şirket için 50.000 Avro tutarında bir sermayeye ihtiyaç vardır. Bu sermayenin paylara bölünmesi de gerekir. Ayrıca, işletmenin Ticaret Siciline kayıtlı olması ve ana sözleşmenin noter tasdikli olması gerekir. Bu tür bir şirkette, ana temsilci olan ve şirkete karşı tamamen sorumlu bir genel ortak bulunurken, sınırlı sorumlu ortaklar yalnızca şirkette sahip oldukları payların tutarı kadar sorumludurlar. Bu tür şirketler (type of legal entity), küçük ve orta ölçekli işletmeler/KOBİ (small and medium sized enterprises/SMEs) için daha uygundur.

Limited şirket ile komandit ortaklık^[7] (GMBH & CO KG) türü, sınırsız sorumlu ortağın bir kişi yerine limited şirket olduğu komandit şirketlerin bir alt türüdür (subtype of the limited partnership). Bu alt tür, KOBİ’lerin yanı sıra, aile şirketleri (family companies) için de uygundur.

Komandit şirketlerde, yatırımcıların bir ortaklık sözleşmesi imzalaması gerektiğinden, tescil izleği yukarıda belirtilen diğer tüzel kişiliklerdekinden farklıdır, ancak bunların da Ticaret Siciline (Trade/Commercial Register) tescil ettirilmesi gerekir.

2.4. Kolektif Şirket [General Partnership (Offene Handelsgesellschaft/OHG)]

Almanya’da bir kolektif şirket için sermayeye gerek yoktur, çünkü her ortağın sınırsız sorumluluğu bulunmaktadır. Bu ortaklığın Ticaret Siciline tescil edilmesi ve unvanının sonunda açıklama veya sorumluluk için OHG kısaltmasını taşıması gerekir. Kolektif ortaklıklarda bir yönetim kurulu ve bir de denetim organı olmalıdır. Almanya’da kolektif ortaklık kurarken önemli bir husus, muhasebe prosedürlerinin diğer tüzel kişilik türlerinden farklı (ve daha basit) olmasıdır. Ayrıca, kolektif şirketlerin en az iki ortağa sahip olmaları gerekir.

2.5. Adi şirket (Civil Law Partnership)

Medeni hukuk ortaklığı başlatmak için sınırsız sorumlu iki ortak gerekir. Alman medeni hukuk ortaklığı, küçük bir ticaret işletmesi ise ticaret ofisine tescil ettirilmelidir. Yıllık karı (annual profit) 25.000 Avroyu aşarsa ticari bir iş haline gelir, dolayısıyla kolektif ortaklık (OHG) olarak kabul edilir ve Ticaret Siciline tescil edilmesi gerekir. Adi şirket ortakları, bir ortaklık sözleşmesi imzalamalıdırlar. Ortaklık sözleşmesi düzenlenmesi zorunlu (compulsory) olmayıp, tavsiye edilir.

2.6. İştirak veya şubeler (subsidiaries or branches)

Yabancı şirketler Almanya’da iştirak kurabilir veya şubeler açabilirler. Bu iki iş biçimi arasındaki temel fark (main difference), ana şirketin yurtdışındaki sorumluluğunda yatmaktadır. Şube için yabancı şirket tam sorumluluk (full liability) taşırken, iştirak/bağlı şirket örneğin bir GmbH olarak kurulmuşsa, yerel olarak tescilli bir Alman şirketi olarak muamele görür.

2.7. Ticari işletmeler veya tacirler (sole trader)

Tek başına tacirlik, Almanya’da kurulabilecek en basit iş şeklidir ve işini açmak isteyen tek bir kişi (single individual) tarafından oluşturulur. Ticari işten doğan borç ve yükümlülüklerden (debts and obligations of the business) de tamamen sorumlu olan kurucu tarafından yönetilmektedir. Bunların, zorlu bir muhasebe veya raporlama gereksinimleri yoktur ve danışmanlık gibi küçük işletmeler için kullanılabilir.

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

Yazı başlığında yandaki kaynağa bakılabilir: Types of Companies in Germany, < https://www.lawyersgermany.com/types-of-companies-in-germany > erişim tarihi 28 Mart 2022

[1] Bu bölüm için bizatihi bkz. GmbH and UG (haftungsbeschränkt)-Information on their foundation, < https://www.stuttgart.ihk24.de/english/services2/business-support/gmbh-and-ug-3977964 > erişim tarihi 28 Mart 2022

[2] Bu bölüm için bkz. What is an Aktiengesellschaft (stock company)? < https://www.firma.de/en/company-formation/what-is-a-aktiengesellschaft-stock-company/ > erişim tarihi 28 Mart 2022; German Public Limited Company (Aktiengesellschaft, AG) < https://wwkn.de/en/about-german-legal-forms/german-public-limited-company-aktiengesellschaft/ > erişim tarihi 28 Mart 2022

[3] EORI numarası (Ekonomik İşletmeciler Kayıt ve Kimlik numarası), Avrupa Birliği (AB) genelinde geçerli olan ve Alman gümrük numarasının yerini alan bir operatör kimlik numarasıdır. Gümrük Kanununun uygulanmasına ilişkin hükümleri değiştiren (EC) 312/2009 Sayılı Tüzük 1 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe girdiğinden, bu sayı AB’deki gümrük işlemleri için bir ön koşuldur. EORI numarası için lütfen bkz. EORI number, < https://www.zoll.de/EN/Businesses/Movement-of-goods/Import/Duties-and-taxes/EORI-number/eori-number_node.html#:~:text=The%20EORI%20number%20(Economic%20Operators,replaces%20the%20German%20customs%20number. >

[4] Decisions on changes of the Articles of Association (core business), especially regarding capital measures (increases/decreases in nominal capital, contingent capital, etc.)

[5] Only if the Chair and Board of Directors so decide: determining the annual report; otherwise the General Assembly only accepts the annual report as determined by the Chair and the Board of Directors (German Law on Public Limited Companies).

[6] Other management measures which involve the core responsibility of the General Assembly to decide the course of the company and, the effects of which can lead to a change in the Articles of Association.

[7] Limited partnership with a limited liability company as general partner (GMBH & CO KG).