“Cesaret, doğruluktan gelir.”
Türk Atasözü
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu (Public Company Accounting Oversight Board-PCAOB), bilgilendirici, doğru ve bağımsız denetim raporlarının hazırlanmasında (in the preparation of informative, accurate, and independent audit reports) yatırımcıları korumak ve kamu çıkarını ilerletmek amacıyla halka açık şirketlerin bağımsız denetim raporlarını denetlemek üzere ABD Kongresi tarafından kurulmuş kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu ayrıca, federal menkul kıymetler yasaları uyarınca kamuya açıklanan uyum raporları da dahil olmak üzere, Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (Securities and Exchange Commission-SEC) kayıtlı aracı kurum ve komisyoncuların bağımsız denetimlerini de denetler.
Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun dört temel görevi bulunmaktadır:
- İhraççılar ve SEC’e kayıtlı komisyoncular ve aracı kurumlar için bağımsız denetim raporları hazırlayan denetim firmalarını kaydetmek,
- Denetim ve ilgili tasdik, kalite kontrol, etik ve bağımsızlık standartlarını oluşturmak veya benimsemek,
- Kayıtlı bağımsız denetim firmalarının denetimlerini ve kalite kontrol sistemlerini incelemek,
- Kayıtlı bağımsız denetim firmalarını ve ilgili kişilerini belirli yasaların, kuralların veya mesleki standartların ihlalleri konusunda soruşturmak ve disipline etmek.
Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu misyonunu desteklemek için ayrıca ekonomik araştırma ve risk analizi yapmakta, paydaşlarıyla ve diğer yerel ve uluslararası düzenleyicilerle ilişki kurmakta ve görevlerini yerine getirmek için ihtiyaç duyduğu yetenekli işgücünü, teknolojiyi ve kaynakları yönetmektedir.
SEC, bu Kurulun kurallarının, standartlarının ve bütçesinin onaylanması dahil olmak üzere Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu üzerinde gözetim yetkisine sahiptir.
Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun, her biri Federal Rezerv Sistemi Guvernörler Kurulu Başkanı ve Hazine Sekreteri ile istişare edildikten sonra SEC tarafından atanan bir Başkan dahil olmak üzere beş Kurul üyesi vardır. Kurul üyelerinin sadece ikisi Yeminli Mali Müşavir (Certified Public Accountant) olmak zorundadır. Kurul Başkanı bunlardan biri ise, yönetim kuruluna atanmadan önce en az beş yıl süreyle Yeminli Mali Müşavirlik yapmamış olabilir. Her üye, kademeli beş yıllık dönemler için tam zamanlı olarak hizmet vermektedir. Kurul’un her yıl SEC tarafından onaylanan bütçesi, Kurul tarafından denetlenen bağımsız denetim firmalarına güvenen şirketler ve aracı kurumlar tarafından ödenen ücretlerle finanse edilmektedir. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun yaklaşık 800 personeli vardır. Genel merkezi Washington DC’de olup, ABD’de dokuz bölge ofisi bulunmaktadır. 31 Aralık 2021 tarihi itibarıyla, dünya genelinde 83 ülkede faaliyet gösteren 1.709 adet bağımsız denetim firması Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’na kayıtlı bulunmaktadır. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun iki danışma grubu vardır: Daimi Danışma Grubu ve Yatırımcı Danışma Grubu. Bu iki grubun rolü, Kurula tavsiye ve işin içyüzünü kavrama gücü sağlamaktır. Daimi Danışma Grubu, veri ve teknoloji, siber güvenlik, kurumsal kültür, Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu standartları ile ilgili iletişimler, kalite kontrol sistemlerinin yönetimi ve liderliği, denetimleri veya bağımsız denetçileri etkileyen mevcut veya ortaya çıkan sorunları ve yeni denetçi raporunun uygulanmasını tartışmak için altı ayda bir toplanmaktadır.
Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun oluşturulmasından önce, bağımsız denetim mesleği, bir ticari grup olan Amerikan Yeminli Mali Müşavirler Enstitüsü (American Institute of Certified Public Accountants-AICPA) aracılığıyla kendi kendini düzenlemekteydi. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu, 1990’larda halka açık şirketlerin muhasebe belgelerinde/mali tablolarında giderek artan sayıda “değişiklik beyanları” (geçmiş yıllara ilişkin mali tablolardaki düzeltmeler) ve büyük halka açık şirketler tarafından bir dizi yüksek profilli muhasebe skandalları (özellikle 2002 yılında WorldCom ve Enron’da yaşanan olaylar ve her iki şirketin denetim firması Arthur Andersen yüzünden) ve rekor kıran iflaslara yanıt olarak 2002 tarihli Sarbanes-Oxley Yasası ile kurulmuştur.
ABD Kongresi, bu Kurula, Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tüketicileri Koruma Yasası (Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act) ile birlikte 2010 yılında SEC’e kayıtlı aracı kurum ve komisyoncuların denetimleri üzerinde genişletilmiş gözetim yetkisi de vermiştir. Kurulun bağımsız denetçileri denetlemede dört temel işlevi bulunmaktadır: kayıt, denetim/gözetim, standart belirleme ve uygulama.
Yasal hüküm gereğince, 100’den fazla ihraççıya (öncelikle halka açık şirketler) bağımsız denetim raporu düzenleyen kayıtlı denetim firmalarının yıllık olarak denetlenmesi gerekmektedir. Bu genellikle yaklaşık 10 firmadır. 100 veya daha az ihraççı için bağımsız denetim raporu düzenleyen kayıtlı denetim firmaları, genellikle en az üç yılda bir denetlenir. Bu firmaların çoğu ABD dışı uluslararası firmalardır. Ayrıca, bu Kurul, bir ihraççının denetiminde önemli bir rol oynayan ancak ihraççıların kendileri için bağımsız denetim raporları düzenlemeyen tüm kayıtlı denetim firmalarının en az %5’ini yıllık olarak denetlemektedir. 2011 yılında söz konusu Kurul, aracı kurumların-komisyoncuların denetimleri için bir ara denetim/gözetim programı benimsemiş olup, Kurul, bir sürekli denetim programının kapsamını ve diğer unsurlarını dikkate almaktadır.
Daha ayrıntılı olmak üzere, Sarbanes-Oxley Yasasının (Sarbanes-Oxley Act of 2002) 101’inci maddesi uyarınca, Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu aşağıdaki yetkilere sahiptir:
a) İhraççılar ve komisyoncular-aracılar için bağımsız denetim raporları hazırlayan denetim firmalarını kaydetmek;
b) İhraççıların bağımsız denetim raporlarının hazırlanmasına ilişkin denetim, kalite kontrol, etik, bağımsızlık ve diğer standartları belirlemek;
c) Kurula kayıtlı denetim firmalarının denetimlerini yürütmek;
d) Kayıtlı denetim firmaları ve bu firmaların ilişkili kişilerine karşı soruşturma ve disiplin kovuşturmaları yürütmek ve yaptırımlar[1] uygulamak (bireysel denetçilere karşı 100.000 ABD dolarına kadar ve denetim firmalarına karşı 2 milyon ABD dolarına kadar olan para cezaları dahil);
e) Kayıtlı denetim firmaları ve çalışanları arasında yüksek mesleki standartları teşvik etmek ve bunlar tarafından sunulan denetim hizmetlerinin kalitesini iyileştirmek için Kurulun gerekli veya uygun olduğunu belirlediği diğer görev veya işlevleri yerine getirmek;
f) SEC’in onayı ile herhangi bir Federal, Eyalet veya başka bir mahkemede şirket adına ve kendi avukatı aracılığıyla dava açmak, şikayette bulunmak ve savunmak;
g) ABD’nin herhangi bir yerinde, herhangi bir nitelik, lisans veya eyalet veya [mahalli/belediye] yasasının diğer hükümlerine bakılmaksızın faaliyetlerini yürütmek, ofislerini sürdürmek ve tüm hak ve yetkilerini kullanmak;
h) Sarbanes-Oxley Yasası ile verilen küresel denetim firmalarını denetlemek için gereken yüksek vasıflı ve deneyimli profesyonelleri çekmek için, Kurulun misyonu için gerekli veya uygun olabilecek personel, muhasebeci, avukat ve diğer temsilcileri işe almak (maaş, özel sektör öz-düzenleyici, muhasebe, teknik, denetleyici veya diğer personel veya yönetim pozisyonları ile karşılaştırılabilir bir düzeyde belirlenir);
i) Kurulu finanse eden muhasebe destek ücretlerini tahsis etmek, değerlendirmek ve toplamak ve
j) Sarbanes-Oxley Yasası kapsamındaki faaliyetlerinin yürütülmesi ve yetkilerinin kullanılması ile ilgili sözleşmeler akdetmek, enstrümanları akdetmek, yükümlülükler altına girmek ve gerekli, uygun veya arızi diğer tüm eylemleri ve işleri yapmak.
Halka açık şirketlerin bağımsız denetçilerinin, Sarbanes-Oxley Yasası tarafından denetim müşterilerine danışmanlık gibi denetim dışı hizmetler sağlamaları yasaklanmıştır. ABD Kongresi, bu nedenle Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu tarafından denetlenen vergi hizmetleri için belirli istisnalar getirmiştir. Bu yasak, Enron ve WorldCom gibi davalarda, bağımsız denetim firmalarının bu yan hizmetlerden elde ettikleri yüksek ücretler nedeniyle bağımsız denetçilerin müşterilerinin yöneticilerinden bağımsızlığının tehlikeye atıldığı iddiaları sonucunda yapılmıştır.
Ek olarak, Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu’nun soruşturma yetkilerinin bir parçası olarak Kurul, denetim firmalarının veya bir denetim firması ile ilişkili herhangi bir kişinin kendi (veya sahip olduğu) tanıklık veya belgeleri sağlamasını isteyebilir. Firma veya kişi bu tanıklığı veya bu belgeleri sağlamayı reddederse, Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu bu kişi veya kuruluşu bağımsız denetim sektöründe faaliyetten askıya alabilir veya yasaklayabilir. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu, Kurula kayıtlı olmayan kişi veya kuruluşlardan tanıklık veya belgeler için mahkeme celbi düzenlemede SEC’in yardımını da isteyebilir. Kurul Baş Denetçiliği, bağımsız denetim ve ilgili mesleki uygulama standartlarının oluşturulması konusunda Kurula tavsiyelerde bulunur.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu konusunda aşağıdaki kaynaklara bakılabilir:
- Public Company Accounting Oversight Board, Wikipedia, < https://en.wikipedia.org/wiki/Public_Company_Accounting_Oversight_Board > erişim tarihi 26 Eylül 2022
- Public Company Accounting Oversight Board (internet sitesi), < https://pcaobus.org/ > erişim tarihi 26 Eylül 2022
- Will Kenton, Public Company Accounting Oversight Board, Investopedia, April 19, 2022, < https://www.investopedia.com/terms/p/pcaob.asp > erişim tarihi 26 Eylül 2022
[1] 2020 yılında ABD Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim/Denetim Kurulu, 219 bağımsız denetim raporunun denetimi sonucunda 13 firma ve 18 kişiye yaptırım uygulamıştır. 2021’de ise bu rakamlar, 191 denetimden sonra yaptırım uygulanan 14 firma ve 15 kişi olmuştur.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.