“İyi şeyler yalnızca planlanırsa, kötü şeyler kendiliğinden olur.”
Philip Crosby (Amerikalı kalite uzmanı; 1926-2001)
1. Giriş
Dijital paralar veya küresel merkezi olmayan para olarak da bilinen kripto paralar, açık bir muhasebe sistemidir. Bu, her işlem ve yatırımın halka açık olduğu ve telefonu ve interneti olan herkes tarafından erişilebilir olduğu anlamına gelir. Kripto para aslında herkesi kendi bankası yapar çünkü içinde kripto cüzdanı ve dijital para olan herkes, karışımda üçüncü bir taraf olmadan dünya çapında saniyeler içinde işlem yapabilir.
Kripto para işlemleri Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) vergiye tabidir. Bitcoin (ilk kripto para) 2009 yılında piyasaya sürülmesine rağmen 2014 yılına kadar ABD’de vergilendirilmemiştir. ABD İç Gelir İdaresi (Internal Revenue Service-IRS) 2019’da insanların beyan yükümlülüklerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmak için ayrıntılı rehber[1] yayınlamıştır.
Çevrimiçi kripto para dünyasında anonim (isimsiz) olunmasına karşın, IRS paranın nereye gittiğini görebilir. Kripto çok değişken olduğundan, IRS, yatırımdan ne kadar kazanıldığını (veya kaybedildiğini) öğrenmek için gönüllü beyan esasına güvenir.
2. Dijital paraların IRS tarafından varlık olarak değerlendirilmesi
Kripto para, dijital bir para (digital currency) olmasına rağmen, IRS tarafından para birimi olarak değil, somut ABD doları yatırımı olarak kabul edilir. “Varlık” (property) olarak kripto para, geri çekildiğinde sermaye kazancı (değer artış kazancı) vergisine tabi olur. IRS nezdinde kripto para satın almak, gayrimenkule yatırım yapmakla eşdeğerdir. İlk kripto alımı vergiye tabi değildir, ancak satın alınan tarih ve saat ile yatırılan ABD doları tutarının not edilmesi gerekir.
3. Vergiye doğurmayan kripto para olayları (Non-Taxable Cryptocurrency Events)
3.1. Kripto para satın alma ve tutma (Purchase and Holding of Cryptocurrency)
IRS, kriptoyu varlık olarak gördüğünden, dijital paranın satın alınması bir yatırım olarak değerlendirilir. Fonlar nakde çevrilmediğinde yatırım yapmaktan hiçbir şey elde edilmez ve bu nedenle vergiye tabi hiçbir olay doğmaz.
3.2. Kar amacı gütmeyen kuruluşlara veya hayır kurumlarına bağış yapma (Donating to Nonprofits or Charities)
Vergiden muaf 501(c)(3) hayır kurumuna yapılan her türlü bağış vergiye tabi değildir ve diğer sermaye kazançlarını dengelemek için kullanılabilir.
3.3. Cüzdanlar arasında kripto para transfer etme (Transferring Cryptocurrency Between Wallets)
Cüzdanlar arasında taşımadan önce bir dijital para diğeriyle değiştirilmediği sürece, örneğin Cüzdan 1’den Cüzdan 2’ye aktarım vergiye tabi değildir. Vergi makamları için bu, beş dolarlık bir banknotu eski bir cüzdandan yenisine taşımak gibidir. Aynı adil piyasa değerine sahip farklı bir konumdan başka bir şey kazanılmaz.
3.4. Kripto para hediye etme (Gifting Cryptocurrency)
2022 itibarıyla, 16.000 ABD dolarına kadar olan hediyeler (o zamanki kripto para biriminin adil piyasa değerine göre) vergiden istisnadır. Hediye bu tutarı aşarsa, hediye vergi beyannamesi verilmesi gerekir. Mal veya hizmet karşılığında yapılmayan bir transferin (bir bahsi kaybettikten sonra birine para vermek gibi) istenilmese bile hediye olarak sayılabilir.
4. Vergi doğuran kripto para olayları (Taxable Cryptocurrency Events)
4.1. Bir kripto parayı diğer bir kripto paraya dönüştürme (Converting One Cryptocurrency to Another)
Diyelim ki Ether satın almak için Bitcoin kullanılıyor. Ether satın almadan önce, sermaye kazancı vergisine tabi olacak Bitcoin satılması gerekir. Bitcoin satıldıktan sonra Ether satın alındığında, yeni bir yatırıma başlanıyor ve parayı çekene kadar (bir kazanç olduğunu varsayarak) Ether üzerinde vergi borcu olmayacaktır.
4.2. Nakit para için kripto para satma (Selling Cryptocurrency For Cash)
Diğer herhangi bir varlık yatırımı gibi, yatırılandan daha fazla para alınırsa, aradaki fark üzerinden sermaye kazancı vergisi ödenmesi gerekir. Kripto para itibari para için satılırsa ve başlangıçta ödendiğinden daha az değere sahipse, bu kayıp diğer kazançları (dijital para veya başka türlü) dengelemek için kullanılabilir. Kripto parayı satın almak için ödenen tutarı (ve ne zaman) takip etmenin önemli olmasının ana nedeni budur. İyi kayıt tutma paradan tasarruf edilmesine yardımcı olabilir.
4.3. Ödeme yapmak için kripto para kullanma (Using Cryptocurrency to Make a Payment)
IRS, kriptoyu varlık olarak gördüğünden, onunla birlikte herhangi bir şeyin satın alınması (Starbucks’ta bir kahve dahil) kısa veya uzun vadeli sermaye kazancı vergisine tabidir. Örneğin, Starbucks’ta 4 dolarlık beyaz çikolatalı mocha satın alındığı gün 4 dolar değerindeki kriptoya 1 dolar koyulursa, “paraya çevrilmiş” yatırımından kazanılan 3 dolar için sermaye kazancı vergisi borcu doğar.
4.4. Kripto parada bir hizmet için ödeme alma (Being Paid for a Service in Cryptocurrency)
Bu bir vergilendirmenin iki katıdır: Kripto parada ödeme almak, kişiyi o kriptonun adil piyasa değeri üzerinden gelir vergisine tabi tutar ve bu dijital fonlar geri çekildiğinde, değer artışı üzerinden sermaye kazancı vergisi ödenir.
4.5. Kripto para madenciliği yapma (Mining Cryptocurrency)
Bir hobi olarak kripto madenciliği yapılıyorsa, serbest meslek geliri olarak vergilendirilir (çıkarıldığı sırada çıkarılan madeni paraların adil piyasa değeri temelinde belirlenir). Bir işletme olarak kripto madenciliği yapılıyorsa, vergi oranı daha yüksektir ve yine de serbest meslek vergisi ödenmesi gerekir, ancak ödenecek vergiden ekipman satın alma, elektrik maliyeti, onarım gibi gerekli işletme giderleri düşülebilir.
4.6. Belli tutardaki bir paranın kripto parada tutulması (Staking Cryptocurrency)
Kripto parayı tutma, yalnızca Ether ve Polkadot gibi bazı kripto paralar tarafından sunulur. Staking (tutma, destekleme, kazık çakma), belirli bir süre boyunca bir kripto parada belirli miktarda parayı tutmanın taahhüt edildiği ve değişim platformu tarafından ek token’lerle ödüllendirildiği anlamına gelir. Bu, tıpkı bir bankada para tutmaktan elde edilen faiz gibi pasif gelir elde edilmesini sağlar. Ancak faiz nakit varlıklardan değil de varlığa yapılan bir yatırımdan biriktiğinden, tutulan para için ödül olarak alınan kripto para token’leri üzerinden de sermaye kazancı vergisi ödenmesi gerekir.
4.7. Havadan para kazanma (Airdrops)
Kripto para alım satımı yapanlar airdrop’ları severler çünkü bunlar aslında ücretsiz paradır. Cüzdanın açıldığı ve orada kişiye fazladan gönderilen para görüldüğünü varsayalım. Bu genellikle bir başlangıç kripto şirketi kendini tanıtırken veya yatırımcılarından biri olduğu için kişiye teşekkür edildiğinde olur. Ancak vergi makamları bu depozitoyu hediye olarak saymamakta ve gelir olarak görmektedir. Kripto parada ödül dağıtan bir şirket, iyi bir çalışanı vergiye tabi olan bir bonus ile ödüllendiren bir işveren gibi işlem görür.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Rehber için bkz. Frequently Asked Questions on Virtual Currency Transactions, IRS, < https://www.irs.gov/individuals/international-taxpayers/frequently-asked-questions-on-virtual-currency-transactions#:~:text=A25.,cryptocurrency%20when%20you%20received%20it. > Erişim Tarihi 14 Ağustos 2022 ve < https://www.irs.gov/pub/irs-drop/n-14-21.pdf > Erişim Tarihi 14 Ağustos 2022
Ayrıca bkz. Liz Prehn & Amelia Hans, Cryptocurrency: Understanding Taxable and Non-Taxable Events, July 28, 2022, < https://moskowitzllp.com/cryptocurrency-understanding-taxable-and-non-taxable-events/ > Erişim Tarihi 14 Ağustos 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.