“Çürük malların alıcı bulması için, budalaların pazara gitmesi şarttır.”
İspanyol Atasözü
Avrupa Komisyonu, Aralık 2020’de Dijital Hizmetler Yasası[1] (Digital Markets Act-DSA) ve Dijital Piyasalar Yasası’ndan (DMA) oluşan bir dijital hizmetler paketi sunmuş; 25 Kasım 2021 tarihinde ise, Avrupa Konseyi’nde müzakerelerin başlamasından bir yıldan kısa bir süre sonra, üye devletler Konsey’in DMA’nın kabulü konusunda oybirliğiyle karar vermişlerdir.
AB ortak yasa koyucuları, bir kapı bekçisinin veri toplamasından kaynaklanan ekonomik kaygıların DMA’da ele alınmasına karşın, Dijital Hizmetler Yasası’nda (Digital Services Act-DSA) daha geniş toplumsal kaygıların (wider societal concerns) ele alınması gerektiği konusunda da anlaştılar. Kısa süre içerisinde DSA konusunda da bir anlaşma yapılması beklenmektedir.
DSA ve DMA, Avrupa değerlerine ve Avrupa modeline uyumlu dijital düzenlemenin iki ayağı olacak ve dijital devlerin ekonomik ve demokratik ayak izine uyarlanmış bir çerçeve tanımlayacaktır.
Bugün varılan geçici anlaşma, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’nun onayına tabidir. Bu düzenleme, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde uygulanmak (regulation must be implemented within six months) zorundadır.
DMA, büyük çevrimiçi platformlar için açık kurallar tanımlamaktadır. Çok sayıda kullanıcı için bir tür ‘bekçi/kapı bekçisi’ (gatekeeper) görevi gören hiçbir büyük çevrimiçi platformun, bu tür kullanıcılara erişmek isteyen şirketlerin aleyhine konumunu kötüye kullanmamasını sağlamayı amaçlamaktadır.
DMA ile hangi platformlar kapı bekçisi olarak kabul edilmektedir?
Avrupa Konseyi ve Parlamentosu, bir platformun kapı bekçisi olarak nitelendirilebilmesi için;
- İlk olarak, son üç yılda Avrupa Birliği (AB) içinde yıllık en az 7,5 milyar avro ciroya (annual turnover) sahip olmalı veya en az 75 milyar avro piyasa değerine (market valuation) sahip olmalıdır.
- İkinci olarak, AB’de yerleşik en az 45 milyon aylık son kullanıcıya (end users) ve en az 10.000 iş kullanıcısına (business users) sahip olmalıdır.
Platform ayrıca en az üç üye ülkede bir veya daha fazla temel platform hizmetini kontrol etmelidir. Bu temel platform hizmetleri (platform services), pazarları ve uygulama mağazalarını, arama motorlarını, sosyal ağları, bulut hizmetlerini, reklam hizmetlerini, sesli yardımcıları ve web tarayıcılarını (marketplaces and app stores, search engines, social networking, cloud services, advertising services, voice assistants and web browsers) içermektedir.
Yasa’da belirtilen kuralların orantılı olmasını sağlamak için, istisnai durumlar dışında KOBİ’ler ‘kapı bekçisi’ olarak tanımlanmaktan muaf tutulmuştur. Yükümlülüklerin aşamalı niteliğini sağlamak için, “gelişmekte olan kapı bekçisi” (emerging gatekeeper) kategorisi de sağlanmış olup; bu, Avrupa Komisyonu’nun rekabetçi konumu kanıtlanmış ancak henüz sürdürülebilir olmayan şirketlere belirli yükümlülükler getirmesini sağlayacaktır.
Kapı bekçileri (gatekeepers);
- Kullanıcıların aboneliğe benzer koşullar altında çekirdek platform hizmetlerinden abonelikten/üyelikten çıkma hakkına sahip olmasını sağlamak,
- Anlık mesajlaşma servislerinin temel işlevlerinin birlikte çalışabilirliğini sağlamak,
- Uygulama geliştiricilerinin akıllı telefonların tamamlayıcı işlevlerine adil bir şekilde erişmesine izin vermek (örneğin NFC çipi),
- Satıcılara platformdaki pazarlama veya reklam performansı verilerine erişim izni vermek,
- Avrupa Komisyonu’nu satın almalar ve birleşmeler hakkında bilgilendirmek
zorunda kalacaklardır. Kapı bekçileri, en önemli yazılımlar (örneğin web tarayıcıları) için işletim sisteminin kurulumunda varsayılan olarak bu yazılıma ihtiyaç duymayacaklardır.
Ama kapı bekçileri artık;
- Kendi ürün veya hizmetlerinin diğerlerinden daha yüksek sıralamasını (kendini tercih etme),
- Bir hizmet sırasında toplanan özel verilerin başka bir hizmetin amaçları için yeniden kullanılmasını,
- İş kullanıcıları için haksız koşullar oluşturulmasını,
- Belirli yazılım uygulamalarının önceden yüklenmesini,
- Uygulama mağazalarında listelenmek için uygulama geliştiricilerinin belirli hizmetleri (öreğin ödeme sistemleri veya kimlik bilgisi sağlayıcıları) kullanmalarının zorunlu kılınmasını
yapamazlar.
Ya bir kapı bekçisi oyunu kurallarına göre oynamazsa ne olur?
Bir kapı bekçisi mevzuatta belirtilen kuralları ihlal ederse, dünya çapındaki toplam cirosunun (total worldwide turnover) %10’una kadar para cezası (fine) ile karşı karşıya kalacaktır. Tekrar edilen bir suç (repeat offence) için de, dünya çapındaki cirosunun %20’sine kadar para cezası verilebilir.
Bir kapı bekçisi DMA’ya sistematik olarak uymazsa, yani kuralları sekiz yılda en az üç kez ihlal ederse, Avrupa Komisyonu “piyasa soruşturması” (market investigation) açabilir ve gerekirse davranışsal veya yapısal çözümler uygulayabilir.
Pekiyi platform bir kapı bekçisi olduğunu kabul etmezse ne olur?
Bir platformun kapı bekçisi olarak atanmasına karşı iyi argümanları varsa, Avrupa Komisyonu’nun bu argümanların geçerliliğini kontrol etmesini sağlayan belirli bir prosedür aracılığıyla atamaya itiraz edebilir.
Kapı bekçilerinin kurallara uymasını kim sağlayacaktır?
İç pazarda yüksek derecede uyum sağlamak için, Avrupa Komisyonu düzenlemenin tek uygulayıcısı olacaktır. Komisyon, kapı bekçilerinin uymak zorunda oldukları kuralları net bir şekilde anlamalarını sağlamak ve gerektiğinde uygulamalarını belirtmek için düzenleyici diyaloga (regulatory dialogue) girmeye karar verebilir.
Avrupa Komisyonu’nun bu çalışmalarına yardımcı olmak ve kolaylaştırmak için bir danışma komitesi ve üst düzey bir grup (high-level group) oluşturulacaktır. AB üyeleri, ulusal rekabet otoritelerini olası ihlaller hakkında soruşturma başlatmaları ve bulgularını Avrupa Komisyonu’na iletmeleri için yetkilendirebilecektir.
Kapı bekçilerinin DMA’da belirtilen kuralları baltalamadığından emin olmak için, yasa ayrıca atlatma önleme hükümlerini (anti-circumvention provisions) de uygular.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] 11 Mayıs 2022 tarihli Avrupa Birliği Dijital Hizmetler Yasası için bkz. < https://www.consilium.europa.eu/media/56086/st08722-xx22.pdf > erişim tarihi 16 Haziran 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.