Merhum hocam Prof. Dr. Ömer Faruk BATIREL beyefendinin aziz anısına…
Bilindiği üzere, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) 04.01.2022 tarihinde sunulan 2/4058 Esas No.lu “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”[1] (Teklif) ile diğer bazı düzenlemeler yanında, Teklifin 3 ila 9’uncu maddeleri ile Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) ilişkin Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda[2] aşağıdaki düzenlemelerin yapılması öngörülmektedir.
Buna göre, Teklifin;
- 4’üncü maddesi ile konut alımı, evlilik, eğitim ve benzeri özellik arz eden durumlarda gereksinim duyulabilecek tasarrufların BES çatısı altında biriktirilerek kullanılabilmesine imkan verilmesi amaçlanmakta ve bu itibarla, BES’te belirli bir süre bulunmuş katılımcılara kısmen ödeme alma olanağı sağlanmaktadır.
- 6’ncı maddesi ile Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda katılımcıların hak ve menfaatlerinin korunması adına %25 oranında Devlet katkısı hesaplamasına tabi olan sözleşmelere Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla Devlet katkısının %30 olarak uygulanmasına imkan sağlanmaktadır.
- 7’nci maddesi ile talepleri halinde 45 yaş üstü katılımcıların da otomatik katılım sistemine dahil edilmesi amaçlanmaktadır.
- 9’uncu maddesi ile BES’e ödenen katkı paylarına yönelik yapılan düzenlemenin halihazırdaki sistemde yer alan katılımcılara da uygulanmasına imkan sağlanmaktadır.
Söz konusu Teklifin TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda kabul edilmiş bulunan son haline aşağıdaki metinlerde yer verilmektedir.
Madde 4- 4632 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasının üçüncü ve dördüncü cümleleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve fıkraya aşağıdaki cümle eklenmiştir. “Ancak Kurumca belirlenen hallerde ve koşullarda katılımcıya sistemden ayrılmadan, Devlet katkısı hesabındaki tutarlar hariç hesabındaki birikim tutarının yüzde ellisine kadar kısmen ödeme yapılabilir. Bu durumda kısmen yapılan ödeme tutarının yüzde yirmibeşini aşmamak üzere Devlet katkısı hesabındaki tutardan da ödeme yapılabilir.”
“Bu fıkra kapsamında yapılacak işlemlere ilişkin, Devlet katkısına dair uygulamalar dahil olmak üzere, esas ve usuller Bakanlığın uygun görüşü alınarak Kurum tarafından belirlenir.”
Madde 6- 4632 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, dördüncü fıkrasında yer alan “veya katılımcılara yapılacak Devlet katkısı ödemesine mahsup edilebilir. Hak kazanılmayan tutarlarla ilgili mahsuplaşma işlemleri ile bu işlemlerin gerçekleştirilme sürelerine ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığının görüşü alınarak Müsteşarlıkça belirlenir” ibaresi madde metninden çıkarılmış, fıkrada yer alan “Müsteşarlığa” ibaresi “Bakanlığa” şeklinde, “Müsteşarlıkça” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurumca” şeklinde, altıncı fıkrasında yer alan “Müsteşarlığa” ibaresi “Bakanlığa” şeklinde, sekizinci fıkrasında yer alan “Müsteşarlıkça emeklilik” ibaresi “Bakanlıkça emeklilik” şeklinde, “Müsteşarlıkça tanımlanan” ibaresi “Kurumca tanımlanan” şeklinde, “için Müsteşarlıkça emeklilik” ibaresi “için Bakanlıkça veya Kurumca emeklilik” şeklinde, dokuzuncu fıkrasında yer alan “Müsteşarlıkça” ibareleri “Bakanlıkça” şeklinde değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“İşveren tarafından ödenenler hariç Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı katılımcılar ile 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamındaki katılımcılar adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının yüzde otuzuna karşılık gelen tutar, şirketler tarafından emeklilik gözetim merkezine iletilen bilgiler esas alınarak Devlet katkısı olarak emeklilik gözetim merkezince hesaplanır. Cumhurbaşkanı, yabancı para cinsinden yapılan katkı payı ödemeleri için bu oranı yüzde ona kadar indirmeye yetkilidir. Devlet katkısı, Bakanlık bütçesine konulan ödenekten katılımcıların ilgili hesaplarına şirketler aracılığıyla aktarılmak üzere emeklilik gözetim merkezine ödenir. Bir katılımcı için bir takvim yılında ödenen ve Devlet katkısı tutarının hesaplanmasına esas teşkil eden katkı paylarının toplamı ilgili takvim yılına ait hesaplamaya ilişkin dönemin sona erdiği tarihte geçerli brüt asgari ücretin hesaplama dönemine isabet eden toplam tutarını aşamaz. Şu kadar ki, anılan sınırı aşan katkı payları için, Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurumca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, ilgili katkı payının ödendiği yılı takip eden takvim yıllarında da Devlet katkısı hesaplaması ve ödemesi yapılabilir. Bu ödenekten bütçenin diğer kalemlerine hiçbir şekilde aktarma yapılamaz. Devlet katkısı, katkı payı ödemelerinden ayrı olarak takip edilir.”
“Bu madde çerçevesinde, Bakanlık hesabına emeklilik şirketlerince yapılan ödemelerden, ilgili mevzuatında belirlenen usul ve esaslar dahilinde fazla veya yersiz ödendiği tespit edilenler, Bakanlık bütçesine konulan ödenekten emeklilik şirketlerinin ilgili hesaplarına aktarılmak üzere emeklilik gözetim merkezine ödenir. Fazladan ödenen tutarlar için ayrıca faiz ödenmez.”
Madde 7- 4632 sayılı Kanunun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Müsteşarlıkça” ibaresi “Kurumca” şeklinde değiştirilmiş ve fıkraya birinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümle eklenmiş, beşinci fıkrasında yer alan “Müsteşarlık” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurum” şeklinde, “Müsteşarlıkça” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurumca” şeklinde, yedinci fıkrasında yer alan “Bakan” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurul” şeklinde, “Müsteşarlığın” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurumun” şeklinde değiştirilmiş, fıkrada yer alan “güvenli” ibaresi madde metninden çıkarılmış ve sekizinci fıkrasında yer alan “Müsteşarlık” ibaresi “Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurum” şeklinde değiştirilmiştir.
“Kırk beş yaşını doldurmuş çalışanlar, talep etmeleri halinde anılan planlara dahil edilebilir.”
Madde 9- 4632 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“Geçici Madde 5- Ek 1 inci madde kapsamında, yabancı para cinsinden yapılan katkı payı ödemeleri hariç olmak üzere, Devlet katkısına konu katkı paylarının; bu maddenin yürürlük tarihinden önce şirket hesaplarına intikal edenler için yüzde yirmibeşine ve yürürlük tarihinden sonra şirket hesaplarına intikal edenler için ise yüzde otuzuna karşılık gelen tutar, bireysel emeklilik sözleşmelerinde herhangi bir tadil işlemine gerek kalmaksızın, Devlet katkısı olarak hesaplanmaya devam eder.”
Düzenlemenin Muradı:
BES’e ilişkin yapılan düzenlemelerle;
- Sisteme girişin özendirilmesi,
- Sistemden ayrılma önlenerek, katılımcıların sistemde tutundurulmasının sağlanması,
- Tasarruf alışkanlığının tabana yayılmasıyla Türk lirasıyla daha çok tasarruf yapılması
murat edilmektedir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Anılan 2/4058 Esas No.lu Kanun Teklifi ve 301 Sıra Sayılı TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu için lütfen bkz. < https://www5.tbmm.gov.tr//sirasayi/donem27/yil01/ss301.pdf > erişim tarihi 11 Ocak 2022 [BES’te sadece yüksek gelirli vatandaşların değil düşük ve orta gelirli vatandaşların da yer aldığı ve mevcut durumda sistemde yaklaşık 13,2 milyon katılımcının bulunduğu, sistemde 2021 yılı Aralık ayı itibarıyla Devlet katkısı dahil 250 milyar Türk lirasını bulan bir fonun oluştuğu, bunların sistemin vatandaşlar tarafından benimsendiğine ilişkin önemli bir gösterge olduğu, BES’te mevcut durumda %25 olan Devlet katkısının %30’a yükseltilmesinin tasarruf alışkanlığının tabana yayılması ve Türk lirası ile daha fazla tasarruf yapılmasını mümkün kılacağı, ayrıca BES’e ödenen katkı paylarına yönelik yapılan düzenlemenin halihazırda sistemde yer alan katılımcılara da düzenlemenin yürürlük tarihinden itibaren uygulanmasına imkan sağlanacağı, ifade edilmiştir (Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu, s.17-18).]
Diğer taraftan, 07.01.2022 tarihli TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Tutanağından (s.285 vd.) derlenen bazı bilgiler de aşağıda verilmektedir (< https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=2900 > erişim tarihi 11 Ocak 2022):
- “BES’te 7 milyon ve OKS’de 6,2 milyon katılımcıyla birlikte toplam 13,2 milyon katılımcı bulunmaktadır. Bu katılımcı adedi 2020 yılı sonunda 6 milyon 898 bin 662 iken, 2021 yılı sonunda 7 milyon 80 bin 839 kişidir yani yüzde 2,6 artış var; bu bireysel emeklilikte, OKS’de ise 2020 yılı sonu itibarıyla 5 milyon 725 bin 715 kişi iken 2021 yılı sonunda 6 milyon 208 bin 826 kişi yani yüzde 17,6 artış söz konusu OKS’de”
- “BES ve OKS’deki toplam 13,2 milyon katılımcının ortalama birikim tutarı 22 bin lira. BES’teki 7 milyon katılımcının yüzde 82’si 400 Türk lirasının altında katkı payı ödüyor. OKS’deki 6,2 milyon çalışanın ortalama katkı payı tutarı ise 148 Türk lirası. 2021 Kasım sonu itibarıyla BES’in son beş yıldaki ağırlıklı reel getiri ortalaması yüzde 17,5 yani son beş yılın bu. Gelir dağılımına baktığımızda, BES’te asgari ücretin 2 katına kadar geliri olanların oranı yüzde 62.”
- “BES ’in hane halkı tasarruflarına etkisi nedir?” diye bir soru varsa, hane halkı tasarrufları incelendiğinde, hane halkı tasarruflarının yüzde 10,3’ünün BES birikimlerinden oluştuğu görülmektedir. … Bankalardaki mevduatın ortalama vade süresi otuziki gün iken BES’te ortalama yatırım süresi dört yıldır…”
- “Faizsiz fonların sistemdeki oranı ne kadardır? … BES ve OKS toplamındaki faizsiz fonlar fon tutarının yüzde 23,3’ünü oluşturmaktadır. Faizli f onlar ise yüzde 76,77’sini oluşturuyor. Sadece otomatik katılım sistemindeki fon dağılımına baktığımızda ise fon tutarının yüzde 61,5’unun faizsiz fonlardan oluştuğu görülmektedir, yüzde 38,5’u ise faizli fonlardadır. Sadece BES fon dağılımına baktığımızda ise fon tutarının yüzde 21’inin faizsiz, yüzde 79’unun ise faizli f onlardan oluştuğu görülmektedir…”
- “BES’te katılımcıların yaş dağılımına bakarsak 2021 sonu itibarıyla 18 yaş altı yüzde 2,31 yani 162.296 kişi, 18-25 yaş 262.414.
- 2021 sonu itibarıyla 18 yaş altı yüzde 2,31; 18-25 yüzde 3,73; 25-34 yüzde 21,23; 35-44 yüzde 32,08; 45-55 yüzde 26,57; 56 yaş ve üzeri ise 14,8…”
- “Ortalama emeklilik toplu para ödemesi 95 bin. Şimdiye kadar ödenen toplam tutarsa 16 buçuk milyar lira. Ne kadar devlet katkısı ödedik -yine, bir soru vardı- akıbeti ne oldu? Toplam ödenen devlet katkısı 29,3 milyar lira. Ayrılan katılımcıların hak etmesi nedeniyle ödenen katkı, para 3,6 milyar lira, Hazineye geri dönmüş olan tutar 9,1 milyar lira. BES devlet katkısı fonlarında biriken tutarın 7,1 milyar Türk lirası katılımcılar tarafından hak edilmiş durumdadır. Kaç katılımcı limite takıldı? 2020 yılında 39.569 katılımcı 35 bin lirayı aşan katkı payı ödeyerek devlet katkısının limitine takılmıştır…”
Yazarın Notu: Anılan Teklif, 11.01.2022 tarihinde TBMM Genel Kurul gündemine girmiştir.
[2] Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, Kanun Numarası: 4632, Kanun Tarihi: 28.03.2001, RG 07.04.2001/24366
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.