1. Kavram
Borsa Yatırım Fonları (Exchange-Traded Fund-ETF), borsada işlem gören fonlardır, çünkü tıpkı hisse senetleri gibi bir borsada işlem görürler. Bir ETF’nin hisselerinin (ki buna ‘katılma belgeleri’ denir) fiyatı, hisseler piyasada alınıp satıldıkça işlem günü boyunca değişir. Bu, bir borsada işlem görmeyen ve piyasalar kapandıktan sonra günde yalnızca bir kez işlem gören yatırım fonlarından farklıdır. Buna ek olarak, ETF’ler yatırım fonlarına kıyasla daha uygun maliyetli ve daha likit olma (more cost-effective and more liquid compared to mutual funds) eğilimindedir.
ETF, hisse senedi gibi yalnızca bir tane yerine birden fazla dayanak varlığa (underlying assets) sahip olan bir fon türüdür. Bir ETF içinde birden fazla varlık bulunduğundan, çeşitlendirme (diversification) için popüler bir seçim olabilirler. ETF’ler bu nedenle hisse senetleri, emtialar, tahviller veya yatırım türlerinin bir karışımı dahil olmak üzere birçok yatırım türünü içerebilir.
ETF’ler, çeşitli endüstrilerde yüzlerce veya binlerce hisseye sahip olabilir veya belirli bir endüstri veya sektöre hasredilebilir. Bazı fonlar yalnızca Amerika Birleşik Devletleri (ABD) halka arzlarına odaklanırken, diğerleri küresel bir görünüme sahiptir. Örneğin, bankacılık odaklı ETF’ler, sektördeki çeşitli bankaların hisse senetlerini içerir.
ETF, pazarlanabilir bir menkul kıymettir (marketable security), yani gün boyunca borsalarda kolayca alınıp satılmasına izin veren bir hisse fiyatına sahiptir ve açığa satılabilir. ABD’de, ETF’lerin çoğu açık uçlu fonlar olarak kurulur ve sonraki kuralların düzenleyici koşullarını değiştirdiği durumlar dışında 1940 tarihli Yatırım Şirketleri Yasası’na tabidir. Açık uçlu fonlar, ürüne dahil olan yatırımcı sayısını sınırlamazlar.
2. Türleri
Yatırımcılar açısından, gelir elde etmek, spekülasyon ve fiyat artışları için ve bir yatırımcının portföyündeki riskten korunmak veya kısmen dengelemek için kullanılabilecek çeşitli ETF türleri mevcuttur.
2.1. Aktif ve Pasif ETF’ler (Active and Passive ETFs)
ETF’ler genellikle pasif veya aktif olarak yönetilen olarak karakterize edilir. Pasif ETF’ler, S&P 500 gibi çeşitlendirilmiş bir endeks veya daha spesifik bir hedef sektör veya trend gibi daha geniş bir endeksin performansını tekrarlamayı amaçlar. İkinci kategoriye bir örnek altın madenciliği hisse senetleridir: 18 Şubat 2022 itibarıyla, ters, kaldıraçlı ve yönetim altındaki düşük varlıklara (low assets under management-AUM) sahip fonlar hariç, altın madenciliği yapan şirketlere odaklanan yaklaşık sekiz ETF vardır. Aktif olarak yönetilen ETF’ler ise, tipik olarak bir menkul kıymet endeksini hedeflemez, bunun yerine portföy yöneticilerinin portföye hangi menkul kıymetlerin dahil edileceğine karar vermesini sağlar. Bu fonların pasif ETF’lere göre faydaları vardır, ancak yatırımcılar için daha pahalı olma eğilimindedir.
2.2. Tahvil ETF’leri (Bond ETFs)
Tahvil ETF’leri, yatırımcılara düzenli gelir sağlamak için kullanılır. Gelir dağılımı, temeldeki tahvillerin performansına bağlıdır. Devlet tahvilleri, şirket tahvilleri ve belediye tahvilleri olarak adlandırılan eyalet ve yerel tahvilleri içerebilirler. Temel finansal araçların aksine, tahvil ETF’lerinin vade tarihi yoktur. Genellikle gerçek tahvil fiyatından bir prim veya indirimle işlem görürler.
2.3. Hisse Senedi ETF’leri (Stock ETFs)
Hisse senedi (öz sermaye) ETF’leri, tek bir endüstriyi veya sektörü izlemek için bir hisse senedi sepetinden oluşurlar. Örneğin, bir hisse senedi ETF’si otomotiv veya yabancı hisse senetlerini takip edebilir. Amaç, büyüme potansiyeli olan yüksek performans gösterenleri ve yeni girenleri içeren tek bir sektöre çeşitlendirilmiş maruz kalma sağlamaktır. Hisse senedi yatırım fonlarının aksine, hisse senedi ETF’leri daha düşük ücretlere sahiptir ve menkul kıymetlerin fiili mülkiyetini içermez.
2.4. Sanayi/Sektör ETF’leri (Industry/Sector ETFs)
Endüstri veya sektör ETF’leri, belirli bir sektör veya endüstriye odaklanan fonlardır. Örneğin, bir enerji sektörü ETF’si, o sektörde faaliyet gösteren şirketleri içerir. Endüstri ETF’lerinin ardındaki fikir, o sektörde faaliyet gösteren şirketlerin performansını izleyerek o endüstrinin yükselişine yaklaşmaktır. Bir örnek, son yıllarda bir fon akışına tanık olan teknoloji sektörüdür. Aynı zamanda, bir ETF’de, menkul kıymetlerin doğrudan mülkiyetini içermedikleri için, değişken hisse senedi performansının olumsuz tarafı da azaltılır. Sanayi ETF’leri, ekonomik döngüler sırasında sektörlere girip çıkmak için de kullanılır.
2.5. Emtia ETF’leri (Commodity ETFs)
Adından da anlaşılacağı gibi, emtia ETF’leri, ham petrol veya altın dahil olmak üzere emtialara yatırım yaparlar. Emtia ETF’leri çeşitli faydalar sağlar. İlk olarak, bir portföyü çeşitlendirerek krizlerden korunmayı kolaylaştırırlar. Örneğin, emtia ETF’leri, borsadaki bir düşüş sırasında bir tampon sağlayabilir. İkincisi, bir emtia ETF’sinde hisse sahibi olmak, emtiaya fiziksel olarak sahip olmaktan daha ucuzdur. Bunun nedeni, ilkinin sigorta ve depolama maliyetlerini içermemesidir.
2.6. Döviz ETF’leri (Currency ETFs)
Döviz ETF’leri, yerli ve yabancı para birimlerinden oluşan döviz eşleşmelerinin performansını izleyen havuzlanmış yatırım araçlarıdır. Döviz ETF’leri birden fazla amaca hizmet eder. Bir ülke için siyasi ve ekonomik gelişmelere dayalı olarak para birimlerinin fiyatları üzerinde spekülasyon yapmak için kullanılabilirler. Ayrıca bir portföyü çeşitlendirmek için veya ithalatçılar ve ihracatçılar tarafından forex piyasalarındaki oynaklığa karşı bir korunma olarak kullanılırlar. Bazıları da enflasyon tehdidine karşı korunmak için kullanılır. Bitcoin için bir ETF seçeneği bile vardır.
2.7. Ters ETF’ler (Inverse ETFs)
Ters ETF’ler, hisse senetlerini açığa satarak hisse senedi düşüşlerinden kazanç elde etmeye çalışır. Açığa satış, bir hisse senedini satmak, değerinde bir düşüş beklemek ve daha düşük bir fiyattan geri almaktır. Ters bir ETF, bir hisse senedini açığa satmak için türev ürünleri kullanır. Esasen, piyasanın düşeceği bahisleridir. Piyasa düştüğünde, ters ETF orantılı bir miktarda artar. Yatırımcılar, birçok ters ETF’nin gerçek ETF’ler değil, borsada işlem gören borç senetleri (exchange-traded notes; ETNs) olduğunun farkında olmalıdır. ETN bir borç senedidir ancak hisse senedi gibi işlem görür ve banka gibi bir ihraççı tarafından desteklenir.
2.8. Kaldıraçlı ETF’ler (Leveraged ETFs)
Kaldıraçlı bir ETF, temel alınan yatırımların geri dönüşünde bazı katları (örneğin, 2× veya 3×) döndürmeye çalışır. Örneğin, S&P 500 %1 artarsa, 2× kaldıraçlı S&P 500 ETF %2 getiri sağlar (ve endeks %1 düşerse ETF %2 kaybeder). Bu ürünler, getirilerinden yararlanmak için opsiyonlar veya vadeli işlem sözleşmeleri gibi türev ürünler kullanır. Ters çarpılmış getiri arayan kaldıraçlı ters ETF’ler de vardır.
3. Çevrimiçi ve Geleneksel Aracı Kurumlar (Online Brokers vs. Traditional Brokers)
ETF’ler hem çevrimiçi aracı kurumlar hem de geleneksel aracı kurum-komisyoncular aracılığıyla işlem yaparlar. ETF’ler genellikle emeklilik hesabından da satın alınabilir. Standart aracı kurumlara bir alternatif, yatırım ürünlerinde ETF’leri kapsamlı bir şekilde kullanan Betterment ve Wealthfront gibi bir robo-danışmandır. Bir aracılık hesabı, yatırımcıların, hisse senetlerinin alım satımını yapacakları gibi, ETF hisselerinin alım satımını yapmalarına da izin verir. Uygulamalı yatırımcılar geleneksel bir aracılık hesabını tercih edebilirken, daha pasif bir yaklaşım benimsemek isteyen yatırımcılar bir robo-danışmanı tercih edebilir. Robo-danışmanlar genellikle portföylerine ETF’leri dahil ederler, ancak ETF’lere mi yoksa bireysel hisse senetlerine mi odaklanacakları yatırımcıya bağlı olmayabilir.
4. ETF’de Bakılması Gerekenler
Bir aracı kurum hesabı oluşturulduktan sonra, yatırımcıların ETF’lere yatırım yapmadan önce bu hesaba fon sağlamaları gerekir. Aracılık hesabına para yatırmanın kesin yolları, aracı kuruma bağlıdır. Hesaba para yatırıldıktan sonra, hisse senetlerinde olduğu gibi ETF’ler araştırılabilir ve alım satım yapılabilir. ETF seçeneklerini daraltmanın en iyi yollarından biri, bir ETF tarama aracı kullanmaktır. Birçok aracı kurum, bu araçları binlerce ETF teklifini sıralamanın bir yolu olarak sunar. ETF’ler genellikle aşağıdaki ölçütlerden bazılarına göre aranabilir:
- Hacim (Volume): Belirli bir zaman dilimindeki işlem hacmi, farklı fonların popülaritesinin karşılaştırılmasına olanak tanır; işlem hacmi ne kadar yüksek olursa, o fonla işlem yapmak o kadar kolay olabilir.
- Maliyetler (Expenses): Harcama oranı ne kadar düşükse, idari maliyetlere ayrılan yatırım o kadar az olur. Her zaman en düşük gider oranlarına sahip fonları aramak cazip gelse de, bazen daha maliyetli fonlar (aktif olarak yönetilen ETF’ler gibi), daha yüksek ücretleri telafi etmekten daha fazla güçlü performansa sahiptir.
- Performans (Performance): Geçmiş performans gelecekteki getirilerin bir göstergesi olmasa da, bu yine de ETF’leri karşılaştırmak için ortak bir ölçüdür.
- Sahiplik (Holdings): Farklı fonların portföyleri genellikle eleme araçlarını da etkiler ve müşterilerin her olası ETF yatırımının farklı varlıklarını karşılaştırmasına olanak tanır.
- Komisyonlar (Commissions): Birçok ETF komisyonsuzdur, yani alım satımı tamamlamak için herhangi bir ücret ödemeden alım satım yapılabilir. Ancak, bunun potansiyel bir anlaşma bozucu olup olmadığı kontrol edilmelidir.
5. ETF’lerin Avantajları ve Dezavantajları
ETF’ler daha düşük ortalama maliyet sağlar, çünkü bir yatırımcının bir ETF portföyünde bulunan tüm hisse senetlerini ayrı ayrı satın alması pahalı olur. Yatırımcıların yalnızca satın alma için bir işlem ve satış için ayrı bir işlem gerçekleştirmesi gerekir, bu da yatırımcılar tarafından yalnızca birkaç işlem yapıldığından daha az komisyon ödemesine yol açar. Aracı kurumlar genellikle her işlem için bir komisyon alır. Hatta bazı aracılar, belirli düşük maliyetli ETF’lerde komisyonsuz alım satım sunarak yatırımcıların maliyetlerini daha da azaltır. Bir ETF’nin gider oranı, fonu işletme ve yönetme maliyetidir. ETF’ler, bir endeksi izledikleri için genellikle düşük giderlere sahiptirler. Örneğin, bir ETF S&P 500 Endeksini izliyorsa, S&P 500’den hisse senedinin tamamını içerebilir ve bu da onu daha az zaman alan ve pasif olarak yönetilen bir fon haline getirir. Ancak, tüm ETF’ler bir endeksi pasif bir şekilde izlemez ve bu nedenle daha yüksek bir gider oranına sahip olabilir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
Yazı kapsamında yararlanılan kaynaklar şunlardır:
- Exchange-Traded Funds, Financial Industry Regulatory Authority-FINRA, < https://www.finra.org/investors/learn-to-invest/types-investments/investment-funds/exchange-traded-fund > erişim tarihi 07 Eylül 2022
- Exchange-Traded Funds (ETFs), Securities and Exchange Commission-SEC, < https://www.investor.gov/introduction-investing/investing-basics/investment-products/mutual-funds-and-exchange-traded-2 > erişim tarihi 07 Eylül 2022
- Exchange-traded fund, Wikipedia, < https://en.wikipedia.org/wiki/Exchange-traded_fund > erişim tarihi 07 Eylül 2022
- What Is an Exchange-Traded Fund (ETF)? Investopedia, February 26, 2022, < https://www.investopedia.com/terms/e/etf.asp > erişim tarihi 07 Eylül 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.