Dernek, Vakıf, Sandık, Tüzel Kişiliği Haiz Meslek Kuruluşu veya Sair Ticaret Şirketindeki Emekliliğe Yönelik Birikimlerin Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarılması*

1. Giriş

7319 sayılı Kanun’un^[1] 6’ncı maddesi ile 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’na^[2] eklenen geçici 4’üncü madde hükmü şöyledir.

“Yetkili organlarınca karar alınması kaydıyla, üyelerine veya çalışanlarına emekliliğe yönelik taahhütte bulunan dernek, vakıf, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi kapsamındakiler^[3] hariç olmak üzere sandık, tüzel kişiliği haiz meslek kuruluşu veya sair ticaret şirketleri nezdinde 1/1/2021 tarihi itibarıyla mevcut bulunan emeklilik taahhüt planları kapsamındaki yurt içi ya da yurt dışındaki birikimler ve taahhütlere ilişkin tutarlar (plan esaslarına göre aktarım tarihine kadar mutat yapılan ödemeler nedeniyle oluşanlar dahil), 31/12/2023 tarihine kadar kısmen veya tamamen bireysel emeklilik sistemine aktarılabilir.

Emeklilik taahhüt planlarındaki belirlenmiş fayda esaslı olmayan birikim ve taahhütlerin aktarımında birinci fıkrada belirtilen yetkili organ kararı aranmayabilir.

Birinci fıkra kapsamında bireysel emeklilik sistemine aktarılan tutarlar gelir vergisinden müstesnadır. Bu kapsamda aktarım yapan üyeler aktarım tarihinden itibaren üç yıl içinde malûliyet ve ölüm haricindeki bir nedenle sistemden ayrılamaz. Aktarım yapan üyelerin sistemde kazanacakları süreye ve üyelerden sosyal güvenlik sistemi ve tabi olduğu vakıf senedi kapsamında emeklilik hakkı kazanmış olanların aktarım sonrası sistemde emeklilik hakkı kazanacağı yaşa ilişkin esas ve usuller Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumunca belirlenir.

Bireysel emeklilik sistemine aktarılan tutarlar, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerince daha önce gider kaydedilmemişse, aktarıldığı yılın ticari kazancının tespitinde dikkate alınır.

Birinci fıkrada belirtilen aktarımın yapılması amacıyla gerçekleştirilen taşınmaz veya iştirak hissesi satışından doğacak kazancın, bu kapsamda aktarılan kısma isabet eden tutarı kurumlar vergisinden müstesnadır.

Birinci fıkra kapsamında yapılan işlemler her türlü harçtan, düzenlenen kağıtlar damga vergisinden, lehe alınan paralar banka ve sigorta muameleleri vergisinden müstesnadır. Şu kadar ki, bu istisna aktarılacak tutarla sınırlı olarak uygulanır.

Bu madde kapsamında emeklilik sözleşmesi akdetmiş olan katılımcılardan, aktarıma ilişkin olarak giriş aidatı dahil herhangi bir kesinti yapılmaz.

Bu kapsamda aktarılan tutarlar aktarım sonrasında 193 sayılı Kanunun bireysel emeklilik sistemine ilişkin hükümleri çerçevesinde vergilendirilir. Bu madde kapsamında yapılacak aktarıma ve bireysel emeklilik sisteminde hak kazanılacak süreye ilişkin usul ve esasları belirlemeye Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu yetkilidir.”

Anılan hükme dayanarak Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumunca (Kurum) hazırlanan “Dernek, Vakıf, Sandık ve Diğer Kuruluşlardan Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarım Hakkında Yönetmelik”^[4] (Yönetmelik) ile üyelerine veya çalışanlarına emekliliğe yönelik taahhütte bulunan dernek, vakıf, sandık, tüzel kişiliği haiz meslek kuruluşu veya sair ticaret şirketindeki emekliliğe yönelik birikimlerin veya taahhütlere ilişkin tutarların kısmen veya tamamen bireysel emeklilik sistemine aktarılmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

Aşağıda, söz konusu Yönetmelikte yazı başlığı kapsamında düzenlenen konular ele alınmıştır.

2. Dernek, Vakıf, Sandık ve Diğer Kuruluşlardan Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarıma İlişkin Usul ve Esaslar

2.1. Aktarım yapılabilecek birikimler

Emeklilik taahhüt planları kapsamındaki birikim ve taahhütlere ilişkin tutarlar, kısmen veya tamamen, emeklilik sözleşmesine aktarılabilir. Bu tarihte tanımlanmış katkı veya tanımlanmış fayda esasının yahut bunların her ikisinin özelliklerini taşıyan emeklilik taahhüt planlarında tanımlı bulunan esaslara göre, işveren katkıları dahil fiili aktarım tarihine kadar gerçekleşen yurt içi ya da yurt dışındaki tüm birikimler ve taahhütlere ilişkin tutarlar aktarıma konu edilebilir.

Aktif ve pasif üyelerin birikimleri emeklilik hizmet sunucusunun yetkili organlarınca alınan karara göre bireysel emeklilik sistemine aktarılabilir. Aktarımın yapılması, aktarım tutarı ve benzer hususların üye tercihlerine bırakıldığına ilişkin karar alınması halinde aktarıma yönelik üye muvafakatnamelerinin alınması esastır. Aktarımın grup halinde ve her bir üyeyi bağlayıcı usulüne uygun alınan kararların olması halinde ise ayrıca aktif üyelerin muvafakatleri aranmaz. Bu durumda, pasif üyelerin birikimleri de kendilerinin talep veya muvafakatleri alınmak suretiyle bireysel emeklilik sistemine aktarılabilir.

Hizmet sunucusunun üyelerine veya çalışanlarına emeklilik taahhüt planı dışında teminatlar sunduğu veya taahhütlerde bulunduğu durumlarda, emekliliğe yönelik birikimler ile ilişkilendirilen varlık ve yükümlülükler ayrıştırılır.

Aktarımlar, üye veya çalışanlar adına, hesaplarına karşılık gelen ve kişisel olarak ayrıştırılmış birikimler göz önünde bulundurularak yapılır.

2.2. Aktarıma ilişkin esaslar

Aktarım için hizmet sunucusunun yetkili organlarınca karar alınması şarttır. Hizmet sunucusunun yetkili organlarınca alınmış karara göre aktarım bireysel veya grup olarak yapılabilir.

Tanımlanmış fayda esaslı olmayan emeklilik planlarından yapılacak aktarımlarda, emeklilik birikimlerinin bulunduğu hesapların kişiselleştirilmiş olması, diğer taahhütlerin durumu ve emeklilik taahhüt planının aktüeryal açıdan değerlendirilmesi dikkate alınarak Kurumca uygun görülmesi halinde hizmet sunucusunun yetkili organlarınca karar alınması şartı aranmayabilir.

Birden fazla emeklilik taahhüt planı kapsamındaki aynı kişiye ait birikimler, aynı emeklilik sözleşmesine aktarılabilir.

Bir emeklilik taahhüt planı kapsamındaki birikimler, birden fazla emeklilik şirketine aktarılabilir.

Aktarım tutarı, emeklilik şirketine nakden ödenir.

Aktarım tutarı üzerinden aktarıma ilişkin olarak herhangi bir kesinti yapılmaz ve giriş aidatı alınmaz.

Aktarım tutarı ve yapılan katkılar için devlet katkısı ödenmez. Devlet katkısına hak kazanma süresi, bireysel emeklilik sistemine ilk aktarımın yapıldığı tarih ile başlar.

Aktarımın tek seferde yapılması esastır. Bireysel emeklilik sistemine yapılacak aktarımda, hizmet sunucusunun aktifinde bulunan varlıkların nakde dönüştürülmesi veya taahhütlerin fonlanmamış kısmının fonlanmasının sağlanması amacıyla, aktarım için 4632 sayılı Kanuna göre tanınan son tarihe kadar gerçekleştirilmesi ve aktarıma ilişkin iş planında belirtilmesi kaydıyla, aktarım kısım kısım da yapılabilir. Bu durumda takip eden aktarımlar, ilk aktarım aşamasında kurulmuş sözleşme üzerine gerçekleştirilir.

56 yaşını tamamlamış, en az 10 yıllık kazanılmış süresi bulunan aktif üyeler ve pasif üyeler ile birlikte hizmet sunucusu düzenlemelerine göre emeklilik hakkı elde etmiş aktif üyeler talep etmeleri halinde doğrudan emeklilik gelir planına aktarım yapabilir. Birikim amaçlı bireysel emeklilik planına aktarım yapmış aktif veya pasif tüm üyelerin emeklilik koşulları bireysel emeklilik mevzuatına tabidir. Bekleme süresince, vefat ve maluliyet halleri dışında, katılımcıya emeklilik gelir planı kapsamında yapılan ödemeler haricinde herhangi bir ödeme yapılmaz. Bekleme süresi zarfında, Kurum tarafından belirlenecek usul ve esaslar kapsamında emeklilik gelir planından ödeme yapılabilir ve alınabilecek ödemeler bu sürenin sonunda katılımcının hesabında birikim kalacak şekilde belirlenir.

Bekleme süresi zarfında, aktarım ile kurulan bir emeklilik sözleşmesi kapsamındaki birikim ve devlet katkısı hesabındaki tutarlar başka bir emeklilik şirketine aktarılamaz ve bireysel emeklilik sisteminde emeklilik hakkı kullanması durumu da dahil olmak üzere hiçbir durumda başka bir emeklilik sözleşmesi ile birleştirilemez.

Emeklilik şirketi aktarım yapılmadan önce, aktarım için önerdiği ürünlerin özelliklerine ve yasal kesintilere ilişkin olarak hizmet sunucusu ile üye ve çalışanları bilgilendirir.

2.3. Kazanılmış süre hesabı

Üye veya çalışanın hizmet sunucusunun emeklilik taahhüt planına dahil olduğu tarih, kazanılmış süreye ilişkin şartlar saklı kalmak kaydıyla, bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi olarak kabul edilir.

Üye veya çalışanın birden fazla hizmet sunucusundan aktarım yapması halinde, emeklilik taahhüt planına dahil olunan en eski tarih, bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi olarak alınır.

Emeklilik taahhüt planı kapsamında yapılacak aktarım tutarına göre bireysel emeklilik sisteminde kazanılmış süre hesabı yapılır. Bu süre, emekliliğe hak kazanılmasına ilişkin sürenin hesabında dikkate alınır. Kazanılmış süre, aktarım tutarının, aktarım tarihinde geçerli olan brüt asgari ücretin aylık tutarının yüzde onuna bölünerek bulunan ay sayısıdır. Kazanılmış süre hesabında sadece tam aylar dikkate alınır.

Aktarım tutarına istinaden kazanılmış sürenin, üye veya çalışanın emeklilik taahhüt planında geçirdiği süreden az olması durumunda, eksik olan her ay için ilgili tutarlar, emeklilik sözleşmesinin yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde ilgili emeklilik şirketine ödenerek bu süreler bireysel emeklilik sisteminde kazanılan süreye eklenebilir. Aksi halde, geriye dönük bu süreler için bir daha ödeme yapılamaz. Kazanılmış süre her halde, üye veya çalışanın emeklilik taahhüt planında fiilen geçirdiği süreden daha çok olamaz. Kazanılmış sürenin takibi emeklilik şirketi tarafından yapılır.

Birden fazla emeklilik taahhüt planından bir emeklilik sözleşmesine aktarım yapılması durumunda, her aktarım tutarı üzerinden kazanılmış süreler ayrı ayrı hesaplanır. Kazanılmış sürelerin toplamı en eski emeklilik taahhüt planına girişten itibaren işleyen süreden fazla olamaz.

Üye veya çalışanın birikimlerinin bir defada aktarılamaması halinde her bir aktarım tutarı için kazanılan süreler ayrı ayrı hesaplanır ve emeklilik şirketi tarafından bireysel emeklilik sisteminde kazanılan süreye eklenir. Bu şekilde eklenen sürelerin birleştirilmesi emeklilik şirketi tarafından yapılır.

2.4. Bireysel aktarım

Hizmet sunucusunun yetkili organlarınca bireysel aktarıma yönelik karar alınması halinde üye veya çalışan, emeklilik taahhüt planındaki birikimini aktarımla kurulacak yeni bir bireysel emeklilik sözleşmesine veya gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine aktarabilir.

Hizmet sunucusu, yazılı talebin kendisine ulaşmasını müteakip on iş günü içinde, içeriği Kurumca belirlenen aktarım bilgi ve hesap formunu üye veya çalışana gönderir.

Üye veya çalışan, aktarım bilgi ve hesap formu ile birlikte emeklilik şirketine başvurur. İlgili şirket, kişiye talebine göre bir emeklilik planı teklifi sunar; önerdiği ürünlerin özelliklerine ilişkin bilgiler ile bireysel emeklilik mevzuatına göre katılımcıya sunulması gerekli bilgileri verir. Üye veya çalışan, teklifi kabul etmesi halinde, içeriği Kurumca belirlenen aktarım talep formunu imzalayarak hizmet sunucusuna gönderir ve aktarımın yapılmasını ister.

Hizmet sunucusu, aktarım talep formunun kendisine ulaşmasını müteakip aktarım tutarını emeklilik şirketinin ilgili hesap numarasına öder. Emeklilik sözleşmesi aktarılan tutarın emeklilik şirketi hesaplarına intikal ettiği anda yürürlüğe girer.

2.5. Grup halinde aktarım

Hizmet sunucusunun yetkili organlarınca alınmış karara göre tüm üyeler veya çalışanların ya da bunların bir kısmının birikimleri, işveren grup emeklilik sözleşmeleri dahil herhangi bir yeni kurulacak emeklilik sözleşmesine grup halinde aktarılabilir.

Hizmet sunucusu, aktarım bilgi ve hesap formu ile birlikte yazılı olarak emeklilik şirketine başvurur ve gruba dahil kişilerin bilgilerini elektronik ortamda şirkete gönderir. İlgili şirket, hizmet sunucusuna gruba uygun bir emeklilik planı teklifi sunar; önerdiği ürünlerin özelliklerine ilişkin bilgiler ile bireysel emeklilik mevzuatına göre sunulması gerekli bilgileri hizmet sunucusu ile üye veya çalışanlara verir. Hizmet sunucusu, teklifi kabul etmesi halinde, aktarım tutarını emeklilik şirketinin ilgili hesap numarasına öder. Emeklilik sözleşmesi aktarılan tutarın emeklilik şirketinin hesaplarına intikal ettiği tarih itibarıyla yürürlüğe girer.

3. Sonuç

7319 sayılı Kanunla, üyelerine veya çalışanlarına emekliliğe yönelik taahhütte bulunan dernek, vakıf, tüzel kişiliği haiz meslek kuruluşu, sair ticaret şirketleri ve bazı sandıkların emeklilik taahhüt planları kapsamındaki yurtiçi veya yurtdışındaki birikimlerinin Bireysel Emeklilik Sistemine aktarımına imkan sağlanmış olup, aktarıma ilişkin esaslar yazı içeriğinde açıklanmıştır.

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] Sigortacılık ile Diğer Bazı Alanlara İlişkin Kanunlarda ve Bir Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun Numarası: 7319, Kanun Tarihi: 20.05.2021, RG 25.05.2021/31491

[2] Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, Kanun Numarası: 4632, Kanun Tarihi: 28.03.2001, RG 07.04.2001/24366

[3] Bunlar; bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birlikler personeli için kurulmuş bulunan sandıklardır.

[4] Dernek, Vakıf, Sandık ve Diğer Kuruluşlardan Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarım Hakkında Yönetmelik, RG 08.12.2021/31683

Yazı konusuyla ilgili bazı kavramlar:

Dernek: Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır [Dernekler Kanunu, m.2(a); Kanun Numarası: 5253, Kanun Tarihi: 04.11.2004, RG 23.11.2004/25649].

Vakıf (Arapça: vaḳf; isim):

1. Bir hizmetin gelecekte de yapılması için belli şartlarla ve resmî bir yolla ayrılarak bir topluluk veya bir kimse tarafından bırakılan mülk, para.
2. Bir topluluk veya bir kimse tarafından bırakılan mülk ve paranın idare edildiği yer.
3. Birçok kişi tarafından kurulan ve toplum yararına çalışmayı ilke edinen kuruluş

Ayrıca, kavram konusunda 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’na da bakılabilir (Kanun Tarihi: 20.02.2008, RG 27.02.2008/26800).

Sandık/Tekaüt Sandığı: Amacı, çalışanları ile emeklilerine ve bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerine kanunla sağlanan hak ve yararlardan az olmamak üzere sağlık ve emeklilik hizmeti sunmak olan bir sosyal güvenlik kuruluşudur.

Başlıca tekaüt sandıkları: (Osmanlı Döneminde kurulan ilk tekaüt sandığı) Askeri Tekaüt Sandığı 1866; Bahriye Tekaüt Sandığı 1869; Posta ve Telgraf Memurları Tekaüt Sandığı 1876; Rümusat Mensupları Tekaüt Sandığı 1878; Asakir-i Berriye Tekaüt Sandığı 1880; Mülkiye Tekaüt Sandığı 1881; Umum Askeri Tekaüt Sandığı 1886; İlmiye Tekaüt Sandığı 1894; İdare-i Mahsusa (Seyr-i sefain) Tekaüt Sandığı 1890; Şirket-i Hayriye Müstahdemi Tekaüt Sandığı 1893; Rümusat Kantarcıları ile Muhafaza Kayıkçılarının Tekaüt Sandığı 1896; Hamidiye Hicaz Demiryolu Memurin ve Müstahdemleri Tekaüt Sandığı 1904; Memurin-i Mülkiye Tekaüt Sandığı 1909

5434 sayılı Kanunun geçici 1. maddesiyle Emekli Sandığı’na devredilen sandıklar: İdarei Mahsusa Memurları Tekaüt Sandığı 1306; İnhisarlar Umum Müdürlüğü Tekaüt Sandığı 1936; Devlet Denizyolları ve Limanları İşletme Genel Müdürlüğü Memurları Tekaüt Sandığı 1937; Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Memurları Tekaüt Sandığı 1937; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Memurları Tekaüt Sandığı 1938; Köy Öğretmenleri ve Köy Sağlık Memurları Emeklilik Sandığı 1940; Belediyeler ve İller Bankası Memurları Tekaüt Sandığı 1941; Devlet Ekonomi Kurumları Memurları Emekli Sandığı 1942; Türkiye Emlak Kredi Bankası Emekli Sandığı Vilayet Hususi İdareleri Tekaüt Sandığı 1933

Bunlara işçiler için kurulan sandıkları (amele sandıkları vb.) da ilave edebiliriz.

[Ayrıntılı bilgi için bkz. Sadettin ORHAN, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Dönemde Sosyal Güvenlik Düzenlemeleri, İş ve Hayat, ss.193-210, < https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/299546 > erişim tarihi 08 Aralık 2021]