“Finansal Hizmetler Sektöründe Sürdürülebilirlikle İlgili Kamuyu Aydınlatma” Başlıklı Avrupa Birliği Yönetmeliği*

“…Üstte mavi gök basmadıkça, altta yağız yer çökmedikçe, Türk milleti, ilini, töreni, kim bozabilir!…”

Bilge Kağan (683/684-734)

1. Finansal Hizmetler Sektöründe Sürdürülebilirlikle İlgili Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliğinin Amacı

27 Kasım 2019 tarihli ve 2019/2088 sayılı Finansal Hizmetler Sektöründe Sürdürülebilirlikle İlgili Kamuyu Aydınlatma Yönetmeliği [(Yönetmelik) Regulation (EU) 2019/2088 on sustainability-related disclosures in the financial services sector^[1]], finansal piyasa katılımcıları ve finansal danışmanlar (financial market participants and financial advisers) için çevresel, sosyal ve iyi yönetişim faktörlerini yatırım kararlarına ve finansal tavsiyelerine nasıl entegre edeceklerine ve genel ve ürünle ilgili sürdürülebilirlik hedeflerine ilişkin uyumlu şeffaflık kurallarını (harmonised transparency rules) ortaya koymaktadır. Sürdürülebilir veya iklim dostu olarak pazarlanan finansal ürünlerin (financial products) veya finansal kuruluşun katılımıyla ilgili iddiaların pratikte bu standartları karşılamadığı durumlarda olası ‘yeşil yıkama’yı (greenwashing) sınırlamak için tasarlanmıştır.

Anılan yönetmelik, açıklamalara ilişkin kurallar belirlerken, finansal piyasa katılımcılarının ve finansal danışmanların, daha sonra açıklamaları gereken stratejik iş ve yatırım kararları vermelerini etkin bir şekilde zorunlu tutmaktadır.

Bu düzenleme, finansal piyasalara daha fazla hesap verebilirlik, disiplin ve verimlilik (accountability, discipline and efficiency) getirmekte; sürdürülebilir finansın hızla gelişen segmentinde rekabeti hızlandırmakta; politika yapıcılar, denetçiler, akademi ve sivil toplum kuruluşlarına yönelik veri ve bilgilerin yanı sıra son aşama yatırımcılar için sürdürülebilirlik performansıyla ilgili bilgileri ve karşılaştırılabilirliği geliştirmektedir.

Yatırımların riskleri ve etkileri hakkında sürdürülebilirlikle ilgili karşılaştırılabilir ve güvenilir bilgilerle düzenleme, finansal sistemin sürdürülebilirliğe geçişini destekleyen diğer girişimleri (financial system’s transition towards sustainability) tamamlamakta ve halihazırda sürdürülebilir olan işletmeleri desteklemeye devam etmektedir.

2. Yönetmeliğin Anahtar Noktaları

Yönetmelik, dıştan içe sürdürülebilirlik riskleri [outside-in sustainability risks; meydana gelmeleri durumunda bir yatırımın değeri üzerinde fiili veya potansiyel bir maddi olumsuz etkiye neden olabilecek çevresel, sosyal veya yönetişim (environmental, social or governance-ESG) olayları veya koşulları] ile sürdürülebilirlik konuları (ESG alanlarında olumsuz dışsallıklar) üzerindeki olumsuz etkiler (adverse impacts) arasında net bir ayrım yapmaktadır. Yönetmelik ayrıca yatırımın potansiyel olumlu sürdürülebilirlik etkilerine de açıklık getirmektedir.

2.1. Varlık düzeyinde şeffaflık/finansal piyasa katılımcıları ve finansal danışmanların şeffaflığı (entity level transparency/transparency by financial market participants and financial advisers)

Finansal piyasa katılımcıları ve finansal danışmanlar, web sitelerinde aşağıdakileri yayınlamalıdırlar:

İş modellerinin olumsuz dışsallıklarını, yani yatırım kararlarının veya finansal tavsiyelerin ESG sürdürülebilirliği üzerindeki başlıca olumsuz etkilerini nasıl değerlendirdikleri hakkında bilgi veya
Neden böyle bir olumsuz etki olmadığını düşündüklerini açıklayan bilgiler.

Finansal piyasa katılımcılarının ve finansal danışmanların web siteleri ayrıca aşağıdakilerin nasıl yapılacağına ilişkin bilgileri de içermelidir:

Sürdürülebilirlik risklerinin yatırım karar verme süreçleri ve finansal tavsiyeleri ile entegre edilmesi;
Ücretlendirme politikalarının, sürdürülebilirlik risklerini entegre etmekle tutarlı olması.

2.2. Finansal ürün şeffaflığı (financial product transparency)

Bugüne kadar çeşitli derecelere sahip sürdürülebilir finansal ürünler geliştirilmiştir. Bu nedenle bu düzenleme, çevresel veya sosyal özellikleri destekleyen finansal ürünler ile çevre ve toplum üzerinde olumlu bir etki yaratmayı amaçlayan finansal ürünler için şeffaflık gereklilikleri arasında ayrım yapmaktadır.

İki finansal ürün kategorisi, sözleşme öncesi finansal ürünle ilgili belgelerde (pre-contractual financial product-related documents) ve periyodik finansal ürünle ilgili belgelerde (periodic financial product-related documents) ESG sürdürülebilirliklerinin nasıl sağlanacağını açıklamalıdır.

Ayrıca, tüm finansal ürünler, sözleşme öncesi belgelerde sürdürülebilirlik risklerinin yatırım kararlarına nasıl entegre edildiğini belirtmeli ve bir yatırımın karlılığı üzerindeki olası etkiyi tanımlamalıdır.

Benzer kurallar mali müşavirler için de geçerlidir. Sürdürülebilirlik konularındaki başlıca olumsuz etkileri dikkate alan finansal piyasa katılımcıları, finansal ürünlerinin temel olumsuz etkileri dikkate alıp almadığını ve eğer öyleyse nasıl olduğunu açıklamalıdır.

Avrupa denetleme makamları da;

Avrupa Komisyonu’na ilgili bilgilerin içeriği, yöntemi ve sunumuna ilişkin gerekli düzenleyici teknik standartları hazırlar ve bunları 30 Aralık 2020, 30 Aralık 2021, 1 Haziran 2021 ve 1 Haziran 2022 tarihine kadar sunar.
Avrupa Komisyonu’na 10 Eylül 2022 tarihine kadar çevresel veya sosyal özelliklerin teşvikine ilişkin bilgilerin standart sunumunu ve sürdürülebilir yatırım raporunu belirlemek için uygulama teknik standartlarını ve daha sonra yıllık olarak en iyi uygulamalar hakkında taslak hazırlar ve gönüllü raporlama standartlarına ilişkin tavsiyelerde bulunur.

Rapor kamuya açıklanır ve ardından Avrupa Parlamentosu’na ve Avrupa Birliği Konseyi’ne iletilir.

AB Üyesi Devletler;

İlgili makamların mevzuata uyumu izlemesini sağlarlar.

Ulusal sosyal güvenlik sistemleri işleten emeklilik ürünleri üreticilerine, mikro sigorta aracılarına ve yatırım firmalarına yönetmeliği uygulayabilirler.

Avrupa Komisyonu, düzenleyici ve uygulama teknik standartlarını kabul edebilir, mevzuatı 30 Aralık 2022 tarihine kadar değerlendirir ve herhangi bir değişiklik teklif edip etmeyeceğini değerlendirir.

Bu yönetmelik aşağıdakiler için otomatik olarak geçerli değildir:

Sigortaya dayalı yatırım ürünleri konusunda tavsiyelerde bulunan sigorta aracıları;
Yatırım tavsiyesi veren ve yasal şekli ne olursa olsun işletme olan yatırım firmaları.

3. Yönetmeliğin Geçerliliği

İşletme düzeyinde olumsuz sürdürülebilirlik etkilerinin şeffaflığına ilişkin kurallar hariç olmak üzere, mali yıl boyunca ortalama 500 çalışanı aşan finansal piyasa katılımcıları ve ana şirket konumundaki piyasa katılımcıları tarafından 10 Mart 2021 tarihinden beri uygulanmaktadır.

4. Arka Plan

Uyumlaştırılmış kurallar, son yatırımcıların farklı Avrupa Birliği (AB) Üyesi Devletlerdeki farklı finansal ürünlerin ESG etkisi hakkında bilgilendirilmesini; varlık yönetim şirketleri, emeklilik fonları veya hayat sigortası şirketleri gibi kurumsal yatırımcılar, müşterileri adına yatırım yaparlar. Yatırım fonlarından bireysel emeklilik ürünlerine kadar geniş bir finansal ürün yelpazesini kapsayan katı AB yasal yükümlülükleri, bu yatırımcıların müşterilerinin çıkarları doğrultusunda hareket etmelerini sağlamaktadır.

Bu yönetmelik, yatırım kararlarının çevresel ve sosyal etkileri hakkında ek kamuyu aydınlatma yükümlülükleri getirmektedir.

Sürdürülebilir veya iklim dostu olarak pazarlanan ürün veya hizmetlerin pratikte bu standartları karşılamadığı durumlarda olası ‘yeşil yıkama’yı sınırlamak için tasarlanmıştır.

5. Anahtar Kavramlar

5.1. Finansal piyasa katılımcısı: Müşterilerinin parasını finansal ürünler aracılığıyla yöneten tüm finansal kuruluşlar olup, bunlar:

Sigortaya dayalı bir yatırım ürünü (insurance-based investment product-IBIP) sağlayan bir sigorta şirketi
Portföy yönetimi sağlayan bir yatırım firması (investment firm which provides portfolio management);
Emeklilik şirketi (institution for occupational retirement provision-IORP);
Emeklilik ürünleri üreticisi (manufacturer of a pension product);
Alternatif bir yatırım fonu yöneticisi (alternative investment fund manager-AIFM);
Bir pan-Avrupa bireysel emeklilik ürünü (pan-European personal pension product; PEPP) sağlayıcısı;
AB 345/2013 sayılı Tüzüğün 14. maddesi uyarınca kayıtlı nitelikli girişim sermayesi fonu yöneticisi;
AB 346/2013 sayılı Tüzüğün 15. maddesi uyarınca kayıtlı, nitelikli sosyal girişimcilik fonu yöneticisi;
Devredilebilir menkul kıymetlere (undertaking for collective investment in transferable securities-UCITS) toplu yatırım için bir teşebbüsün yönetim şirketi veya
Portföy yönetimi sağlayan bir kredi kuruluşu.

5.2. Finans danışmanı: Bu terim aşağıdakilerin tümünü kapsar:

IBIP’lerle ilgili olarak sigorta tavsiyesi sağlayan bir sigorta aracısı;
IBIP’lerle ilgili olarak sigorta tavsiyesi sağlayan bir sigorta şirketi;
Yatırım tavsiyesi veren bir kredi kurumu;
Yatırım tavsiyesi veren bir yatırım firması;
2011/61/EU Yönergesi (hedge ve özel sermaye fonları hakkında) uyarınca yatırım tavsiyesi sağlayan alternatif bir yatırım fonu yöneticisi veya
UCITS ile ilgili 2009/65/EC Direktifi uyarınca yatırım tavsiyesi sağlayan bir UCITS yönetim şirketi.

5.3. Sigortaya dayalı yatırım ürünleri (IBIPs): Bir yatırım riskine tabi olan perakende yatırımcılara pazarlanan bir dizi yatırım ürünü olup, sigorta poliçelerinde paketlenmiş seçenekler gibi yapılandırılmış finansal ürünleri içerirler.

5.4. Finansal ürünler: Yatırımlar, örneğin:

Bir portföy,
Alternatif bir yatırım fonu (AIF),
Bir IBIP,
Bir emeklilik ürünü veya planı,
Bir UCITS veya
Bir PEPP.

5.5. Sözleşme öncesi finansal ürünle ilgili belgeler: Yatırımcının yatırım kararı almasından önce finansal ürünler hakkında bilgi paylaşan belgeler.

5.6. Periyodik finansal ürünle ilgili belgeler: Belirli finansal ürünlerin performansına ilişkin, genellikle yıllık olarak düzenlenen raporlar.

6. Ana Belge ve İlgili Diğer Belgeler

Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin finansal hizmetler sektöründe sürdürülebilirlikle ilgili açıklamalara ilişkin 27 Kasım 2019 tarihli (AB) ve 2019/2088 sayılı Yönetmeliği.
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin Pan-Avrupa Bireysel Emeklilik Ürünü (PEPP) hakkında 20 Haziran 2019 tarihli (AB) ve 2019/1238 Yönetmeliği.
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin emeklilik sağlanmasına (IORPs) yönelik kurumların faaliyetleri ve denetimine ilişkin 14 Aralık 2016 tarihli (EU) ve 2016/2341 sayılı Direktifi.
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin sigorta dağıtımına ilişkin 20 Ocak 2016 tarihli (AB) ve 2016/97 sayılı Direktifi.
Avrupa uzun vadeli yatırım fonlarına ilişkin 29 Nisan 2015 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2015/760 (EU) 2015/760 sayılı Tüzüğü.
Mali araç piyasaları hakkındaki 2002/92/EC sayılı Direktifi ve 2011/61/EU sayılı Direktifi değiştiren 15 Mayıs 2014 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin 2014/65/EU sayılı Direktifi.
Kredi kurumlarının faaliyetlerine erişim ve kredi kurumlarının ve yatırım şirketlerinin ihtiyatlı denetimine ilişkin 2002/87/EC Yönergesini değiştiren ve 2006/48 Yönergelerini yürürlükten kaldıran, 26 Haziran 2013 tarihli ve 2013/36/EU sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesi.
Avrupa risk sermayesi fonlarına ilişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 17 Nisan 2013 tarihli (AB) ve 345/2013 sayılı Tüzüğü.
Avrupa sosyal girişimcilik fonlarına ilişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 17 Nisan 2013 tarihli (AB) ve 346/2013 sayılı Tüzüğü.
Alternatif Yatırım Fonu Yöneticileri ve 2003/41/EC ve 2009/65/EC sayılı Direktifleri ve (EC) 1060/2009 ve (AB) sayılı Yönetmelikleri değiştiren 8 Haziran 2011 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2011/61/EU sayılı Direktifi.
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin Sigorta ve Reasürans işinin başlatılması ve takibine ilişkin 25 Kasım 2009 tarihli ve 2009/138/EC sayılı Direktif (Solvency II).
Devredilebilir menkul kıymetlere toplu yatırım (UCITS) ile ilgili kanun, yönetmelik ve idari hükümlerin koordinasyonuna ilişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 13 Temmuz 2009 tarihli ve 2009/65/EC sayılı Direktifi.

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] “Finansal Hizmetler Sektöründe Sürdürülebilirlikle İlgili Kamuyu Aydınlatma” başlıklı Avrupa Birliği Yönetmeliği için lütfen bkz. < https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32019R2088 > erişim tarihi 14 Haziran 2022

Yavuz Akbulak

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.