Güney Kore’de Paydaş Hakları ve Faaliyetlerine Genel Bir Bakış*

“Gafil, hangi üç asır, hangi on asır

Tuna ezelden Türk diyarıdır.

Bilinen tarihler söylememiş bunu

Kalkıyor örtüler, örtülen doğacak,

Dinleyin sesini doğan tarihin,

Aydınlıkta karaltı, karaltıda şafak

Yalan tarihi gömüp, doğru tarihe gidin.

Asya’nın ortasında Oğuz oğulları,

Avrupa’nın Alplerinde Oğuz torunları

Doğudan çıkan biz

Nerde olsa, ne olsa kendimizi biliriz

Türk sadece bir milletin adı değil,

Türk bütün adamların birliğidir.

Ey birbirine diş bileyen yığınlar,

Ey yığın yığın insan gafletleri

Yırtılsın gözlerdeki gafletten perde,

Hakikat nerede?”

Mustafa Kemal (1897; Manastır Askeri İdadisi , Üsküp)

1. Güney Kore’nin Paydaş Hakları ve Faaliyetleriyle Alakalı Düzenleme Çerçevesi

Paydaş hakları ve faaliyetleri (shareholder rights and activism) genellikle Güney Kore Ticaret Kanunu’na (Korean Commercial Code; “KCC”), Finansal Yatırım Hizmetleri ve Sermaye Piyasası Kanunu’na (Financial Investment Services and Capital Markets Act; “FSCMA”), (Kurumsal) Yönetim Yasası’na ve Güney Kore borsası düzenlemeleri (Korean stock exchange regulations) ile diğer yönergelere tabi bulunmaktadır.

2. Güney Kore’de Paydaş Hakları^[1]

Paydaş faaliyetleri, çoğunlukla, bir şirketin muhasebe belgelerinin ve yasal defterlerinin incelenmesini talep etme, hissedarların genel kurulunun çağrılmasını talep etme, gündem önerme, rapor hazırlama hakları, dava açma ve yöneticinin görevi kötüye kullanmasına karşı ihtiyati tedbir talep etme de dahil olmak üzere, Kore Ticaret Kanunu (KTK) kapsamında azınlık hissedarlarına tanınan belirli haklara dayanmaktadır.

2.1. Denetim hakkı (inspection rights)

Payları borsada işlem gören bir şirketin ihraç edilmiş ve ödenmiş hisselerinin toplam sayısının (total number of issued and outstanding shares of a listed company) en az yüzde 0,1’ine [şirketin ödenmiş sermayesi (company’s paid-in capital) 100 milyar wondan az değilse yüzde 0,05] en az altı ay süreyle sahip olan bir hissedar denetim veya şirketin, talebin makul olmadığını ispatlamadıkça reddedemeyeceği muhasebe defterleri ve belgelerinin kopyalanması talebinde bulunabilir.

2.2. Hissedarları toplantıya çağırma hakkı (right to convene shareholders’ meetings)

Borsada işlem gören bir şirketin ihraç edilmiş ve ödenmiş hisselerinin toplam sayısının (total number of issued and outstanding shares of a listed company) en az yüzde 3’üne en az altı ay süreyle sahip olan bir azınlık hissedarı, yazılı bir beyan veya elektronik belge sunarak genel kurulun toplantıya çağrılmasını talep etme hakkını kullanabilir.

2.3. Gündem (madde) önerme hakkı (right to propose agendas)

Borsada işlem gören bir şirketin ihraç edilmiş ve oy hakkına sahip tedavüldeki hisselerinin toplam sayısının (total number of issued and outstanding voting shares of a listed company) en az yüzde 1’ine (şirketin ödenmiş sermayesi 100 milyar wondan az değilse yüzde 0,5) en az altı ay süreyle sahip olan bir hissedar, toplantıdan en az altı hafta önce yazılı bir beyan veya elektronik belge sunarak genel kurul toplantısı için gündem önerebilir.

2.4. Dava açma hakkı (right to file a derivative suit)

Bir yönetici, yürürlükteki herhangi bir yasayı veya ana sözleşmeyi ihlal ederse veya kasıtlı suiistimal veya ihmal yoluyla görevlerini ihmal ederse, paydaşlar, şirketin maruz kaldığı zararı tazmin etmek için müdüre karşı dava açma hakkına sahiptirler. Borsada işlem gören bir şirketin ihraç edilmiş ve ödenmiş toplam hisse sayısının en az yüzde 0,01’ini en az altı ay süreyle elinde bulunduran hissedar da, ihlalde bulunan yöneticiye karşı şirketten yazılı olarak dava açmasını talep edebilir. Şirketin dava açmaması durumunda pay sahibi şirket adına direktör aleyhine dava açabilir.

2.5. Yöneticinin hukuka aykırı davranışına karşı tedbir talep etme hakkı (right to request an injunction against a director’s unlawful conduct)

Bir yönetici, şirkete onarılamaz zarar verebilecek meri herhangi bir yasayı veya ana sözleşmeyi ihlal ederse, KTK, hissedarların yasa dışı davranışın derhal durdurulmasını talep etmelerine izin vermektedir. Borsada işlem gören bir şirketin çıkarılmış ve tedavüldeki oy paylarının toplam sayısının en az yüzde 0,05’ine (şirketin ödenmiş sermayesi 100 milyar wondan az değilse yüzde 0,025’ine) en az altı ay süreyle sahip olan bir hissedar, şirket adına direktöre karşı talepte bulunabilir.

2.6. Borsada işlem gören şirketlere ilişkin KTK’nın özel hükümleri (KCC special provisions on listed companies)

KTK’da, azınlık hissedarların haklarını kullanmaları için hissedarlık oranı şartını gevşeten, borsada işlem gören şirketler için geçerli bir dizi “özel hüküm” de bulunmaktadır. Bu hükümlerin kötüye kullanılmasını önlemek için, genellikle bir minimum elde tutma süresi şartı (örneğin, altı ay) eklenmiştir.

2.6.1. Kamuyu aydınlatma düzenlemeleri (disclosure regulations)

FSCMA uyarınca, bir hissedar halka açık bir şirketin en az yüzde 5’ine sahip olursa, daha sonra hissedarlık oranını en az yüzde 1 nispetinde değiştirirse veya hissedarlık amacında veya diğer önemli konularda değişiklik olursa, bu hissedarın hissedarlık durumunu ve herhangi bir değişikliğin ayrıntılı hesabını belirli bir süre içinde Güney Kore Finansal Hizmetler Komisyonuna (FSC) ve Kore Borsasına (KRX) bildirmesi gereklidir. Ocak 2020’de FSCMA’ya (FSCMA-ED) yönelik Yürütme Kararnamesi’nde yapılan değişiklikle birlikte, hissedarlığın amaçları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

1. Yönetim etkisi (amacın kurumsal yönetimi etkilemek olduğu durumlar);
2. Genel yatırım (amacın kurumsal yönetimi etkileme niyeti olmaksızın aktif hissedar katılımını uygulamak olduğu durumlar) ve
3. Basit yatırım (amacın pay sahipliği oranından bağımsız olarak oy ve diğer hakları kullanmak olduğu durumlar).

Yukarıdaki yükümlülükleri doğuran eşik pay oranlarının hesaplanmasında, bir pay sahibi, doğrudan sahip olmadığı paylar üzerinde, oy hakkı veya payları kanunen talep etme hakkına sahipse, “mülkiyet eşdeğerine sahip” kabul edilebilir. Ayrıca, bu eşiğin hesaplanmasında ilişkili taraflar veya müşterek sahiplerin sahip olduğu paylar birlikte dikkate alınır.

2.6.2. Kamuya açık olmayan önemli bilgiler ve adil açıklama yükümlülüğü (use of material non-public information and obligation of fair disclosure)

FSCMA, içeriden öğrenen kişilerin halka açık olmayan önemli bilgileri (yani, bir yatırımcının yatırım yapma kararını maddi olarak etkileyebilecek bilgiler) elde etmesini ve bu bilgileri bir menkul kıymet transferinde kullanmasını veya başkalarının kullanmasına izin vermesini yasaklamaktadır. Ayrıca, mevcut düzenlemeler, borsada işlem gören şirketlerin açıklamalarını tarafsız bir şekilde yapmalarını şart koşmaktadır.

2.7. Güney Kore (Kurumsal) Yönetişim Yasası’nın Paydaş Haklarına İlişkin Getirdiği Yenilikler^[2]

Yatırım kararlarında paydaş faaliyetlerinin (shareholder activism), sosyal sorumluluk sahibi yatırımların (socially responsible investment; “SRI”) ve çevresel, sosyal ve yönetişim (environmental, social and governance; “ESG”) hususlarının küresel yükselişinde görüldüğü gibi, yatırımcılar artık sadece yatırımlarını değerlendirmek için elde edecekleri “getiri”ye bakmamakta; mali hedeflerini giderek daha fazla toplumsal değerleri ve vicdanlarıyla uyumlu hale getirmektedirler. Yatırımcılar ayrıca, yatırım hedeflerinin kurumsal yönetimine hissedar katılımını artırarak SRI ve ESG hedeflerini aktif olarak uygulamaya çalışarak değer odaklı yatırım kararlarını bir adım öteye taşımaktadırlar.

Kurumsal yönetim minvalinde paydaş katılımı (shareholder engagement) Güney Kore’de de büyük bir ilgi görmüştür. Bu eğilimin somut bir tezahürü 2016 tarihli Kore Yönetişim Kanunu’nda (Korean Stewardship Code; “KSC”) görülebilir. Şu anda, Yönetim Yasasını benimsemiş başta Kore’nin en büyük kurumsal yatırımcısı ve dünyanın en büyük üçüncü emeklilik fonu (worldʼs third largest public pension fund) olan Kore Ulusal Emeklilik Hizmeti (National Pension Service of Korea^[3]; “NPS”) dahil 150 yerli ve yabancı kurumsal yatırımcı^[4] bulunmaktadır.

Güney Kore Yönetişim Yasası, esasen ‘yumuşak’ içerikli bir yasa (soft law) olup; Kore Kurumsal Yönetim Servisi^[5] (Korea Corporate Governance Service, “KCGS”) tarafından önerilen yedi “Kurumsal Yatırımcıların Yönetim Sorumluluğuna İlişkin İlkeler”den (Principles on Stewardship Responsibility of Institutional Investors^[6]) oluşan gönüllülük esasına dayanan bir düzenlemedir:

1. Açık bir güvene dayalı sorumluluk politikasının oluşturulması ve açıklanması,
2. Etkili ve açık bir çıkar çatışması politikasının oluşturulması ve açıklanması,
3. Portföy yatırımlarının (yani yatırım yapılan şirketler) düzenli olarak izlenmesi,
4. Yönetim faaliyetlerine ilişkin iç yönergelerin oluşturulması,
5. Bir oylama politikasının ve oylama kayıtlarının oluşturulması ve açıklanması,
6. Oylama ve yönetim faaliyetlerinin düzenli olarak raporlanması,
7. Yeteneklerin ve uzmanlığın oluşturulması.

Katılımcı kurumsal yatırımcılar, yatırımcı olarak oy kullanma ve diğer haklarını (voting and other rights) kullanırken yukarıdaki ilkelerin bir kısmını veya tamamını benimseyebilirler, ayrıca Yönetim Kuralları isteğe bağlı (voluntary) olduğundan, yatırımcılar, uymayı reddetmelerini gerekçelendirdikleri sürece herhangi bir ilke benimsememekte özgürdürler. Bu yasa, kurumsal yatırımcıları, yatırım hedeflerine ulaşmaları için ilke ve yöntemleri detaylandırarak sorumlu yatırım için iç politikalarını açıklamaya çağırmaktadır. Anılan yasa ayrıca, yatırımcılardan ESG ile ilgili veriler de dahil olmak üzere hem finansal hem de finansal olmayan verileri (financial and non-financial data) göz önünde bulundurarak portföy yatırımlarını izlemek için prosedürler oluşturmalarını istemektedir.

Kore Yönetişim Yasası, motivasyon açısından önemli ölçüde farklılık gösterse de, kullandığı dil açısından Birleşik Krallık Yasasına oldukça benzerdir. Birleşik Krallıkta konuyla alakalı endişe, kurumsal yatırımcıların yaygın olarak tutulan hissedarlıktaki uyku halidir. Tersine, Güney Kore’de yönetişimin birincil amacı, özellikle kontrol eden aile üyelerinin tünellenmesini engelleyerek (curbing tunnelling of controlling family members), kontrol eden hissedarları kontrol altında tutmaktır. Kore’deki benzersiz bir özellik de, yukarıda vurgulandığı üzere Kore’deki en büyük kurumsal yatırımcı ve dünyanın en büyük üçüncü kamu emeklilik fonu olan Ulusal Emeklilik Hizmetidir (NPS). Hissedar faaliyetlerinin keskin bir savunucusu olan NPS, Kore’de yönetişimin yayılmasında bir katalizör görevi görmüştür. Yine de, yarı devlet kurumu olduğu için, yatırım yapılan şirketlerin özerkliklerinin yönetim adına zarar görmesinden endişe edilmektedir. Diğer bir endişe ise, hükümetin, NPS’den yararlananların mali çıkarları ile daha az ilgisi olan kendi sosyo-politik gündemine uygun olarak özel sektörü yönlendirmek için güçlü bir politika aracı olarak yönetişim kullanabilmesidir^[7].

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] Bu konuda lütfen bkz. Hyeon-Deog Cho, Joon B Kim, Byoung Kwon Park and Eun-Young Lee, The Shareholder Rights and Activism Review: South Korea, 23 August 2021, < https://thelawreviews.co.uk/title/the-shareholder-rights-and-activism-review/south-korea > erişim tarihi 25 Mayıs 2022

[2] Güney Kore Yönetişim Yasası için lütfen bkz. Soo Saeng Moon, Chang Wook Min and Bong Kyu Park, Korea’s Stewardship Code: How Principles for Responsible Investment are Impacting Shareholder Engagement in Corporate Governance in Korea, 05.04.2021, < https://www.jipyong.com/en/board/jipyongNews_post.php?seq=5021 > erişim tarihi 25 Mayıs 2022; Purpose of the Code and Seven Principles, < http://sc.cgs.or.kr/eng/about/sc.jsp > erişim tarihi 25 Mayıs 2022

[3] NPS’nin Kore Yönetişim Yasasına bağlılığı konusunda birbiriyle çelişen görüşler vardır: savunucuları, bu ilkelerin benimsenmesinin, NPS’nin dış yatırım yöneticilerini sorumlu yatırımcılar olarak hareket etmeye ve portföy değerlemelerini geliştirmeye teşvik ettiğini savunurlar; eleştirenler ise, NPS Kore hükümeti tarafından kontrol edildiğinden, paydaş katılım faaliyetlerinin, siyasi etki ve bağlantılar tarafından bozulmaya ve manipülasyona açık olabileceğini ve bunun da portföy değerlemelerinde bir azalmaya yol açabileceğini savunurlar.

[4] NPS’ye ek olarak, katılan kurumsal yatırımcılar arasında Kore’nin bir sonraki en büyük emeklilik fonları olan, Öğretmen Emekliliği ve Devlet Çalışanları Emeklilik Hizmeti ile Koreli ve yabancı varlık yönetimi şirketleri, sigortacılar, vekalet danışmanları, yatırım danışmanlığı firmaları ve özel yatırımcılar bulunmaktadır.

[5] Kore Kurumsal Yönetim Hizmeti (KCGS) Kore Ticaret Kanunu uyarınca kurulmuş kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Sermaye piyasalarının gelişimi için ana kodlar oluşturmakta; ESG değerlendirmeleri yapmakta; gündem analizi hizmetleri sunmakta ve kamu çıkarlarını ilerletmek için politika araştırmaları yapmaktadır. Korea Exchange, Korea Securities Depository, Korea Securities Finance Corp., Korea Financial Investment Association, Korean Institute of Certified Public Accountants, Korea Listed Companies Association ve KOSDAQ da üye kuruluşlar arasındadır (Soo Saeng Moon, Chang Wook Min and Bong Kyu Park, a.g.e.).

[6] Anılan ilkelerin İngilizcesi şöyledir:

Principle 1: Establishment and disclosure of a clear fiduciary responsibility policy.

Principle 2: Establishment and disclosure of an effective and clear conflicts of interest policy.

Principle 3: Regular monitoring of portfolio investments (i.e. investee companies).

Principle 4: Establishment of internal guidelines on stewardship activities.

Principle 5: Establishment and disclosure of a voting policy and voting records.

Principle 6: Regular reporting of voting and stewardship activities.

Principle 7: Build-up of capabilities and expertise.

[7] Bu konudaki ayrıntılı bilgiler için lütfen bkz. Sang Yop Kang and Kyung-Hoon Chun, Korea’s Stewardship Code and the Rise of Shareholder Activism, 28 April 2022, < https://www.cambridge.org/core/books/abs/global-shareholder-stewardship/koreas-stewardship-code-and-the-rise-of-shareholder-activism/6E059DF7C632302E314E161B05806BDE > erişim tarihi 25 Mayıs 2022; Mee-Hyon Lee, Introduction of the Stewardship Code in Korea, < https://www.sydney.edu.au/law/events/2017/Aug/EMWpaper_Meehyon_Lee.pdf > erişim tarihi 25 Mayıs 2022