1. Hukuk Sigortaları Kurumu, Zorunlu Hukuk Sigortası
Gerek yeni açılan Hukuk Fakülteleri gerekse yıllardır gündemde olan avukatlık sınavının ertelenmesine ilişkin yasal düzenlemeler avukat sayısında artışa sebebiyet vermiştir. Uzlaştırmacılık kurumuna ilişkin mevcut düzenlemeler Ceza Yargılamasının asli unsuru olan avukatlar dışındaki meslek gruplarının uzlaştırmacı sıfatına sahip olmasıyla konusunu hukuk teşkil eden ceza yargılaması kurumunun avukatlık tekeli dışına çıkmasına sebebiyet vermiştir.
Arabuluculuk Kurumu yapılan mücadeleler neticesinde hukukçuların / avukatların tekelinde kalmıştır. Ancak baroların bölünmesine yönelik düzenlemenin yürürlüğe girmesine müteakip bazı kanun teklifleri ile arabuluculuk mesleğinin hukukçuların / avukatların tekelinden çıkarılmasına yönelik bir durum da söz konusu olabilecektir. Hal böyle olunca avukatların; meslekleri ile bağdaşan alternatif gelir kaynaklarını elde edecek işlere olan ihtiyaçları zaruret haline gelmiştir.
Bu gelişmeler ışığında; Hukuk Sigortaları Kurumu (HUSK) fikri Doğal Afet Sigortaları Kurumu fikrinden esinlenilerek geliştirilmiştir.
1.1 Hukuk Sigortaları Kurumu: “Zorunlu Hukuk Sigortası” edindirme, uygulama ve yönetim faaliyetlerinin sorumlu tüzel kimlikli bir kamu kuruluşu olarak düşünülmüştür. Hukuk Sigortaları Kurumu “Kimse Avukatsız Kalmayacak” yaklaşımından yola çıkarak, yerli-yabancı, gerçek-tüzel kişi ayrımı yapılmaksızın tüm kişilerin, hukuksal sorunlarının tüm aşamalarında, yaşamlarının kaldığı yerden güvenle devam edilmesini amaçlamaktadır.
Zorunlu Hukuk Sigortası ile tüm hukuksal sorunlardan kaynaklanan avukatlık, arabuluculuk, yargılama gideri ve sair risklere karşı, sigortalı hak sahiplerine maddi ve hukuksal güvence sağlamayı amaçlamaktadır.
Hukuk Sigortaları Kurumu; hukuksal sorunlara, hukuki danışmanlık, dilekçe yazılması, uzlaştırma-arabuluculuk-avukatlık ile yargılama giderleri ve sair kapsamda, hak sahiplerinin zararlarını en hızlı şekilde tazmin ederek yaşamlarının normale dönmesine aracılık eder.
Hukuk Sigortaları Kurumu; Zorunlu Hukuk Sigortasının yaygınlığını ülke genelinde birlikte çalıştığı sigorta şirketleri, buna bağlı acenteler ve bankalardan oluşan dağıtım ağıyla arttırırken, uyguladığı düşük prim maliyetleriyle de herkesin hukuki güvenceye sahip olmasını hedefler.
1.2 Zorunlu Hukuk Sigortası: yasal zorunluluktan öte bir sosyal sorumluluktur. Sigortalandırma faaliyetleri, kamuoyunu bilinçlendirme etkinlikleriyle de destekleyen HUSK, Zorunlu Hukuk Sigortasının her şeyden önce hepimizin sosyal sorumluluğu olduğunun altını çizer. Barolar üzerinden CMK kapsamında yapılan zorunlu müdafilik görevlendirmeleri ile Adli Yardım Büroları üzerinden avukat tutamayacak durumda olanlara yapılan görevlendirmeler ve adli yardım ödenekleri ülkemizde en sık rastlanılan hukuksal sorunlarda hak sahiplerinin neredeyse tamamının beklenmedik durumlarda hukuki koruma altına alınmalarını sağlamıştır.
Zorunlu müdafilik ve Adli Yardım gerçeği yasal bir zorunluluk olması bir yana tüm ülkeyi etkileyen ihtiyaçlar sonucunda ortaya çıkmıştır. Hukuksal sorunlarda korumasız kalan hak sahiplerinin içinde bulunduğu durum sadece kendilerini değil, aileleri başta olmak üzere tüm ülkeyi ve sosyal barış sarsacak derecede afet benzeri bir durum yaratmaktadır. Suça sürüklenen çocuklar ve kadın cinayetleri güncelliğini korumaktadır.
Zorunlu Hukuk Sigortası birey bazında temel hak ve hürriyetlere yönelik güvence sunarken, ülkemiz için de bir teminat havuzu oluşturmaya çalışır. Her toplumsal kriz sonrasında daha büyük önem kazanacak bu finansal havuz biz avukatların avukatlık ücretinin en azından maktu avukatlık ücreti kapsamında baştan alınması ile birlikte müvekkillerden tahsile zorlandığımız yargılama giderleri sorununun da ortadan kalmasını, başka yerlerde gerçekleşen hukuksal riskler karşısında ihtiyaç sahibi sigortalıların da garantisi olma niteliği taşır.
Zorunlu Hukuk Sigortası, hak sahibi sigortalıların temel hak ve hürriyetleri için hukuksal güvence temin ederken, avukatların hukuksal krizlerde maddi kaygı taşımaksızın olaylara etkin bir şekilde müdahale etmesine olanak sağlayacaktır.
2. Zorunlu Hukuk Sigortası’nın Mali Kaynaklarına İlişkin Öneriler
2.1 Adli Yardım Kapsamında Zorunlu Hukuk Sigortası’nın Mali Kaynakları
2020 yılına ait Adli Yardım ödeneği aşağıdaki bağlantıda görüleceği üzere 111.569.147,38 TL olarak belirlenmiştir.
https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/duyuru-202027-81212
Adli Yardım hizmetine almaya müstahak olan başvurucuların sigorta prim ödemeleri Anayasamızdaki Sosyal Devlet İlkesi uyarınca yukarıdaki bedelden karşılanacaktır. Hukuk yargılaması sonunda davada haksız çıkan taraftan avukatlık ve sair yargılama giderleri tahsil edilirken ayrıca sigorta prim ödemeleri ve sigorta zararı halefiyet ilkeleri doğrultusunda yukarıdaki bedeli harcamaya yetkili birim tarafından tahsil edilecektir.
2.2 CMK Gereği Zorunluk Müdafilik ve Vekillik Kapsamında Zorunlu Hukuk Sigortası’nın Mali Kaynakları
31.12.2019 tarih ve 30995 Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2020 yılına Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’na göre CMK gereği zorunlu müdafi ve vekil ücretleri aşağıdaki bağlantıda görüleceği üzere 327.000.000.TL olarak belirlenmiştir.
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191231-B15.pdf
Zorunlu müdafi ve vekilden avukatlık hizmeti ve hukuki yardım almaya müstahak olan başvurucuların sigorta prim ödemeleri Sosyal Devlet İlkesi uyarınca yukarıdaki bedelden karşılanacaktır. Hukuk yargılaması sonunda davada haksız çıkan taraftan avukatlık ve sair yargılama giderleri tahsil edilirken ayrıca sigorta prim ödemeleri ve sigorta zararı sigorta halefiyet ilkeleri doğrultusunda tahsil edilecektir.
2.3 Zorunlu Hukuk Sigortalısı Tarafından Ödenen Primler
2.3.1 Alternatif 1: Adli Yardım ve CMK gereği Zorunlu Müdafi ve vekilden avukatlık hizmeti, hukuki yardım ve yargılama gideri almaya müstahak olmayan gerçek ve tüzel kişiler kanunen sigortalı sayıldıkları için prim ödeme yükümlülüğü altındadırlar. Zorunlu Hukuk Sigortalısı sayılanların sigorta primleri gerçek kişilerde 5510 sayılı Kanun gereği sigortalı sayıların sosyal güvenlik prim ödemelerine ilave edilmek suretiyle tahakkuk ettirilir. Zorunluk Hukuk Sigortası primi diğer kısa ve uzun vadeli sigorta türlerindeki gibi topyekûn olarak tahakkuk ve tahsil edileceği için sigortalı ve sigortalının bakmakla yükümlü olduğu yakınları sigorta kapsamında sayılacaktır. Tüm hizmet akdine tabi çalışanlar, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar ile kamu idarelerinden çalışanlar ve bu kişilerin bakmakla yükümlü yakınları en geniş kitleyi oluşturmaktadır. 5510 sayılı kanun m.4’e göre sigortalı olmayanlar ile sigortalıların yakını olmayanlar ise Genel Sağlık Sigortası gibi bir ödeme sistemi ile dışarıdan Zorunlu Hukuk Sigortası primi ödeyeceklerdir. Primlerin toplanacağı finansal havuz HUSK denetimindedir. İşsizlik sigortasından yararlananların Zorunlu Hukuk Sigortası primleri işsizlik sigortasından karşılanacaktır. CMK ve Adli Yardımdan yararlanma hakları bulunanların hakları saklıdır.
2.3.2 Alternatif 2: Zorunluk Hukuk Sigortası Sigortalılarının CMK ve Adli Yardımdaki hukuki yardımdan yararlanma hakları saklı kalmak kaydıyla; her T.C. Vatandaşı Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de kurulu ya da Türkiye’de iş yapan yerli ya da yabancı şirketlerin tamamı zorunlu sigortalıdır. Zorunlu Hukuk Sigortası sigortalıları DASK uygulamasına benzer olarak HUSK denetimde ve teşvikiyle ileride hazırlanacak genel ve özel şartnameleri dayalı olarak bir özel şirkete zorunlu hukuk sigortası yaptırmak zorunda olacaktır. Belirli bir ücret karşılığından bir avukat istihdam eden gerçek ve tüzel kişiler ile herhangi avukatlık bürosu ile aylık ve sözleşmeli olarak anlaşmış olanlar avukatlık sözleşmelerinden doğan yükümlülüklerine yerine getirmiş olmak kaydıyla sigorta priminden muaftırlar.
Sistemin daha iyi anlaşılabilmesi açısından nasıl ki araç sahipleri araçları için zorunlu mali mesuliyet sigortası yaptırıyorlar ve ayrıca isteğe bağlı kasko yaptırıyorlar ise gerçek ve tüzel kişiler de zorunlu hukuk sigortası kapsamı dışındaki hukuki himayeden faydalanmak istiyorlarsa sigorta şirketleri ile araç kaskosu benzeri ilave sigorta yapabileceklerdir.
3. Sonuç:
Önerimiz olan Zorunlu Hukuk Sigortasının hayata geçirilmesi Temel Hak ve Hürriyetlerin korunması ve avukatların içinde bulunduğu mali sıkıntıların giderilmesi için elzemdir. Gerçek ve tüzel kişilerin haklarının idari ya da yargısal merciler önünde olması gerektiği gibi savunulması için kurulacak olan HUSK ve Zorunlu Hukuk Sigortası Sistemi sosyal hukuk devletinin gereklerinin yerine getirilmesinin aracı olacaktır.
ORCID: 0000-0001-5887-0656
2004 yılında Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Avukatlık stajını 2005 yılında tamamladı. 2006 yılında askerlik görevini tamamlayarak İzmit/Kocaeli'nde avukatlık bürosunu açtı. 2011'de kaydını İstanbul Barosu’na aldırmış olup halen Kadıköy İstanbul'da İstanbul Barosuna bağlı olarak avukatlık yapmaktadır.
Modern Hukuk Akademisi eğitmenliği ve akademik koordinasyon danışmanlığını yürütmüş olup Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunda Ceza ve Ceza Usul Hukuku eğitimi vermiştir. Anadolu Yakası Rumeli Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yönetim Kurulu üyesi ve Kamu Yararını Savunma Derneği Önceki Başkanıdır.
İstanbul Barosu Deprem Hukuku Komisyonu Yürütme Kurulu Üyesi ve İstanbul Barosu Meslek Sorunları Komisyonu üyesi olan Deşat, İngilizce, Almanca ve Arnavutça bilmektedir.