İlk Küresel Banka Stres Testi Artan Finansal Dayanıklılığa İşaret Etti* **

“Ölmek kaderde var, yaşayıp köhnemek hazin.

Bir çare yok mudur buna ya Rabbel alemin.”

Yahya Kemal BEYATLI

Dünyadaki bankacılık sistemleri, pandemi öncesinde önemli tutarlarda sermaye artışlarına sahne olduğundan çok büyük şoklara karşı dirençli durumdadır.

Küresel Banka Stres Testi, Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) pandemi gibi küresel şokların etkisini ölçme yeteneğinde önemli bir kilometre taşıdır.

İlk defa IMF’nin Ekim 2020 tarihli Küresel Finansal İstikrar Raporunda ana hatlarıyla belirtilen stres testi, dünya bankalarına yönelik potansiyel şokların ve yayılmaların değerlendirilmesini sağlama konusunda türünün ilk örneğidir (first-of-its-kind). Bunun yanında, küresel şokların yerel sistemler üzerindeki etkilerini dikkate almak için de merkez bankaları ve finansal düzenleyiciler bakımından yeni ve kullanışlı bir araçtır.

Küresel stres testi ile ilgili IMF’nin bu yeni analizi[1]; 24 gelişmiş ekonomiden ve beş gelişmekte olan piyasadan seçilen en büyük 257 kredi sağlayıcısı için 2020 yılına kadarki çeyrek asırlık banka düzeyindeki verileri içermektedir. Ki, bu kurumlar birlikte dünyadaki bankacılık varlıklarının (world’s banking assets) %70’ini oluşturmaktadır. Her ekonomide, stres testleri, bireysel bankacılık sistemleri (individual banking systems) için bilanço varlıklarının en az %80’ini hesaba katacak kadar çok kurumu kapsar.

Bu kapsamlı tarama önemlidir, çünkü banka stres testleri genellikle ulusal düzeyde merkez bankaları (national level by central banks) ve denetim makamları (supervisory authorities) tarafından veya bir para birliği (a currency union) genelinde yapılır. Bu, genel olarak toplam küresel dayanıklılık seviyesinden (total level of global resilience) ziyade, yerel risklere daha fazla odaklanır ve ülkeler, senaryoları ve sonuçları bir ülkeden diğerine karşılaştırmayı zorlaştırabilecek değerlendirmeler için farklı veri ve yöntem arayışlarına (metodoloji) sahiptirler.

Bankacılık sistemleri, 2008 Küresel Mali Krizinden sonra başlatılan reformların ardından sermayeyi güçlendirme eğilimine (trend of strengthening capital) girmişlerdir.

Temel makro değişkenler üzerindeki etkisi açısından büyük ölçüde pandemi şoku ile uyumlu senaryolara uygulanan Küresel Banka Stres Testi sonuçları, cesaret verici bir dayanıklılık resmi (encouraging picture of resilience) göstermiştir, ancak aynı zamanda sürekli yakın izleme gereksinimi de vardır. Bu, özellikle politikaların yeni zorluklara yanıt verebilmesi için daha kısıtlı alanla birlikte hala kırılganlıklara (pockets of vulnerability) sahip gelişmekte olan ekonomiler için geçerlidir.

Bu testin olumsuz senaryosunda, küresel gayri safi yurtiçi hasıla (global gross domestic product), 2021 sonbaharındaki temel varsayımlardan 2022 için yaklaşık %5 puan, 2023 için ise %2,5 puan daha düşüktü. Yükselen piyasalardaki ve gelişmekte olan ekonomilerdeki kırılgan işletmeler (vulnerable businesses) için, finansal koşullarda yaşanabilecek daha keskin bir sıkılaşma (sharper tightening in financial conditions), öz sermayelerinin şoklara karşı daha yüksek duyarlılığına sahip olan ekonomiler için daha büyük bir şoka neden olur.

Gelişmekte olan piyasalardaki bankalar, ana öz sermayelerinin (core equity capital[2]) şoklara karşı daha yüksek duyarlılığını yansıtan olumsuz bir senaryoda, daha büyük risklerle karşı karşıyadır.

2021 yılı boyunca sermaye seviyelerinin yaşadığı evrim (evolution of capital levels) ve yeni şokları emecek politika alanı ile beraber belirsizlikler (uncertainties) sürse de, yapılan bu analiz, Ukrayna’daki savaştan ve “durgunluk içinde şişkinlik” (stagflasyon) ile ilgili mevcut endişelerden (current concerns about stagflation) önce gelse de, bankacılık sistemlerinin küresel büyümedeki olumsuz gelişmelerden (adverse developments) kaynaklanan şokları emmeye devam ettiğini ve pandemi sırasında görülenlerle birlikte genel olarak risk primlerini (risk premia) karşılayabildiğini göstermektedir.

* Bu çeviride yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Çevirideki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir. [İngilizceden Türkçeye çevrilen metnin orijinal künyesi şöyledir: Tobias Adrian, Vikram Haksar and Ivo Krznar, < https://blogs.imf.org/2022/04/06/first-global-bank-stress-test-highlights-increased-financial-resilience/ > erişim tarihi 07 Nisan 2022 {a) IMF Blog, Uluslararası Para Fonu (IMF) personeli ve yetkililerinin günün acil ekonomik ve politik meseleleri hakkındaki görüşlerinin yer aldığı bir forumdur. b) Bu blog makalesi aynı zamanda Xiaodan Ding, Marco Gross, Dimitrios Laliotis, Fabian Lipinsky, Pavel Lukyantsau ve Thierry Tressel’in de araştırma katkılarını yansıtmaktadır.}]

** Tobias Adrian, Vikram Haksar ve Ivo Krznar, (Çeviren: Yavuz AKBULAK-SPK Başuzmanı).

[1] Analiz (Küresel Banka Stres Testi) için lütfen bkz. < https://www.imf.org/en/Publications/Departmental-Papers-Policy-Papers/Issues/2022/04/04/The-Global-Bank-Stress-Test-513818 >

[2] Core equity capital (ya da özsermaye ya da çekirdek sermaye), 1. kademe (Tier:1) sermaye hesabında; adi hisse senetleri (common stock), dağıtılmamış karlar (retained earnings), kamuya açıklanmış yedekler (disclosed reserves) ve geri alınamayan birikimli olmayan imtiyazlı hisse senetlerinin (non-redeemable non-cumulative preferred stock) toplamından oluşur.

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.