Adından da anlaşılacağı gibi, “kendi kendini yöneten bir süper fon veya SMSF” [ki bu fonlar kısaca ‘DIY süper’ (DIY: do-it-yourself; kendin yap) olarak da bilinirler], kişilerin kendilerinin yönettiği özel bir süper fondur. Bu nedenle, insanlara neden yalnız uçmayı tercih ettikleri sorulduğunda, kontrolün bir numaralı sebep olması şaşırtıcı değildir.
SMSF’ler, emeklilik tasarruflarının nasıl yatırılacağı konusunda üyelerine kontrol, esneklik ve seçenek sunarlar. Bir SMSF’yi seçmenin diğer nedenleri arasında da, mevcut bir kamu fonunun düşük performansı ve bir muhasebeci veya finansal planlayıcıdan tavsiye alınması sayılabilir.
Avustralya Vergi İdaresi’nin (Australian Taxation Office-ATO) en son istatistiklerine göre, Avustralya’da yaklaşık 600.000 SMSF bulunmakta olup, 1,1 milyondan fazla Avustralyalı bu fonların üyesidir.
1. SMSF kurallarına genel bakış
SMSF’ler, esasında, yalnızca üyelerine (veya fon üyelerinden herhangi biri emekli olmadan önce ölürse onun bakmakla yükümlü olduğu kişilere) emeklilik yardımı sağlamak amacıyla kurulmaktadırlar.
Bir SMSF kurmak, bireysel veya kurumsal temsilciler ile bir güven (yasal vergi yapısı) oluşturmayı içermektedir. Mütevelli (temsil) heyeti, SMSF’nin varlıklarını yönetir ve nihai olarak fonun emeklilik ve vergi mevzuatı bakımından yasal uyumluluğunu sağlamaktan sorumludur. Bu uyum, ATO’ya yönelik yıllık denetim, raporlama ve vergilendirme yükümlülüklerini içermektedir.
2. Kimler SMSF üyesi olabilir?
Bir SMSF’nin tüm üyeleri aynı zamanda onun mütevellisi olmak zorundadır. Bir fon kurumsal bir mütevelliye sahip olmayı seçerse, her bir SMSF üyesi ilgili şirketin yöneticisi olmalıdır. SMSF’nin Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırım Komisyonu’na (Australian Securities and Investments Commission-ASIC) kote ve fonun her bir yöneticisinin de aynı zamanda ilgili SMSF’nin üyesi olması şarttır. Avustralya’da 01 Temmuz 2021 tarihinden itibaren, bir SMSF’nin daha önce dört olan üye sayısı altı adede kadar çıkarılabilir.
Bir SMSF üyesi (ve dolayısıyla bir mütevelli) olmaya hak kazanabilmek için, bir kişinin bir mütevelli beyanı (trustee declaration) imzalayarak mütevelli olmayı ve sorumluluklarını kabul etmesi gerekir.
SMSF üyelerinin/mütevelli heyetlerinin ayrıca;
- İflas kayıtlarının (registered bankrupt) olmaması;
- Daha önce bir mahkeme, Avustralya Vergi İdaresi veya Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırım Komisyonu tarafından diskalifiye edilmemiş (disqualified as an SMSF trustee by a court, the ATO or ASIC) olmaları,
- Başka bir fon üyesiyle (akraba değilseler) işveren/çalışan ilişkisine sahip olmaması (employer/employee relationship with another fund member)
gereklidir.
18 yaşın altındaki gençler, kendileri adına hareket etmeyi kabul eden bir mütevelli tarafından temsil edilmeleri koşuluyla bir SMSF’ye üye olabilirler. Bu temsilciler genellikle bir ebeveyn veya vasidir.
3. SMSF nasıl çalışır?
Mütevelli heyeti, yatırım kararları vererek SMSF fonlarını yönetir. SMSF’lerin belgelenmiş bir yatırım stratejisine sahip olmaları yasal bir zorunluluktur. Bu yatırım stratejisi, tek amaç testini karşılamalı ve mütevelli heyetinin karar verme sürecini yönlendirmek için kullanılmalıdır.
Bir SMSF yatırım stratejisi geliştirirken dikkate alınması gereken önemli faktörler şunlardır:
Fon üyelerinin yaşları, mevcut mali durumları ve risk profilleri gibi bireysel özellikleri.
Riski azaltmak için fonun yatırımlarını çeşitlendirmesinin faydaları (başlıca yatırım seçenekleri sabit faizli ürünler, doğrudan hisse senetleri, yönetilen fonlar, borsada işlem gören varlık ve gayrimenkuldür).
Gerektiğinde, üyelerin gelecekteki fayda ödemeleri için varlıklarının ne kadar kolay nakde dönüştürülebileceği.
Üyelerin mevcut sigorta ihtiyaçlarına uygun teminatı sağlayacak şekilde düzenlenmesi.
4. SMSF’lerin faydaları
SMSF’lerin başlıca faydalarından bazıları şunlardır:
4.1. Süper fonlar, vergi açısından etkin bir yatırım aracı olabilir. Süper mevzuata uyan SMSF’ler genellikle üyelerinin katkılarını ve fon kazançlarını Avustralya’da (belirli sınırlara kadar) %15 (ayrıcalıklı) oranında vergilendirme hakkına sahiptirler. Ayrıca 60 yaşından sonra alınan yardımlar vergiden istisnadır (tax free). Bir SMSF emeklilik modundayken fon kazançları da vergiden müstesnadır (tax free). Bu vergi avantajları, yalnızca SMSF’ler için değil, tüm süpervizörler için ortaktır. Bununla birlikte, SMSF’ler sermaye kazançları, vergilendirilebilir gelirler veya kredilendirme (capital gains, taxable income or franking credits) etrafında vergi stratejilerini kullanmak için daha fazla esnekliğe sahiptirler.
4.2. SMSF üyeleri, fonlarının nasıl yatırıldığı konusunda daha fazla kontrole sahiptirler. Kamu fonlarında bulunan birçok ürüne ve olmayan bazı ürünlere yatırım yapabilirler. Örneğin, SMSF’ler, birçok kamu fonunda olduğu gibi varlık tröstleri (property trusts) ile sınırlandırılmak yerine, doğrudan konut amaçlı gayrimenkullere yatırım yapabilirler. İşletme sahipleri SMSF’lerini iş yerlerini veya daha sonra ilgili bir tarafa kiralanabilecek diğer ticari varlıklarını satın almak için kullanabilirler.
4.3. Bir SMSF çalıştırmanın gerçek maliyeti hakkında yıllarca süren hararetli tartışmalardan sonra, SMSF Derneği için hazırlanan kapsamlı bir rapor, çok ihtiyaç duyulan bazı netlikleri sağlamıştır. İşletme Maliyetleri SMSF 2020 raporunda, farklı bakiyeler için devam eden maliyetleri ve harici hizmet sağlayıcılara dış kaynak sağlanan yönetim miktarı açıklanmış; ayrıca doğrudan varlık yatırımları olan ve olmayan fonlara da bakılmıştır. Rapor, 200.000 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) doları veya daha fazla bakiyeye sahip SMSF’lerin tüm yönetim seviyelerinde endüstri veya perakende fonlarına eşdeğer değer sağladığını, 500.000 ABD doları veya daha fazla olan SMSF’lerin ise genellikle en ucuz alternatif olduğunu bulmuştur.
Doğaları gereği, SMSF’ler üyelerinin tercihlerine göre uyarlanmış olup, bu nedenle ortalama fon veya ortalama ücret diye bir şey yoktur. SMSF kurulduktan sonra, ödenecek ücretler aşağıdaki çeşitli faktörlere bağlı olacaktır:
- Fonun üye sayısı,
- Birleşik üye bakiyeleri,
- Yatırımların türü (örneğin, doğrudan varlığı olan SMSF’ler, doğrudan varlığı olmayan fonlardan ortalama olarak daha yüksek yatırım ücreti öder),
- Yönetimin kullandığı dış kaynak tutarı.
250.000 ABD dolarlık toplam süper bakiye örneğini alan raporda, çeşitli süper fon türleri için ortalama yıllık ücretler de elde edilmiştir:
- Endüstri fonları için 2.728 dolar
- Perakende fonlar için 2.502 dolar
- SMSF’ler için 2,959 dolar (doğrudan varlığı olan fonlar için 10.198 dolar ve doğrudan varlığı olmayanlar için 2.720 dolar).
5. Emlak planlaması
SMSF fonlarının genellikle gözden kaçan bir avantajı, kamu fonlarından ziyade üye ölüm yardımları ile daha fazla esneklik sağlayabilmeleridir.
Örneğin, bir SMSF üyesi şunları ayarlayabilir:
- SMSF’nin faaliyetlerine devam etmesine olanak tanıyacak şekilde, bakmakla yükümlü olunan bir kişiye toplu ödeme yerine, emekli maaşı olarak ödenecek ölüm yardımı.
- Gelecek nesillere dağıtılacak fonların etkin bir şekilde vergilendirilmesi.
- Nakit olmayan varlıkların (varlık veya hisseler gibi) doğrudan bir yararlanıcıya devredilmesi.
6. Varlık koruması
SMSF’ler, üyelerinin varlıklarını gelecekteki herhangi bir iflas riskine veya alacaklıların diğer taleplerine karşı korumanın etkili bir yolunu sunmaktadırlar. Bu, onları özellikle işletme sahipleri ve profesyoneller için çekici hale getirebilir. Emeklilik fonları, İflas Yasası (Bankruptcy Act) ile ilgili olarak “varlık” (property) olarak kabul edilmezler.
7. SMSF’ye sahip olmanın dezavantajları
Bir SMSF’ye sahip olmanın başlıca dezavantajları şunlardır:
7.1. Gerekli bilgi, zaman ve maliyet: Bir SMSF çalıştırmak, seçilen yatırımlara ve ihtiyaç duyulan profesyonel yardım tutarına bağlı olarak zaman alıcı (time-consuming) ve maliyetli olabilir, çünkü yıllık mali tablo düzenlenmesi, vergi beyannamesi verilmesi ve bağımsız denetim gibi yasal uyum yükümlülükleri (compliance obligations, such as annual financial statements, a tax return and an independent audit) vardır. Bu görevlerin çoğu dışarıdan temin edilse de, SMSF mütevelli heyetleri yine de bunları koordine etmek ve denetlemek için zaman harcamak zorundadır. Ayrıca, genel olarak temel yatırım ilkeleri hakkında iyi bir bilgi sahibi olunması ve mütevelli heyeti bu bilgiye sahip değilse, bağımsız profesyonel finansal tavsiye alınması gerekir.
7.2. Daha düşük süper bakiyelerde daha yüksek maliyet: SMSF hizmetleri için tipik olarak alınan sabit ücretler, bakiyeleri düşük olan üyelerin, fonları kamu fonlarına yatırıldığından daha fazla değiştirildiği anlamına gelir. Örneğin, 100.000 doların altındaki SMSF’lerin endüstri veya perakende fonlarıyla rekabet etmediği tespit edilmiştir. 100.000-150.000 doları aralığında bakiyeye sahip SMSF’ler, yalnızca birden fazla üyeye sahip olmaları ve yönetimin bir kısmını veya tamamını yapmaları durumunda rekabet edebilir.
7.3. Daha yüksek sigorta maliyetleri (insurance costs): Kamu fonları genellikle üyelerine SMSF’lerin sağlayabileceğinden daha düşük maliyetli sigorta sağlayabilir. Bunun nedeni, büyük üyeliklere sahip olmaları ve sigorta sağlayıcılarıyla indirimli toplu primler için pazarlık yapabilmeleridir. Bazı SMSF üyeleri, sigorta yardımlarından yararlanmaya devam etmek için bir kamu fonunda bir miktar para bulundururlar.
8. SMSF’lerin yasal düzenlenişi
SMSF’ler Avustralya Vergi İdaresi (doğrudan) ve Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırım Komisyonu (dolaylı olarak) tarafından düzenlenmektedir. Avustralya Vergi İdaresi, SMSF’lerin mali raporlama ve vergilendirme yükümlülüklerine uymasını sağlar. Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırım Komisyonu ise, bağımsız SMSF denetçileri için kayıt sürecini yönetir. SMSF denetçileri, genel mevzuat uyumluluğunun sağlanmasında kilit bir rol oynamaktadır. Herhangi bir ihlali hem fon mütevelli heyetine hem de Avustralya Vergi İdaresi’ne bildirmeleri gerekmektedir.
Uyumsuzluk nedeniyle SMSF mütevelli heyetine aşağıdakiler de dahil olmak üzere ağır cezalar uygulanabilir:
- Fonların ayrıcalıklı vergi muamelesini (concessional tax treatment) kaybetmesi.
- Görevlerinden diskalifiye edilmeleri (bu, artık SMSF üyesi olamayacakları veya yeni bir fon oluşturamayacakları anlamına gelir)
- Mevzuat ihlalinin ciddiyetine bağlı olarak para cezası veya hapis cezası (fines or imprisonment, depending on the seriousness of the legislative breach).
9. SMSF ile diğer süper fonlar arasındaki farklar
Bir SMSF ile diğer süper fonlar arasındaki temel farklar şunlardır:
9.1. SMSF üyeleri kendi fonlarının mütevellisidir. Bu, fonu yönettikleri ve fonun emeklilik ve vergi yasalarına uyumundan yasal olarak sorumlu oldukları anlamına gelir. Kamu süper fonlarında genellikle yasal uyumluluk sorumluluğunu üstlenen profesyonel, lisanslı mütevelliler bulunur.
9.2. SMSF’lerin yalnızca sınırlı sayıda üyesi olabilir ki, bu üye sayısı en fazla altı olabilir. SMSF’lerin çoğunluğu bir çift veya tek bir kişi tarafından çalıştırıldığından, bu genellikle bir sınırlama olarak görülmez. Kamu süper fonlarının sahip olabileceği üye sayısında genellikle bir sınırlama yoktur (APRA fonu dışında).
9.3. SMSF mütevelli heyeti, fonlarının yatırım stratejisini geliştirir ve tüm yatırım kararlarını verir. Kamu süper fonu üyeleri, genellikle yatırımlarının türü ve karışımı üzerinde bir dereceye kadar kontrole sahip olmalarına rağmen, fonlarının yatırılacağı belirli varlıkları seçemezler.
9.4. SMSF’ler Avustralya Vergi İdaresi ve Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırım Komisyonu tarafından düzenlenirler. Kamu fonları ise, Avustralya İhtiyati Düzenleme Kurumu (APRA) tarafından düzenlenir.
9.5. Kamu fonu üyeleri, anlaşmazlıkları çözmek için Emeklilik Şikayetleri Mahkemesine erişebilirler. Kamu fonu üyeleri ayrıca, kayyumun görevi kötüye kullanma veya dolandırıcılık durumunda devlet tazminat planına hak kazanırlar. SMSF üyeleri ise uyuşmazlıklarını gerektiğinde yasal yollara başvurarak çözmek zorundadırlar.
10. SMSF ve süper paketler arasındaki farklar
Süper paket (super wrap), bir kamu süper fonu ve bir SMSF’nin bazı özelliklerinin bir karışımı olan bir hesaptır (hybrid of some of the characteristics of a public super fund and an SMSF). Paket hesaplar, kamu fonlarının SMSF’lerin büyümesine verdiği yanıttır. Üyeler, temel yatırımlarına süper bir hesapta sahip olurlar, ancak bir mütevelliye sahip olmaları gerekmez. Bu nedenle, süper pakete sahip kişiler, idareden ve yasal uyumluluktan sorumlu değildir. Süper paket hesapları, Avustralya Vergi İdaresi yerine Avustralya İhtiyati Düzenleme Kurumu tarafından düzenlenir. Süper paket hesap sahipleri, yatırımları öncelikle hisse senetleri, yönetilen fonlar, vadeli mevduatlar ve nakit olma eğiliminde olsa da, SMSF’lerin sahip olmadığı toptan ve kurumsal yatırım ürünlerine sıklıkla erişebilir. SMSF üyeleri, konut veya ticari varlıklara doğrudan yatırım ve süper pakete sahip kişilerin kullanımına açık olmayan koleksiyonlar gibi daha geniş bir potansiyel yatırım varlığı yelpazesine erişebilir.
11. SMSF ile küçük bir APRA arasındaki farklar
Küçük APRA fonları, yediden az üyesi ve lisanslı bir mütevellisi olan (fon üyelerinin mütevelli olduğu SMSF’lerin aksine) APRA tarafından düzenlenen süper fonlardır. Küçük APRA fonları genellikle ASIC tarafından verilen Avustralya finansal hizmetler lisansına sahip büyük finans kuruluşları tarafından sunulur.
SMSF’ler gibi, küçük bir APRA fonunda izin verilen maksimum üye sayısı, 2020 tarihli Hazine Kanunu Değişikliği (Kendi Kendini Yöneten Emeklilik Fonları; Treasury Laws Amendment-Self Managed Superannuation Funds) ile birlikte 01 Temmuz 2021 tarihinden itibaren dörtten altıya yükseltilmiştir.
Küçük bir APRA fonu, yatırımcıların süper yatırımları üzerinde, mütevelli olmaya gerek kalmadan, tipik bir kamu fonuyla elde edebileceklerinden daha fazla kontrole sahip olmalarını sağlamaktadır. Küçük APRA fonlarının, SMSF’lerin aksine, herhangi bir üye anlaşmazlığını çözmek için Emeklilik Şikayetleri Mahkemesine erişimi söz konusudur.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir. Yazarın Notu: ‘Kendi Kendini Yöneten Süper Fonlar’ın (self-managed super fund, kısaca SMSF) Türkiye’de yasal düzenlemesi bulunmamaktadır.
Yazı başlığında yararlanılan başlıca kaynaklar şunlardır:
- Barbara Drury, What is a self-managed super fund (SMSF)? November 15, 2021, < https://www.superguide.com.au/smsfs/smsfs-for-beginners-what-is-smsf-how-does-it-work > erişim tarihi 24 Temmuz 2022
- Self-managed super funds, Australian Taxation Office, < https://www.ato.gov.au/super/self-managed-super-funds/ > erişim tarihi 24 Temmuz 2022
- Self-managed super funds (SMSF), < https://moneysmart.gov.au/how-super-works/self-managed-super-funds-smsf > erişim tarihi 24 Temmuz 2022
- Guide to Self Managed Super Fund, < https://www.hrblock.com.au/tax-academy/self-managed-super-fund-smsf > erişim tarihi 24 Temmuz 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.