“Toplum sevgiyle kaynaşır, adaletle yaşar, dürüst çalışmakla ayakta kalır.”
Uzluğ el-Farabî et-Türkî (870-950)
Genel Bakış
Yatırımcılar, uzun süreli işlemler gerçekleştiren çeşitli piyasaları ve işlem yerlerini yöneten kuralların değişiklik gösterdiğinin ve normal işlem saatlerinde uygulanan kurallardan önemli ölçüde farklı olabileceğinin farkında olmalıdırlar. Bu farklılıklar, diğerlerinin yanı sıra, uzun süreli alım satım için kabul edilen emir türlerini, alım satıma uygun menkul kıymetleri ve piyasa yapıcıların varlığını veya yokluğunu içerebilir. Yatırımcılar, geçerli özel kuralları belirlemek için aracı kurumlarla iletişime geçmelidirler.
İşlem saatleri uzatılmış alım satımlar, alternatif işlem sistemlerinde (alternative trading systems-ATSs) (aracı kurum ve komisyoncular tarafından işletilen), borsalarda ve/veya diğer işlem merkezlerinde gerçekleştirilebilir. Normal işlem saatlerinde mevcut olan tüm piyasalar, uzun işlem saatlerinde mevcut olmayabilir.
İşlem Saatleri Uzatılmış Alım Satımda Riskler
Kesintisiz seans yatırım fırsatları sunabilirken, yatırımcılar, işlem saatleri uzatılmış alım satıma (extended-hours trading) girmeden önce aşağıdaki riskleri göz önünde bulundurmalıdırlar:
- Likidite eksikliği (lack of liquidity): Likidite, gelen emirlerle işlem yapmak isteyen alıcı ve satıcıların varlığı ile alıcılar ve satıcılar arasındaki fiyat rekabetinin derecesini ifade eder. Likidite eksikliği, bir yatırımcının hisse senedi fiyatı üzerinde minimum etki ile hızlı bir şekilde hisse senedi alıp satma kabiliyetini etkileyebilir. Normal işlem saatlerinde, çoğu hisse senedinin alıcıları ve satıcıları, alım satım ilgisini çekmek için fiyatlar üzerinde sıkı bir şekilde rekabet ederler. Bununla birlikte, uzun süreli alım satım işlemleri sırasında genellikle daha az alım satım ilgisi vardır ve bu nedenle çoğu hisse senedi için daha az fiyat rekabeti söz konusudur, bu da alım satım maliyetlerini yükseltebilir, geçerli fiyatlara ilişkin belirsizliği artırabilir veya alım satımların yapılmasını zorlaştırabilir. Hisse senetlerinin çoğunda veya tamamında aktif olarak piyasa oluşturan piyasa yapıcılar olmayabilir. Aslında, bazı hisse senetleri uzun süreli (saat) işlemler sırasında hiç işlem görmeyebilir.
- Fiyat dalgalanması (price volatility): Sınırlı alım satım faaliyeti olan hisse senetleri için yatırımcılar, normal alım satım saatlerinde tipik olarak göreceklerinden daha büyük fiyat dalgalanmaları bulabilirler. Buna ek olarak, belirli hisse senetlerindeki veya bir bütün olarak piyasadaki oynaklığı ele alan belirli mevcut mekanizmalar, uzun vadeli işlemler sırasında sınırlı olabilir veya mevcut olmayabilir.
- Belirsiz fiyatlar (uncertain prices): Uzatılmış işlem saatlerinde işlem gören bazı hisse senetlerinin fiyatları, normal işlem seansının sonunda veya bir sonraki iş günü normal işlem açılışında, bu hisse senetlerinin normal saatlerde fiyatlarını yansıtmayabilir.
- Bağlantısız pazarlar (unlinked markets): İşlem saatleri uzatılmış alım satım sistemleri birbirine bağlı değildir. Sonuç olarak, işlem saatleri uzatılmış alım satım sistemine veya günün saatine bağlı olarak, bir işlem sisteminde görüntülenen hisse senedinin fiyatı, aynı anda çalışan başka bir işlem sisteminde görüntülenen aynı hisse senedinin fiyatını yansıtmayabilir. Bu fiyat farklılıkları, uzun süreli bir hisse senedi alım veya satımında daha düşük bir fiyat alınmasına neden olabilir.
- Haber (özel durum açıklamaları) duyuruları (news announcements): Şirketler, önemli haberleri veya finansal bilgileri normal işlem saatlerinin dışında açıklayabilir. Bu duyurular, diğer uzun süreli (saat) alım satım riskleri ile birleştiğinde, bu şirketlerin hisse senetlerinde uzun süreli alım satımlarda önemli fiyat değişikliklerine yol açabilir.
- Daha yüksek işlem komisyonu (larger quote spreads): İşlem saatleri uzatılmış alım satımda azalan işlem komisyonu seviyesi, genellikle bir hisse senedi için halka arz ve talep fiyatları arasında daha geniş yayılmalara veya hiç kotasyon olmamasına neden olur. Sonuç olarak, yatırımcılar emirlerini yerine getirmeyi veya normal işlem saatlerinde olabilecekleri kadar uygun bir fiyat elde etmeyi daha zor bulabilirler.
- Emir işleme (order handling): Normal işlem saatlerinde emirlerin işlenmesi için geçerli olan bazı kurallar, uzun işlem saatlerindeki emirler için geçerli değildir. Yatırımcılar, firmanın emirleri yönlendirdiği piyasalar ve firmanın her bir emri en iyi görüntülenen fiyata yönlendirmek isteyip istemediği de dahil olmak üzere, işlem saatleri uzatılmış alım satım sırasında verilen emirlerin nasıl ele alındığını belirlemek için aracı kurumlara danışmalıdır. Buna ilave olarak, normal işlem saatlerinde mevcut olan bir hisse senedi için konsolide fiyat ve işlem verileri, uzun işlem saatleri sırasında hazır olmayabilir.
- Limitli emirlerdeki yükümlülük (requirement of limit orders): İşlem saatleri uzatılmış alım satım ile ilgili olarak, birçok aracı kurum şu anda (Amerika Birleşik Devletleri’nde) yatırımcıları beklenmedik şekilde kötü fiyatlardan korumak için sadece limit emirleri kabul etmektedirler. Limitli emirler sadece limitli fiyat veya daha iyi bir fiyattan gerçekleştirilebilir. Piyasa limitli fiyattan uzaklaşırsa emir gerçekleşmez.
- Emir verme süresi sınırı (order time limit): Yatırımcılar, işlem saatlerinin uzatılması sırasında gerçekleştirilmeyen emirlerin iptal edilip edilmeyeceğini veya normal işlem saatleri başladığında otomatik olarak girilip girilmediğini aracı kurumlarla kontrol etmelidirler. Benzer şekilde, yatırımcılar, normal işlem saatlerinde verilen emirlerin uzun süreli işlemlere geçip geçmediğini görmek için de aracı kurumlarla görüşmelidirler.
- Profesyonel işlemcilerle rekabet (competition with professional traders): Yatırımcılar, uzun süreli işlemcilerin (al-sat yapanların) çoğunun, mesleklerinin doğası gereği, genellikle bireysel yatırımcılardan daha fazla bilgiye erişimi olan profesyonel işlemciler olduğunu unutmamalıdırlar.
* Bu yazıda yer alan görüşler Securities and Exchange Commission unvanlı kuruşa ait olup yazarın çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir. [Mezkûr Rehberin orijinal metni için bkz. Extended-Hours Trading: Investor Bulletin, Securities and Exchange Commission, June 6, 2022, < https://www.sec.gov/oiea/investor-alerts-and-bulletins/extended-hours-trading-investor-bulletin > erişim tarihi 03 Kasım 2022]
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.