Kamu Maliyesi Raporunun Eylül 2021 nüshası[1] Hazine Maliye Bakanlığı tarafından 28 Eylül 2021 tarihi itibarıyla yayımlanmış olup; oldukça kapsamlı verileri içeren Raporun yazımız başlığına dair tespitleri aşağıda yer almaktadır.
1. Kamu Maliyesi Raporu 2021-II’deki Genel Saptamalar
Kovid-19 salgınının etkisiyle 2020 yılının ikinci çeyreğinde daralan Türkiye ekonomisi, son dört çeyrektir pozitif büyüme kaydetmektedir. 2020’nin ikinci yarısıyla birlikte salgının olumsuz etkisini azaltmaya yönelik alınan tedbirler ve kredi genişlemesinin desteğiyle büyüme hız kazanmıştır. 2020 yılında iç talep büyümenin ana belirleyicisi olmuştur. Makine ve teçhizat yatırımlarından destek bulan toplam yatırımlar inşaat yatırımlarının zayıf seyrine rağmen büyümeye pozitif katkı sağlamıştır. Ekonomideki ivmelenme 2021’in ilk çeyreğinde devam etmiş ve bu dönemde yıllık %7,2 büyüme kaydedilmiştir.
Kovid-19 salgını nedeni ile 2020 yılında istihdam kayıpları yaşanırken, 2021’de ekonomik aktivitedeki canlanma ile beraber işgücü piyasası olumlu bir görünüm sergilemektedir. 2021 yılı Ocak-Temmuz döneminde istihdam 1 milyon 659 bin kişi artmıştır. Salgından en fazla etkilenen hizmetler sektörü istihdamı, 454 bin kişi Temmuz ayında olmak üzere, bu dönemde 1 milyon 394 bin kişi artış ile güçlü toparlanma sergileyerek tarihi yüksek seviyeye ulaşmıştır. Sanayi sektörü istihdamı ise aylar itibarıyla dalgalı bir seyir izlemiş olup, Temmuz ayında yaşanan 287 bin istihdam kaybı nedeniyle yılın ilk yedi ayındaki istihdam artışı 87 bin seviyesinde gerçekleşmiştir. Anılan dönemde istihdam artışı tarım sektöründe 125 bin kişi, inşaat sektöründe ise 53 bin kişi olmuştur. 2021 yılı Temmuz ayı itibarıyla mevsimsel düzeltilmiş istihdam oranı %45,1 seviyesine yükselirken mevsimsel düzeltilmiş işsizlik oranı %12 seviyesinde gerçekleşmiştir
Kovid-19 salgınının etkisiyle zayıf seyreden mal ihracatı ve turizm gelirleri ile özellikle altın talebi kaynaklı güçlü ithalat nedeniyle cari işlemler dengesi 2020 yılında olumsuz etkilenmiş, yıl genelinde 37,3 milyar Amerikan doları tutarında cari işlemler açığı verilmiştir.
2. Kamu Maliyesi Raporu 2021-II’deki “Kovid-19 Kapsamında Alınan Tedbirlerin Ekonomik Büyüklüğü”ne Dair Saptamalar
Salgının ekonomik etkilerinin azaltılması amacıyla Kovid-19 ile mücadele kapsamında uygulanan tedbirlerin ekonomik büyüklüğü Ağustos 2021 itibarıyla toplamda 705,5 milyar Türk lirasına (GSYH’nin %10,6’sına) ulaşmıştır. Bu tutarın; Merkezi Yönetim Bütçesi ile İşsizlik Sigortası Fonu ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonundan karşılan kısmı toplam 177 milyar TL (GSYH’nin %2,7’si) olurken, Kullandırılan ve Ertelen Kredilerden karşılanan kısmı ise 528,5 milyar TL (GSYH’nin %7,9’u) olarak gerçekleşmiştir[2].
Tabloya İlişkin Notlar:
(1) Ağustos 2021 itibarıyladır.
(2) Salgın döneminde değişen piyasa koşulları nedeniyle tarımsal üretici ve esnafa verilen hazine faiz destekli kredi talebindeki artıştan, bu dönemde yapılan kredi ertelemelerinden ve 2021 öncesi kullandırılan kredilerde olan faiz artışından kaynaklanan faiz yükünün 2021 yılı ile sınırlı kalacak biçimde Hazinece karşılanmasını sağlayan Cumhurbaşkanı Kararı’ndan kaynaklanan ilave ödemeleri göstermektedir.
(3) Esnafa hibe olarak yapılan kira desteği, nakdi destek ve ciro kaybı ödemelerini içermektedir. Kira ve nakdi destek hibesi 14 Aralık 2021; Ciro Desteği 6 Şubat 2021; Esnafa Hibe Desteği 17 Mayıs 2021 tarihlerinde kamuoyuna duyurulmuştur.
(4) 2021 Haziran ayı itibarıyla gerçekleşen “Gelir, Kira ve Ciro Kaybı ve Yeni Hibe” bilgilerini içermektedir. Gelir Kaybı Desteği için onaylanan başvuru sayısı 1.077.506; Kira Desteği için onaylanan başvuru sayısı 171.203; Ciro Kaybı Desteği için 8.232 başvuru; Yeni Esnaf Desteği için ise onaylanan başvuru sayısı 1.292.027’dir. Gelir Kaybı desteği ve ciro kaybı desteği aynı anda ödenmemekte olup, gelir kaybı desteğinden faydalanan varsa ciro kaybı desteğinden mahsup edilerek ödenmektedir.
(5) Salgınla mücadele kapsamında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik (SYDT) Fonundan Salgın Sosyal Destek Programı Faz I, II, III, Biz Bize Yeteriz Türkiyem Kampanyası, Tam Kapanma Sosyal Destek Programı ve Kovid-19 kapsamında aktarılan ek periyodik paylar çerçevesinde toplamda 11,96 Milyar TL harcama yapılmıştır. Bu tutarın 4,4 Milyar TL’sini hazine desteği, 2,1 Milyar TL’sini Biz Bize Yeteriz Türkiyem Kampanyası kapsamında toplanan bağışlar oluşturmakta olup geriye kalan 5,5 Milyar TL SYDT Fonundan kullanılmıştır. 01.09.2021 tarihi itibarıyla Salgın Sosyal Destek Programı, Biz Bize Yeteriz Türkiyem Kampanyası ve Tam Kapanma Sosyal Destek Programı kapsamında yardımlardan faydalanan tekil hane sayısı 7,2 Milyondur.
(6) Vergi oran indirimlerinden toplumun tüm kesimleri yararlanmıştır.
(7) Mevcut yasal çerçevede Fesih Kısıtı 30.06.2021 tarihinde sonlanmıştır. Yılsonu tahmini bu varsayım çerçevesinde yapılmıştır.
(8) Mevcut yasal çerçevede salgın gerekçesiyle uygulanan Kısa Çalışma Ödeneği 30.06.2021 tarihinde sonlanmıştır. Yılsonu tahmini bu varsayım çerçevesinde yapılmıştır.
(9) Fesih Kısıtı ve Kısa Çalışma uygulamasının 30.06.2021 tarihinde sonlanmasının ardından aylık İşsizlik Ödeneği tutarının salgın öncesi olağan trendin bir miktar üzerinde gerçekleşeceği varsayılmıştır.
(10) Sigortalı bazında tekleştirilmemiş toplam destek alan kişi sayısı 6.191.391’dir. Yararlanan sayısı sigortalı bazında tekleştirilmemiş toplam sayıyı ifade etmektedir. Normal çalışma düzenine dönen bir sigortalı 6 ay süreyle bu destekten yararlanılabilmekteydi.
(11) Kurumsal kredi paketlerinden kullandırım sayısı 1 milyon 285 bin 20; bireysel tüketici kredi paketlerinden kullandırım sayısı 6 milyon 961 bindir.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı
3. Kamu Maliyesi Raporu 2021-II’deki “Ekonomi Reform Programı Kapsamında Hazine Destekli Kredi Garanti Paketlerine İlişkin Çalışmalar”a Dair Saptamalar
Kovid-19 salgınının ekonomik etkilerinin sınırlanması amacıyla Ekonomi Reform Programında da yer alan Hazine destekli kredi garanti sistemi kapsamındaki destek paketi çalışmaları devam etmektedir. Bu çerçevede;
- Uzun vadeli yatırımlara finansman desteği sağlamak amacıyla, 10 milyar TL’lik kefalet limitini haiz İmalata Dayalı İthal İkamesi Destek Paketi kapsamında Hazine destekli Kredi Garanti Fonu (KGF) teminatı ile 5. ve 6. bölgelerde imalata dayalı, ithal ikamesi ve ihracatı önceleyen yatırımlara uzun vadeli kredi desteği sağlanacaktır. Bu destek paketi, Hazine ve Maliye Bakanlığının kefalet desteği ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı faiz/kar payı desteğini içermektedir. Söz konusu pakette, işletmelere asgari 6 ay, azami 24 ay ödemesiz dönem olmak üzere azami 120 ay vadeli yatırım kredisi kullandırılacaktır.
- İlave istihdam sağlanmasına destek olunması amacıyla, 10 milyar TL’lik kefalet limitini haiz İlave İstihdam Destek Paketi ile mikro ve küçük ölçekli işletmelerden likidite sıkıntısı çekenlere yönelik istihdama kattıkları her bir ilave kişi için Hazine destekli KGF kefaletiyle 100 bin TL’lik krediye erişim imkanı sağlanacaktır. Bu destek paketi, Hazine ve Maliye Bakanlığının kefalet desteği ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının faiz/kar payı desteğini içermektedir. Ayrıca, Nakdi Ücret Desteğinden faydalanıp, çalışanını tekrar istihdama dahil eden işverenler de şartları taşımaları durumunda destekten faydalanabilecektir. Söz konusu pakette, işletmelere asgari 6 ay ödemesiz dönem olmak üzere azami 24 ay vadeli 500 bin TL’ye kadar kredi kullandırılacaktır.
- 3 milyar TL’lik kefalet limitini haiz Soğuk Zincir Destek Paketi ile soğuk hava ünitesi ve araç üstü frigorifik kasa yatırımı yapan KOBİ’lerin yatırımlarına finansman desteği sağlanacaktır. Bu destek paketi, Hazine ve Maliye Bakanlığı kefalet desteği ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) faiz/kar payı desteğini içermekte olup paket kapsamında işletmelere azami 6 ay ödemesiz dönem olmak üzere azami 36 ay vadeli kredi kullandırılacaktır.
4. Sonuç
Küresel ekonomi 2020 yılı ortalarından itibaren salgının etkisinin görece kontrol altına alınması, ülkelerin normalleşme adımlarına hız kazandırması ve genişletici politikaların desteği ile beraber canlanmaya başlamıştır. Küresel ekonomideki toparlanma, gelişmiş ülkelerdeki aşılamanın hızlanması ve sağlanan güçlü mali destekler sonucu 2021’de devam etmektedir. 2020 yılında %3,2 daralan küresel ekonominin, 2021 yılında %6 büyümesi beklenmektedir.
Salgınla birlikte artan kamu harcamaları ve azalan gelirler nedeniyle küresel bütçe açığı ve kamu borç stokunda artış gerçekleşmiş; yanı sıra, emtia fiyatları küresel ekonomideki güçlenmeye bağlı olarak artan talep ve görece sınırlı kalan arz nedeniyle artış göstermiştir. Emtia fiyatlarının yükselişini sürdürmesi önemli bir risk unsuru olarak görülmektedir.
Yine, küresel enflasyon; 2021 yılında güçlenen ekonomik aktivite, artan emtia fiyatları, tedarik zincirlerinde yaşanan olumsuzluklar ve geçici arz-talep uyumsuzluklarının etkisiyle artış göstermiştir.
Küresel ekonomideki güçlenme ve hızlanan aşılamaya rağmen ekonomik görünüme ilişkin belirsizlikler sürmekte, aşağı yönlü riskler varlığını korumaktadır.
Küresel düzeydeki tüm bu gelişmeler, Türkiye ekonomisi bakımından da koşut etkiler doğurmuş ve bu minvalde yukarıda açıklanan ve 2021 yılı Ağustos ayı itibarıyla mali büyüklüğü 700 milyar TL’yi aşan çok çeşitli önlemler alınmıştır.
[1] Söz konusu ‘Kamu Maliyesi Raporu 2021-II|Eylül 2021’ için bkz. < https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2021/09/Kamu-Maliyesi-Raporu-Eylul-2021-2.pdf > erişim tarihi 28 Eylül 2021
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir. Yazıda TL: Türk lirası
[2] Orta Vadeli Program(2022-24)’da öngörülen 2021 yılı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) verisi kullanılmıştır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.